De lobby tegen alternatieve geneeswijzen gebruikt de verkeerde wapens. Deze zomer maakte ik mijn opwachting bij BBC Radio Wales om de ‘andere kant’ te vertegenwoordigen in een debat met Simon Singh, die het nieuwe boek aan het promoten was dat hij met Edzard Ernst geschreven heeft, genaamd Trick or Treatment? Alternative Medicine on Trial. Bij wijze van stunt hebben zij een beloning van 10.000 pond uitgeloofd aan ieder die kan bewijzen dat homeopathie werkt.

Edzard Ernst was de eerste die de Engelse leerstoel voor Complementaire Geneeskunde bekleedde aan Peninsula University. Inmiddels heeft hij echter naam gemaakt als, in de woorden van Robert Verkerk, directeur van de Alliance for Natural Health, ‘een van de grootste lasteraars van de complementaire geneeskunde’. Op het European Skeptics Congress in 2003 hield Ernst bijvoorbeeld de toespraak die de toon moest zetten.

De gebruikelijke aanpak van Ernst en Singh is dat ze een wirwar van afzonderlijke onderzoeken combineren tot een ‘meta-analyse’, een methode die voor de reguliere geneeskunde veel wordt gebruikt maar waarvan is aangetoond dat hij ernstige beperkingen heeft. Vervolgens snoeien ze alle onderzoeken weg die niet binnen de eigen rigide criteria vallen.

In zo’n literatuuroverzicht over kruidengeneeskunde begonnen ze bijvoorbeeld met 1345 onafhankelijk beoordeelde onderzoeken waarvan er na hun selectieprocedure nog maar drie over waren die ze niet verwierpen. Volgens Ernst kon uit die drie onderzoeken worden opgemaakt dat alle kruidengeneeskunde, inclusief de Chinese en de ayurvedische, terzijde geschoven kon worden als ‘zonder overtuigend bewijs voor effectiviteit bij enige indicatie’, met name ‘gezien het grote risico van negatieve bijwerkingen’.

Nog even afgezien van het feit dat er naar veel verschillende soorten alternatieve geneeswijzen gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken zijn gedaan (van 32 van dergelijke onderzoeken naar homeopathie bewees 81 procent dat hij een gunstig effect had, en die kwamen uit de eigen bibliotheek van de National Health Service), is het werkelijke probleem dat Ernst en Singh een instrument van de reguliere geneeskunde gebruiken om alternatieve geneeswijzen te bestuderen.

Dat je dit niet zomaar kunt doen, komt doordat de alternatieve geneeswijzen niet alleen radicaal andere therapieën gebruiken, ze zijn ook gestoeld op een radicaal andere theorie van de biologie. In de reguliere geneeskunde wordt het lichaam opgevat als een individuele entiteit, een machine. Als een onderdeel kapot is, repareer je dat apart met een chemische stof. Vrijwel de gehele alternatieve geneeskunde daarentegen beschouwt het lichaam in relatie tot iets anders: tot anderen, tot de omgeving, tot zijn genezers, tot de wereld.

Ernst geeft toe dat de verwachtingen van een patiënt over de heilzaamheid van de therapie, zijn gedragsveranderingen, de psychosociale effecten van de mensen om hem heen inclusief de genezer, allemaal een effect kunnen hebben op een gunstig resultaat. Door die eenvoudig af te doen als een ‘placebo effect’ mist hij echter de essentie van de alternatieve geneeswijzen. Dat de overtuiging en intentie van de genezer, de behandelde persoon en de mensen om hen heen allemaal een rol spelen in de uitkomst van de behandeling, is een basisaanname van de meeste alternatieve therapeuten. Daarom gaan zij ervan uit dat je de totale persoon moet genezen, in relatie tot zijn omgeving, om een symptoom te kunnen genezen. In de homeopathie wordt niet geprobeerd het gebroken wiel te repareren, daar wordt de hele auto uitgebalanceerd en opnieuw nagekeken, inclusief de garage en de straat waar de auto is geparkeerd.

Tijdens het radiodebat belde een jonge man naar de show. Hij had als tiener psoriasis gehad over zijn hele lijf. Na een serie acupunctuurbehandelingen was zijn huid 80 procent beter. Hoewel hij met de behandeling had moeten stoppen, was de verbetering gedurende de jaren gebleven. Oh, maar dat lag waarschijnlijk aan uw leeftijd: veel tieners hebben een aandoening waar ze vanzelf overheen groeien, zei Singh. Nee, zei de jonge man. Het kwam echt door de acupunctuur.

Waardoor is die man genezen? Was het zijn verwachting van een gunstig effect, de genezende talenten van de acupuncturist, de naalden zelf, de sfeer in de behandelkamer of de opvattingen van de moeder? Totdat we al deze factoren kunnen opnemen in een onderzoeksmodel, is elke ‘wetenschappelijke toetsing’ te beperkt voor de alternatieve geneeskunde.