IN KRINGEN IN DE AMERIKAANSE INDUSTRIE EN WETENSCHAP HOUDT MEN EEN PLEIDOOI VOOR BESTRALING VAN ONS DAGELIJKS VOEDSEL (OOK WEL DOORSTRALEN GENOEMD). OP DEZE MANIER WORDEN BACTERIËN DIE VOEDSELVERGIFTIGING KUNNEN VEROORZAKEN, GEDOOD EN KAN VOEDSEL LANGER BEWAARD WORDEN. DE REACTIES HIEROP ZIJN ECHTER NOGAL WISSELEND.

De afgelopen jaren werd Amerika geplaagd door een groot aantal ernstige gevallen van voedselvergiftiging. De beste remedie hiertegen is volgens veel wetenschappers bestraling van voedsel. Dit doodt bacteriën zoals de Salmonella en de Escherichia coli, de voornaamste veroorzakers van voedselvergiftiging.

In de jongste campagne van het Amerikaanse Ministerie van Landbouw (USDA) wordt benadrukt dat bestralen beter is dan wassen met water of een chemische behandeling. Uit nieuw onderzoek bleek dat alleen bestraling alle E.coli bacteriën van sla en spinazie verwijderde1.

Bestraling is inmiddels in zo’n veertig landen toegestaan, maar wordt het vaakst toegepast in de VS. Het meeste diepvriesvlees in de Amerikaanse supermarkten is bestraald en actievoerders vrezen dat dit in de toekomst ook voor groente en fruit zal gelden.

In Nederland mogen bepaalde voedingsmiddelen bestraald worden. Dit zijn: gedroogde en verse kruiden, specerijen, gedroogde vruchten, peulvruchten, gedehydrateerde groenten, graanvlokken, garnalen, vlees van pluimvee, kikkerdelen, Arabische gom, diepvriesmaaltijden bestemd voor patiënten die steriele voeding nodig hebben en eiproducten. Op een product dat doorstraald is, moet een etiket zitten met de tekst: ‘doorstraald’ of ‘door straling behandeld’ of ‘met ioniserende straling behandeld’.

In Engeland zijn de regels nog stringenter. Daar mogen alleen de etenswaren bestraald worden waarvoor dat in heel Europa toegestaan is, de kruiden en specerijen. Voedselinspecteurs hebben echter al ontdekt dat soms ook andere etenswaren bestraald zijn. Zo bleken in een onderzoek bij schaaldieren in een supermarkt in Suffolk zeventien van de achttien aankopen bestraald te zijn. De industrie blijft haar best doen de Europese commissie over te halen het aantal voedingsmiddelen dat bestraald mag worden, uit te breiden.

Wat houdt bestraling in?

In de jaren twintig werd in de Verenigde Staten voor het eerst ioniserende straling gebruikt om voedsel te bewaren. De gebruikte straling, röntgenstraling en (elektromagnetische) gammastraling, moest bacteriën doden, het rijpen van fruit tegengaan en uitlopers bij aardappelen en uien voorkomen. Door dit proces ontstaan vrije radicalen met een korte levensduur die micro-organismen vernietigen op eenzelfde manier als bij koken, fijnhakken of vermalen. Maar bestraling doodt bacteriën ook rechtstreeks door hun DNA (het erfelijk materiaal) aan te tasten.

Hoewel de voedselindustrie beweert dat bestraling dé oplossing is tegen voedselvergiftiging, is dit laatste toch nog steeds niet uitgesloten. Bestraling heeft namelijk geen vat op toxinen (gifstoffen) zoals botuline (wat botulisme veroorzaakt), virussen zoals de verwekker van mond- en klauwzeer en hepatitis (geelzucht) en prionen (ziekmakende eiwitten) waardoor bijvoorbeeld BSE (gekke-koeienziekte) kan ontstaan2.

Is bestraald voedsel veilig?

