Ondersteuning bij vruchtbaarheidsproblemen

Subfertiliteit – verminderde vruchtbaarheid – kan bij de man en de vrouw optreden. De oorzaak is niet altijd duidelijk maar voeding, leefstijl en omgevingsfactoren kunnen een rol spelen. Door deze te optimaliseren en eventueel voedingssuppletie te gebruiken, kan de kans op een zwangerschap soms toenemen.

Bij paren met een kinderwens is ongeveer 70 procent van de vrouwen na zes maanden zwanger, 80 procent na een jaar en 90 procent na twee jaar. Bij vrouwen ouder dan 35 jaar zijn deze percentages lager.

Als het niet lukt om zwanger te raken, is de allereerste stap om te berekenen of je voldoende vaak vrijt tijdens de vruchtbare periode van de vrouw. Dit klinkt misschien als een open deur, maar in de praktijk blijkt dat dit soms niet goed gaat.

De eisprong van een vrouw vindt ongeveer 14 dagen voor de eerste dag van de volgende menstruatie plaats. Bij een regelmatige menstruatiecyclus van 28 dagen is dat ongeveer op dag 14. In de periode vanaf 6 dagen voorafgaand aan de eisprong tot de eisprong leiden 2-3 seksuele interacties veelal tot een zwangerschap.1

Er bestaan testjes (die vrij verkrijgbaar zijn bij de drogist) om te helpen bepalen wanneer je meest vruchtbare dagen zijn. Er is sprake van subfertiliteit als paren gedurende twaalf maanden zonder succes proberen om in verwachting te raken. Ongeveer één op de zes paren krijgt volgens deze definitie te maken met subfertiliteit.

Per jaar bezoeken ongeveer 50.000 koppels hiervoor hun huisarts en doen ongeveer 30.000 paren een beroep op specialistische zorg.1 Een verminderde vruchtbaarheid komt voor bij zowel mannen als vrouwen. Bij ongeveer de helft van de stellen is de vruchtbaarheid van de man verminderd. De meest voorkomende oorzaken zijn verminderde spermakwaliteit bij mannen en ovulatiestoornissen (een verminderde eisprong) bij vrouwen.

Daarnaast kan voorafgaand gebruik van met name de prikpil een oorzaak zijn van tijdelijke vruchtbaarheidsproblemen. Onderzoek laat zien dat pas 24 maanden na het stoppen van de prikpil de vruchtbaarheid vergelijkbaar is met die van vrouwen die orale anticonceptiva (de pil) hebben gebruikt.1

Ook verschillende andere medicijnen kunnen de vruchtbaarheid van zowel mannen als vrouwen beïnvloeden. Bij 30 procent van de stellen blijft de oorzaak van de verminderde vruchtbaarheid onverklaard.1 Als de huisarts inschat dat de kans op een spontane zwangerschap lager is dan 30 procent, kun je worden doorverwezen naar de gynaecoloog of uroloog voor nader onderzoek.

In de specialistische zorg zijn er dan een aantal mogelijkheden, waaronder medicijngebruik om de eisprong te stimuleren, kunstmatige bevruchting en in-vitrofertilisatie (IVF).1 Deze behandelingen zijn intensief en hebben een grote emotionele impact op de vrouw die de behandeling ondergaat (wat uiteindelijk natuurlijk doorwerkt op de emotionele belasting van de man).

Bij onverklaarde subfertiliteit met een redelijke kans op een zwangerschap, kan het daarom wenselijk zijn om eerst te kiezen voor een orthomoleculaire benadering waarin voeding, leefstijl en suppletie centraal staan.2 De laatste jaren is namelijk steeds duidelijker geworden dat onder andere oxidatieve stress, ontstekingsbevorderende voeding, weinig beweging en blootstelling aan toxische stoffen een rol kunnen spelen bij vruchtbaarheidsproblemen.

Door deze factoren zo veel mogelijk te optimaliseren, worden omstandigheden gecreëerd die kunnen bijdragen aan een spontane zwangerschap.

Goede voeding

Onderzoek van de Harvard universiteit laat zien dat 80 procent van de vruchtbaarheidsproblematiek kan worden verholpen met leefstijlaanpassingen en het volgen van een voedingspatroon rijk aan stoffen die belangrijk zijn voor de hormoonhuishouding.2

Onze voeding levert de bouwstenen voor de hormonen die nodig zijn voor een gezonde menstruatiecyclus en goede spermakwaliteit. Voor de geslachtshormonen (oestrogeen, progesteron en testosteron, die medebepalend zijn voor de vruchtbaarheid) is met name cholesterol belangrijk.

Het kan daarom helpen om voldoende cholesterol via de voeding binnen te krijgen. Bij het volgen van een verder gezond voedingspatroon zal dit niet leiden tot een verhoogd risico op gezondheidsklachten waaronder hart- en vaatziekten.3

Gezonde cholesterolrijke voedingsmiddelen zijn bijvoorbeeld eieren, kaas en sardientjes. Vrouwen die in de onderzoeken het meest vruchtbaar waren, aten weinig transvetten en suiker uit koolhydraten en juist meer eiwitten, volvette zuivel, vezels en ijzer. Bovendien gebruikten zij vaker een multivitamine.4 (zie voor de algemene richtlijnen het kader ‘Fertiliteitsdieet’).

