In deze laatste editie van Lees je Lijf staan de ogen centraal. Onze ogen zijn een belangrijk maar kwetsbaar zintuig. Oogproblemen door onderliggend lijden worden meestal pas relatief laat duidelijk. Dat maakt onze ogen een minder goed kompas voor het tijdig signaleren van die problemen. Toch kun je veel uit je ogen opmaken. Ze zijn immers de spiegel van onze ziel.

Onze ogen zijn een belangrijk zintuig waarmee we de wereld om ons heen waarnemen. Het oog vangt lichtgolven op die door de lens in het oog worden geprojecteerd op de gele vlek op het netvlies.

Het netvlies vertaalt deze lichtgolven naar elektrische impulsen die het via de oogzenuw doorgeeft aan de hersenen. In de visuele hersenkwab in het achterhoofd worden de impulsen omgezet in beelden. De hersenen projecteren de beelden van beide ogen over elkaar, waardoor we diepte kunnen zien.1

Naast het verwerken van beelden, speelt het oog ook een rol in ons bioritme. Speciale receptoren in het oog meten de hoeveelheid blauw licht en geven deze signalen door aan de hersenen. De hersenen reguleren vervolgens de aanmaak van melatonine en cortisol, stoffen die van invloed zijn op het dag-nachtritme.

De lens in het oog kan boller of platter worden gemaakt. Door de bolling van de lens te beïnvloeden, kunnen we dichtbij en verder weg zien. Wanneer de lens niet voldoende kan afplatten, kun je niet goed zien in de verte.

Kan de lens onvoldoende bol worden, dan heb je moeite met van dichtbij iets lezen. De lichtinval in het oog wordt gereguleerd door de pupil. In een lichtrijke omgeving is de pupil klein om te voorkomen dat er te veel licht op het netvlies valt en dit beschadigd raakt.

In een donkere omgeving wordt de pupil groot om zo veel mogelijk licht binnen te laten. Ook de iris, het gekleurde deel van je oog, beschermt het oog tegen een te grote lichtsterkte.1,2
Het oog wordt beschermd door het hoornvlies, een laagje over de oogbal.

De oogleden beschermen het oog tegen uitdroging en door te knipperen met de ogen verdeel je het traanvocht over het oog. De wimpers en wenkbrauwen voorkomen dat stofdeeltjes en zweet in het oog terechtkomen. Tot slot is er de schedel waar de ogen in liggen en die het oog tegen grotere impact kan beschermen.

Ondanks al deze beschermmechanismen blijft het oog kwetsbaar.1,2 Gezichtsstoornissen zoals verziend-, bijziend- of nachtblindheid en oogaandoeningen kunnen een grote impact hebben op de kwaliteit van leven en ook psychologische klachten veroorzaken.

Veel voorkomende oogaandoeningen zijn staar, glaucoom, maculadegeneratie, blefaritis, droge ogen, jeukende ogen, tranende ogen en geel oogwit. Deze aandoeningen kunnen iets zeggen over je verdere gezondheid, denk hierbij aan diabetes, allergie en hart- en leverproblemen.

Holistische benadering

Binnen de natuurgeneeskunde wordt breder naar de ogen en het zicht gekeken dan in de reguliere geneeskunde. Stress kan een factor zijn die ons zicht beïnvloedt en waardoor we wazig gaan zien door spanning op de oogspieren of door de psychologische noodzaak minder prikkels tot je te willen nemen.

Binnen de Chinese geneeskunde en ayurveda wordt bij oogproblemen een link gelegd met leverproblemen. Een lever yin-tekort kan bijvoorbeeld leiden tot droge, rode ogen en leverstagnatie leidt tot bloeddoorlopen ogen.

Wellicht ten overvloede, maar het is belangrijk om te vermelden dat het hier om leverproblemen vanuit de natuurgeneeskundige visie gaat en dat er geen sprake hoeft te zijn van leverfunctiestoornissen zoals gedefinieerd door de reguliere gezondheidszorg.

Een onbalans in de verschillende ayurvedische dosha’s kan tot uiteenlopende klachten leiden. Dosha’s zijn het Indiase equivalent van de lichaamssappen slijm, zwarte of gele gal en bloed zoals beschreven door de geneesheren Hippocrates en Avicenna. De ayurveda kent er drie: Vata (lucht of wind), Pitta (gal) en Kapha (water of slijm). Een Vata-onbalans geeft droge ogen terwijl een Pitta-onbalans kan leiden tot ontstoken ogen. Een Kapha-onbalans kan een vertroebeling van de ooglens geven.3

Tot slot maken sommige holistische zorgverleners gebruik van irisdiagnose, of iriscopie. Dit is een diagnostisch hulpmiddel dat geen wetenschappelijke basis kent, maar toch geregeld wordt toegepast. De iris wordt als een soort landkaart gebruikt om inzichten te krijgen in de gezondheidsstatus van het lichaam.