Hoewel bestraling chemische veranderingen in voedsel veroorzaakt, blijven de officiële regeringsstandpunten hardnekkig volhouden dat het veilig is. Sterker nog, de Amerikaanse Voedsel en Waren Autoriteit (FDA) gebruikt het eufemisme ‘koud gepasteuriseerd’ om te verhullen dat voedingsmiddelen bestraald zijn.

In rapporten van het Amerikaanse Ministerie van Landbouw werd bestraling al heel snel bejubeld en werd deze methode zelfs omschreven als ‘een te weinig gebruikte technologie’3. Onderzoekers van de medische faculteit van de Universiteit van Texas wijzen er echter op dat de meeste studies alleen de effectiviteit van het bestralen hebben onderzocht en niet de veiligheid daarvan. ‘Er bestaat momenteel geen enkel hard bewijs dat de onvoorwaardelijke steun voor bestraling rechtvaardigt,’ zo luidt hun conclusie4.

Uit de weinige onderzoeken waarin de veiligheid wel werd onderzocht, komen alarmerende feiten naar voren. Onderzoekers van de Friedrich Schiller Universiteit in Jena, Duitsland, ontdekten dat bestraling van vet een nieuwe vorm van vervuiling produceert, namelijk 2-alkylcyclobutanones, wat giftig is en de ontwikkeling van darmkanker kan versnellen5. Het kankerverwekkende effect van deze stof – die nooit in niet-bestraald voedsel is aangetroffen – werd ook gevonden in een andere studie bij ratten6.

Bij bestraling van groente en fruit kan nog een kankerverwekkende stof ontstaan: furaan. Bij fruit met veel enkelvoudige suikers en een lage PH-waarde (zuurgraad) is dat risico het grootst7.

Ook de bestraling op zichzelf is niet veilig. Van de ioniserende straling die gebruikt wordt voor voedsel – meestal cobalt-60 en cesium-137 – is bekend dat deze kanker kan veroorzaken. Dit bleek bijvoorbeeld uit een onderzoek onder werknemers van de Savannah River Site-kerncentrale in South Carolina, die aan deze straling waren blootgesteld. Onder hen werd meer dan het gemiddelde aantal kankergevallen gevonden8.

Nog meer effecten

De FDA verzekert het Amerikaanse publiek dat door bestralen wellicht wat voedingsstoffen verloren gaan, maar niet meer dan bij andere conserveringsmethoden, zoals koken, inblikken of heet pasteuriseren. Dit klopt echter niet. Even afgezien van het feit dat door bestraling mogelijk kankerverwekkende stoffen ontstaan, verliest voedsel door bestraling veel van zijn essentiële voedingsstoffen. Zo is de hoeveelheid vitamine E na bestraling 25 procent lager en vitamine C zo’n 10 procent. Dit komt door de combinatie van langere houdbaarheid en het uiteindelijke koken9.

In eieren kan bestraling zelfs 80 procent van de vitamine A vernietigen, in groene bonen 95 procent van de vitamine A en caroteen en bij broccoli ongeveer de helft, en in sinaasappelsap 40 procent van het bètacaroteen. Verder kan het de hoeveelheid transvetzuren in vlees verdubbelen10. Het lijkt erop dat bestraling niet per se een beter alternatief is voor de bekende conserveermethoden en dat we nog steeds het best af zijn met zo natuurlijk en zo vers mogelijke voeding.

Bryan Hubbard

Bronnen:

1 Proceedings of the 235th National Meeting of the American Chemical Society, 13 april 2008
2 Center for Food Safety. Food Irradiation, 2007; www.centerforfoodsafety.org/food_irrad.cfm
3 Nutr Clin Care, 2004; 7: 149-55
4 Int J Hyg Environ Health, 2004; 207: 493-504
5 Mutat Res, 2006; 594: 1-9
6 Radiat Phys Chem, 2002; 63: 431-5
7J Food Sci, 2009; 73; C79-83
8 Am J Indust Med, 2007; 50: 881-91
9 Position Statement of the Food Commission, juli 2002; www.foodcomm.org.uk/irradiation_probs.htm
10 Center for Food Safety. Food Irradiation, 2007