Minder stress

Naast voeding is ook stressreductie belangrijk. Psychische stress vermindert de vruchtbaarheid onder meer door een verhoogde concentratie stresshormonen in het lichaam. Vanuit het overlevingsperspectief van mensen kun je in stressvolle omstandigheden namelijk beter niet in verwachting raken.

Dit effect is waarschijnlijk groter bij vrouwen dan bij mannen. Een andere reden voor een verminderde vruchtbaarheid is dat het lichaam de reserves gaat gebruiken om de stress het hoofd te bieden. Er blijven dan minder energie en bouwstoffen over voor andere lichaamsfuncties.5

Stress kan ontstaan door werk of familieomstandigheden, maar ook doordat een kindje op zich laat wachten. Als dit laatste meespeelt, kan het moeilijk zijn om stress te verminderen. Probeer regelmatig tijd vrij te maken om in het ‘nu’ te leven.

Ga een wandeling maken, sporten,spreek af met vrienden of lees een goed boek. Zorg voor voldoende slaap, want ook dit kan helpen om stress de baas te blijven en voldoende slaap verbetert bovendien weer de vruchtbaarheid.

Spermakwaliteit

Bij mannen is er zelden sprake van algehele onvruchtbaarheid. Echter, de mannelijke vruchtbaarheid holt achteruit: tussen 1981 en 2013 is het aantal gezonde zaadcellen in sperma met maar liefst 60 procent afgenomen. 6

Als deze ontwikkeling zich voortzet, zijn mannen binnen afzienbare tijd bijna steriel. Mogelijke oorzaken van een verminderde spermakwaliteit zijn stress, ernstig overgewicht, een verhoogde temperatuur (in het scrotum), bijvoorbeeld door koorts of het langdurig zitten met een laptop op schoot en de blootstelling aan chemische stoffen, zoals sigarettenrook, verfdampen en bestrijdingsmiddelen.

De spermakwaliteit kan ook door medicijngebruik negatief worden beïnvloed. Denk hierbij aan ACE-remmers (een type bloeddrukverlager) en tricyclische antidepressiva. Bij een verminderde spermakwaliteit kun je met je huisarts overleggen of je met je medicijngebruik kan stoppen of dat je kan overgaan op een ander medicijn.7

Een belangrijke factor die echter vaak over het hoofd wordt gezien, is de blootstelling aan hormoonverstorende stoffen. Dit zijn milieuverontreinigende stoffen die hormonale signalen nabootsen. De stoffen die het meest worden geassocieerd met vruchtbaarheidsproblemen bij mannen zijn xeno-oestrogenen zoals bisfenol-A (BPA), polychloorbifenyl-verbindingen (PCB’s), parabenen en antiandrogenen zoals ftalaten en het fungicide middel vinclozoline (een middel dat veelvuldig wordt gebruikt in de groente- en fruitteelt).

Door blootstelling aan deze stoffen zoveel mogelijk te voorkomen, kan de spermakwaliteit mogelijk worden verhoogd. Dat is echter geen sinecure. De stoffen komen onder meer voor in voedingsmiddelen verpakt in plastic (denk ook aan plastic waterflessen), verzorgingsproducten en zeep (ook wasmiddel) met ‘parfum’, zonnebrandcrème, drinkwater en voedingsmiddelen waarop pesticiden zijn gebruikt.8

Kijk waar je mogelijkheden liggen om deze producten te vermijden. Gebruik van voedingssupplementen kan verdere ondersteuning bieden.

• Vermijd vruchtensappen, omdat deze de bloedsuikerspiegel doen schommelen.
• Drink voldoende water, ongeveer 1,5-2 liter per dag waarvan een gedeelte gedronken kan worden in de vorm van thee.

Eet verder wekelijks:
• Twee keer vette vis.
• Minimaal drie keer biologisch vlees van grasgevoerde dieren of kip.
Eet dagelijks:
• Groene bladgroenten.
• 1-2 eieren.
• Portie noten.
• Gebruik bij de maaltijd een vetbron rijk aan essentiële vetzuren.
• Gebruik roomboter van grasgevoerde koeien of kokosolie.
• Eventueel een stuk fruit. Bij bovenstaande adviezen is het (vanzelfsprekend) belangrijk om te kiezen voor voedingsmiddelen die je goed verdraagt. Als je bijvoorbeeld niet goed tegen zuivel, nachtschades of noten kunt, vervang deze dan door andere voedingsmiddelen.

Bronnen
1. Fertil Res Pract. 2015 Jul 25;1:11.
2. Br J Nutr. 2014 Sep 14;112(5):794-811.
3. Hum Reprod. 2007 May;22(5):1340-7.

Gebruik van nutriënten

Een scala aan nutriënten kan de mannelijke vruchtbaarheid verbeteren. Dit zijn met name voedingsstoffen met een anti-oxidatieve werking of die ontsteking in het lichaam tegengaan, zoals selenium, vitamine E, zink, folaat, vitamine B12, L-carnitine, co-enzym Q10 en alfaliponzuur.