De oogkleur en plaats van verschillende patronen, vlekjes en vertroebelingen zouden iets kunnen zeggen over de aanleg voor bepaalde ziekten of de omstandigheden van het orgaan dat zich in de betreffende zone bevindt. Waar iriscopie vroeger nog wel eens werd gebruikt als absoluut diagnosemiddel, is dat tegenwoordig in de regel niet meer het geval.

Sommige therapeuten gebruiken het als onderdeel van hun vraaggesprek om aanwijzingen te krijgen die richting geven aan de behandeling. Het zegt iets over je constitutie, zoals bijvoorbeeld de dosha’s in de ayurveda dat doen.

Ouderdomskwaal?

Sommige oogproblemen worden gezien als typische ouderdomskwalen, zoals staar, glaucoom en maculadegeneratie. Het hoeft echter niet altijd op latere leeftijd op te treden. Staar (cataract) ontstaat door een ophoping van eiwitten in de ooglens waardoor je wazig gaat zien en je ook minder kleuren waarneemt.

Het kan ontstaan vanaf ongeveer 60-jarige leeftijd, maar het kan ook eerder optreden als gevolg van bijvoorbeeld diabetes of langdurig gebruik van corticosteroïden. Onderzoek laat zien dat het eten van meer dan 200 gram bewerkte koolhydraten per dag de kans op vertroebeling van de ooglens vergroot.

Een te hoge bloedsuikerspiegel door insulineresistentie speelt hierbij een belangrijke rol.4 Waar bij staar de ooglens is aangedaan, raakt bij glaucoom de oogzenuw beschadigd. Hierdoor vallen delen van het gezichtsveld uit. Omdat gezichtsuitval geleidelijk verloopt, merken veel mensen het pas relatief laat op.

De aandoening verergert gedurende de tijd en kan uiteindelijk leiden tot blindheid. Glaucoom kan al vanaf 40-jarige leeftijd ontstaan. Een belangrijke risicofactor is een verhoogde oogdruk. Glaucoom kan in de familie voorkomen, maar ook mensen met hart- en vaatziekten, rokers en mensen die langdurig prednisonachtige middelen (corticosteroïden) gebruiken hebben een verhoogde kans op de aandoening.2

Maculadegeneratie

Maculadegeneratie is een veelvoorkomende aandoening bij ouderen en een belangrijke oorzaak van gezichtsstoornissen op latere leeftijd. De macula is een ander woord voor de gele vlek op het midden van het netvlies. Het is het gedeelte van het netvlies waarmee je details, kleuren en contrast waarneemt, waardoor je kunt lezen of een gezicht herkent.

Het netvlies kan vanaf het vijftigste levensjaar beschadigd raken door een ophoping van afvalstoffen achter het netvlies (droge maculadegeneratie) of door de groei van nieuwe bloedvaatjes in de macula die van slechte kwaliteit zijn (natte maculadegeneratie). De ophoping van afvalstoffen begint echter al veel eerder, waarschijnlijk al vanaf het dertigste levensjaar.

Een aandoening die enige gelijkenis vertoont met natte maculadegeneratie is diabetische retinopathie. Diabeten, zowel type 1 als type 2, met slecht geregelde suikerwaarden hebben een verhoogde kans op de ontwikkeling van oogproblemen.2

Doordat maculadegeneratie wordt veroorzaakt door een ophoping van afvalstoffen, rijst al snel de vraag of je die ontwikkeling met voeding en leefstijl kan voorkomen of remmen. Onderzoeken laten zien dat antioxidanten, waaronder vitamine C, vitamine E, luteïne, zeaxanthine en zink de kans op het vorderen van maculadegeneratie en verlies van het gezichtsvermogen verlagen.5

Net als bij staar lijkt ook bij maculadegeneratie de consumptie van bewerkte koolhydraten een rol te spelen.6 Gezonde vetten uit vis en noten die rijk zijn aan omega 3-vetzuren beschermen daarentegen tegen de oogziekte.

Zowel bij staar als bij maculadegeneratie werkt het eten van voldoende antioxidantrijke voeding (groente en fruit) beschermend tegen de ontwikkeling van beide oogaandoeningen. Voldoende beweging mag echter niet worden onderschat. Onderzoek laat zien dat dagelijks een uur bewegen de kans op maculadegeneratie met 66 procent kan verminderen.7

Droge ogen of tranen met tuiten

Brandende ogen komen voor bij veel aandoeningen en gaan vaak gepaard met andere klachten, zoals pijn, tranende, rode en vermoeide ogen. Situaties waarin je te weinig knippert met je ogen kunnen een branderig gevoel geven, zoals langdurig computergebruik, tv-kijken of lezen.

