Je veronderstelt dat je met je hersenen denkt, maar veel gedachten en emoties ontpoppen zich in je darmen. Het spijsverteringskanaal kent 100 miljoenen zenuwcellen. Dit zogenaamde enterische zenuwstelsel brengt steeds meer wetenschappers op een gedachte die het mensbeeld kan veranderen, de gedachte van het ‘buikbrein’.

Dit buikbrein produceert zenuwboodschappers en reageert op psychofarmaca. Het werkt autonoom en stuurt meer signalen naar de hersenen dan dat het van boven ontvangt. Het kan aandoeningen en eigen neurosen ontwikkelen. Het voelt, denkt en herinnert zich en het laat ons intuïtief ‘vanuit de buik’ beslissen.

Op alle continenten en in alle culturen plaatsen mensen het centrum van ons gevoel op de plek waar ‘vlinders fladderen’ en waar vreugde en geluk licht kriebelen. Daar openbaart zich overspannenheid in misselijkheid, drukt spanning op de buik en liggen zorgen en angst op de maag. Wanneer mensen gevraagd wordt waar gevoel en gezondheid, emoties en intuïtie, welbevinden en lijden zich bevinden, wijzen zij allemaal op het midden van het lichaam. De Engelse uitdrukking gut feeling illustreert deze gedachte.

Veel processen verlopen totaal onafhankelijk van het hoofd. Komen ondanks alles gifstoffen in het lichaam, dan zenden de darmhersenen direct alarmsignalen naar de bovenkamer.

De ontdekking

De Amerikaanse neurowetenschapper Michael Gershon, hoogleraar aan de Columbia Universiteit in New York, bracht dit al in 1950 over het voetlicht. Het tweede brein is een afdruk van de hersenen: celtypen, werkzame stoffen en receptoren zijn exact gelijk. De aanwezigheid van zoveel zenuwcellen in de buik heeft een nieuwe wetenschappelijke discipline doen ontstaan: de neuro-gastro-enterologie.

Het eerste hoofdstuk van de geschiedenis over de ontdekking van het buikbrein speelt zich echter af in het midden van de 19e eeuw en begint bij de Duitse zenuwarts Leopold Auerbach. Auerbach onderzocht een stuk darm en toen hij deze door een microscoop nader bekeek, zag hij iets dat hem nieuwsgierig maakte: in de darmwand ontdekte hij een netwerk van zenuwcellen, flinterdun en tussen twee spierlagen verstopt. Auerbach had toen nog geen idee dat hij door deze blik in de microscoop een binnenuniversum van de mens op het spoor was: de schakelcentrale van de verteringsmachine.

Wetten en autonomie

In de loop van een 75-jarig leven passeert meer dan 30 ton voeding en 50.000 liter vloeistof dit buizensysteem. Het buikbrein bestuurt de doorgang ‘superintelligent’: miljoenen chemische stoffen moeten geanalyseerd worden en miljoenen gifstoffen en gevaren moeten overmeesterd worden.

Wij worden door meer dan 1.000 soorten bacteriën bewoond. De helft van de uitwerpselen bestaat uit afgestorven bacteriën. De darmwand vormt de meest effectieve verdedigingslinie van het organisme. De darm is het grootste weerstandsorgaan van het lichaam. Meer dan 90 procent van alle afweercellen is hier gevestigd en een groot aantal afweercellen is direct met het buikbrein verbonden. Zij leren tussen goed en slecht te onderscheiden. De informatie wordt opgeslagen en wanneer nodig weer opgeroepen.

Veel van deze processen verlopen totaal onafhankelijk van het hoofd. Komen ondanks alles gifstoffen in het lichaam, dan ‘voelen’ de darmhersenen het gevaar en zenden direct alarmsignalen naar de bovenkamer. In noodsituaties moet het brein in de schedel immers klaar zijn om de mens zich van zijn buik bewust te laten zijn, zodat hij zich volgens plan gedraagt: braken, krampen, ontlasten, et cetera.

De Engelse artsen William Bayliss en Ernest Starling hoorden in 1910 van de ontdekking van Auerbach en wilden dit verder onderzoeken. Zij ontdekten dat een darm stereotiep gedrag vertoonde: wanneer de onderzoeker druk uitoefende op een geïsoleerd stuk darm, antwoordde de lus met golfachtige spierbewegingen die de inhoud in een richting verder stootte, altijd van mond naar anus. De beide onderzoekers noemden dit fenomeen: ‘de wet van
de darm’.

Emotionele databank

Emoties zijn niet veel anders dan de uitingen van onze levenservaringen, in het lichaam opgeschreven. En zij worden, volgens Emeran Mayer, vooral in de buik gedicteerd en opgeslagen. Telkens als de darm samentrekt, wanneer het serotonine (gelukshormoon) of andere zenuwboodschappers uitstoot, of wanneer het immuuncellen in werking zet, worden alle data door de nexus vagus (zwervende zenuw) naar boven geleid. In de hersenen worden deze boodschappen omgezet in onbehagen of opgewektheid, vermoeidheid of vitaliteit, in een slecht of een goed humeur. De buik maakt de stemming.

De hele dag vertelt de buik verhalen aan het hoofd. Hij creëert het ‘emotionele profiel’. Iedere minuut van het leven wordt in de hersenen een ‘gevoelsbed’ opgemaakt. Ook tijdens de nacht, zoals studies laten zien, waarbij zich het continue bombardement in dromen ontlaadt. Produceert het buikbrein gedurende de diepe slaapfase veeleer zachte ritmische golven, zo begint het inwendige gedurende de droomrijke REM-fase van de slaap opgewonden te stuiptrekken. De intensieve stimulatie van de ingewanden en hun serotoninecellen verloopt parallel aan de nachtelijke beelden in het hoofd. Volgens Mayer heeft het een biologisch nut wanneer zeer sterke gevoelens in het bewustzijn binnendringen. Hoe beter mensen zich angst herinneren, des te beter kunnen ze de volgende keer beslissen. Onze evolutie is juist zo succesvol, omdat emoties – zowel negatief als positief – ons tot betere beslissingen brengen.

Darmflora

In onze acht meter darm huizen tien keer zoveel meer bacteriën dan we cellen hebben. De bacteriën wonen in alle darmen en in gerelateerde organen, zoals longen en blaas. Hoe verder in de darm, hoe meer bacteriën en des te beter onze lymfatische weerstand. Zij versterken elkaar. Deze bacteriën zijn onze gasten en die bied je een goede ‘bed & breakfast’: een verzorgd gastenverblijf, de darm en voldoende voeding. En daar zit ons westerse probleem. In de natuur gaan dextro en levo, oftewel rechtsdraaiend en linksdraaiend, altijd samen, maar wij mensen hebben het raffineren uitgevonden om dextro en levo te scheiden. Zo hebben wij wit meel, witte suiker, witte rijst en schillen we de groente, terwijl nu juist bacteriën leven van vezels.

Zorg dus goed voor je darmflora. Drink voldoende water, 1,5 liter naast wat je verder drinkt. Eet de hele groente en eet volle granen. Vermijd alle junkfood, snacks, suikers, transvetten en zuivel, want dat vernietigt je darmflora die je juist zo zorgvuldig in de eerste drie jaar van je leven hebt opgebouwd. Zorg daarnaast voor voldoende beweging in sport en wandelen, want je darmen bewegen mee en daar houden je bacteriën van. Wees lief voor je darmen en dan geven je darmen je lieve emoties en gedachten terug.

Webinar

Over dit onderwerp heeft Robert Muts een webinar gegeven. Dit webinar is terug te vinden op: www.integraalmedischcentrum/webinar.