Een aantal van deze stoffen kan de spermaproductie en bewegelijkheid van spermacellen (hoe beweeglijker zaadcellen zijn, hoe gezonder) verbeteren: selenium, vitamine E, vitamine B12 en L-carnitine. Suppletie met zink kan de testosteronspiegel verbeteren. Co-enzym Q10 en alfa-liponzuur zijn belangrijke anti-oxidanten die de zaadcellen beschermen. L-carnitine werkt daarbij synergetisch met co-enzym Q10.

Ovulatiestoornissen

Waar bij de helft van de koppels de man te maken heeft met een verminderde vruchtbaarheid, is het bij de andere helft van de stellen dus de vrouw. Daarbij gaat het meestal om een verstoring in de eisprong (ovulatiestoornissen).

Deze kan ontstaan door bijvoorbeeld het polycysteus ovariumsyndroom (PCOS), wat bij een grote groep vrouwen weer wordt veroorzaakt door problemen in de insulinestofwisseling. Het verbeteren van de insulinehuishouding, bijvoorbeeld door het volgen van een koolhydraatarm voedingspatroon, kan hierbij uitkomst bieden.

Verder kan de menstruatiecyclus worden ondersteund met kruiden, zoals monnikspeper (Vitex agnus castus).9 Net als bij mannen geldt bij vrouwen dat het verbeteren van de anti-oxidantstatus de vruchtbaarheid kan verbeteren en de eicel kan beschermen.

Daarnaast ondersteunen sommige voedingsstoffen het hormonale systeem. Van belang voor de vrouwelijke vruchtbaarheid zijn: vitamine D, co-enzym Q10, vitamine C, alfa-liponzuur, B-vitaminen, ijzer en omega 3-vetzuren.4,10-16 Co-enzym Q10 (200-300 mg per dag) en alfa-liponzuur (100-600 mg per dag) maken vrije radicalen onschadelijk en beschermen de eicel en de eierstokken.

Vitamine C (1000 mg per dag) verbetert de hormonale balans bij vrouwen met een verstoring in de luteale fase; de periode na de eisprong waarin de baarmoeder zich klaarmaakt voor een mogelijke innesteling van een vruchtje. Vitamine D (25 mcg per dag), omega 3-vetzuren en B-vitaminen waaronder vitamine B6 helpen het reguleren van de aanmaak van geslachtshormonen en verbeteren de hormonale balans. IJzer ondersteunt de ovulatie. Suppletie van ijzer is echter alleen nodig bij een aantoonbaar tekort.

Conclusie

Vruchtbaarheidsproblemen kunnen bij koppels leiden tot erge psychologische stress en druk op de relatie. Holistische ondersteuning van zowel de man als de vrouw kan helpen om de vruchtbaarheid te verbeteren. Een gezond voedingspatroon in voorbereiding op een zwangerschap kan de vruchtbaarheid van mannen en vrouwen vergroten.

Antioxidanten helpen om de eicel en zaadcellen te beschermen tegen oxidatieve schade. Lichaamsbeweging, ontspanning en voldoende slaap dragen niet alleen bij aan de vermindering van stress, maar kunnen op zichzelf ook de vruchtbaarheid verbeteren.

Zorg voor een gezond lichaamsgewicht en eet voeding rijk aan belangrijke bouwstoffen zoals goede eiwitten en vetten. Tot slot is het zaak om de blootstelling aan allerlei hormoonverstorende stoffen zo veel mogelijk te beperken.

Ondanks dat stellen veel kunnen doen om de vruchtbaarheid te verbeteren, is het helaas geen garantie dat dit altijd leidt tot een zwangerschap. Het zich opstapelende bewijs dat beïnvloedbare omgevingsfactoren een belangrijke rol spelen in het ontstaan van vruchtbaarheidsproblemen bij vrouwen en mannen stemt echter hoopvol in het vinden van een oplossing.

Bronnen:

1. NHG Richtlijn subfertiliteit, via richtlijnen.nhg.org
2. Obstet Gynecol. 2007 Nov;110(5):1050-8.
3. Teicholz. The big fat surprise.
4. Fertil Steril. 2008 Mar;89(3):668-76.
5. Minerva Endocrinol. 2010 Jun;35(2):109-25.
6. Hum Reprod Update. 2017 Nov 1;23(6):646-659.
7. NHG Richtlijn mannelijke subfertiliteit, via richtlijnen.nhg.org
8. Jay. Estrogeneration.
9. Reprod Biomed Online. 2019 Aug;39(2):269-279.
10. Electron Physician. 2017 Jan; 9(1): 3685–3689.
11. Eur J Endocrinol. 2012 May;166(5):765-78.
12. Aging Cell. 2015 Oct;14(5):887-95.
13. Fertil Steril. 2003 Aug;80(2):459-61
14. Gynecol Endocrinol. 2021 Jun;37(6):497-505
15. Obstet Gynecol. 2006 Nov;108(5):1145-52.
16. Int J Med Sci Public Health 2013;2:1-6.
17. 2016 Feb 11;8(2):87.