Ook vermoeidheid en het dragen van contactlenzen kunnen leiden tot branderige ogen. Medische redenen zijn allergie, ontstekingen in of rond het oog, zoals ooglidrandontsteking (blefaritis), hoornvliesontsteking of ontstekingen elders in het lichaam zoals bij het syndroom van Sjögren (reumatische aandoening).

Als laatste hebben vrouwen in de overgang soms last van brandende ogen door droogheid. Gebruik van omega 3-vetzuren zou dit kunnen verminderen.8 Droge ogen kunnen het gevolg zijn van hormonale veranderingen, zoals de overgang, maar ook met het toenemen van de leeftijd worden de ogen droger omdat de traanproductie van nature afneemt.

Tegenstrijdig genoeg kunnen droge ogen juist resulteren in een overmatige traanproductie. Deze tranen hebben echter niet de juiste samenstelling om het oog voldoende (lang) vochtig te houden, waardoor de ogen verder uitdrogen en er een vicieuze cirkel ontstaat.

Tranende ogen zijn vanzelfsprekend niet altijd een uiting van droge ogen, maar kunnen ook ontstaan door contact met irriterende stoffen, zoals de welbekende ui, verkoudheid of allergieën.

Oogontstekingen

Eerder werd blefaritis genoemd als oorzaak van droge ogen. Blefaritis is een chronische ontsteking van de oogleden of ooglidranden. Vooral bij ouderen kan de ontsteking gepaard gaan met droge ogen. Meestal wordt de ontsteking veroorzaakt door de Staphylococcus aureus-bacterie.

Door irritatie van de bacterie bij de oogharen ontstaat er een overactiviteit van de talgklieren waardoor er schilfertjes ontstaan en de talgklieren verstopt raken. Het belangrijkste is om de huid rondom de ogen en de oogleden goed schoon te houden met lauwwarm water, zodat talg zich niet kan ophopen.

Gebruik van agressieve zeep is vanzelfsprekend niet aan te raden. Een andere relatief onschuldige ontsteking rond het oog is het welbekende ‘strontje’ op het ooglid, tevens veroorzaakt door een stafylokok en talgophoping.

Als je een allergie hebt, kun je last krijgen van jeukende ogen, zoals bij hooikoorts, maar ook door huisstofmijt of een dierenallergie. Als je jeukende ogen goed te herleiden zijn naar een specifieke situatie, dan wordt een allergie aannemelijker.

Jeukende ogen kunnen echter ook een gevolg zijn van een ontsteking in het oog door een bacteriële of virale infectie. Bij een gevorderde infectie of bij een ontsteking van het hoornvlies ontstaat er tevens lichtgevoeligheid (lichtschuw). De ogen worden rood en je kunt minder licht verdragen.

Lichtgevoeligheid ontstaat niet alleen door een infectie, maar kan ook ontstaan als je ogen te lang zijn blootgesteld aan fel licht. Dit worden ook wel lasogen genoemd. Zowel bij infecties als bij lichtgevoeligheid is het belangrijk om een arts te raadplegen.

Je ogen gezond houden

Om je ogen gezond te houden, kun je jezelf een aantal gewoonten aanleren. Voorkom het langdurig kijken naar beeldschermen en probeer ook geregeld in de verte te kijken zodat het oog zich kan ontspannen. Knipper voldoende met je ogen om droge en vermoeide ogen te voorkomen; zeker achter de computer vergeten we soms te knipperen.

Het kan helpen om pauzes in te plannen om te knipperen. Eet veel antioxidant- en carotenoïdenrijke voeding, zoals groene kool, spinazie en broccoli. Tot slot is het belangrijk om de juiste bril te dragen en je ogen te beschermen tegen UV-licht. Laat daarom geregeld je ogen controleren door een opticien.

Cindy de Waard, natuurgeneeskundige en farmaceutisch wetenschapper

Disclaimer: Deze editie van Lees je Lijf richt zich op de ogen. Je vindt een aantal beschrijvingen terug waarbij het verstandig is een arts te raadplegen. Dit artikel kan echter niet volledig zijn. Je dient, vanzelfsprekend, je gezondheid nauwlettend te monitoren en bij opvallende veranderingen in je welzijn contact op te nemen met
je huisarts.

BRONNEN
1 Marieb, E., & Hoehn, K. (2012). Human Anatomy & Physiology. Boston : Pearson.
2 Oogfonds.nl
3 Ooggezondheid binnen ayurveda, via ayurveda.nl
4 Am J Clin Nutr. 2007 Nov;86(5):1502-8
5 Cochrane Database Syst Rev. 2012 Jun 13;(6):CD000253.
6 Am J Clin Nutr. 2007 Jul;86(1):180-8
7 Eye (Lond). 2018 Aug; 32(8): 1296–1303.
8 Cochrane Database Syst Rev. 2019 Dec 18;12:CD011016.