Of u nou een voor- of tegenstander bent van soja, de kans is erg groot dat u regelmatig in aanraking komt met deze peulvrucht. Bestanddelen van de sojaboon zitten namelijk in 60 tot 70 procent van onze producten verwerkt.1 Tijd om daar wat vragen over te stellen. Online diëtist en schrijver Jonathan Klaassen ging op onderzoek uit.

Met soja bedoelen we de sojaboon, die groeit aan de sojaplant. De sojaboon is een eenjarige, vlinderbloemige peulvrucht met een hoog eiwit- en vetgehalte.1-3
Oorspronkelijk werd soja vooral in China gebruikt. Vervolgens kwam het gewas naar Europa en later naar Amerika. Op dit moment is soja een van de belangrijkste landbouwgewassen; wereldwijd wordt er jaarlijks ongeveer 276 miljoen kilo soja verbouwd. De grootste sojaproducenten zijn de VS, Brazilië, Argentinië en China, en Nederland is na China de grootste importeur van soja.3,4 De meeste soja die wordt verbouwd wordt overigens gebruikt als veevoer (lees: driekwart).5 Het succes van deze peulvrucht is simpel te verklaren: soja heeft een grote voedingswaarde en is relatief goedkoop om te produceren. Dat maakt het gewas erg interessant voor de voedingsindustrie, zowel vanuit voedingskundig als financieel oogpunt.

Het gebruik van soja

Soja is een veelzijdig product en wordt voor verschillende doeleinden gebruikt. Een groot gedeelte van de geproduceerde soja gaat als veevoer naar dieren en de rest wordt gebruikt voor menselijke consumptie. Soja vervult zelfs de rol van fossiele brandstof-vervanger. Voor menselijke consumptie is soja de hoofdrolspeler als het gaat om vleesvervangers zoals tofu en tempeh. Daarnaast wordt van soja sojamelk gemaakt én gebruikt de voedingsindustrie soja voor allerlei producten, zoals granen, noedels, babyvoeding, margarines, mayonaise, soep, (oosterse) sauzen, kant- en klaar producten, kruidenmixen en chocolade. Kortom, soja zit in allerlei producten verwerkt. Voor vegetariërs en veganisten is soja een belangrijke bron van eiwitten én ook voor de voedingsindustrie is deze boon een veelgebruikt product.1,2,3,6

Vervanger van koemelk

Voor mensen die niet tegen melk kunnen vanwege een koemelkallergie of een lactose-intolerantie, kan soja uitkomst bieden. Andere plantaardige vervangers zijn havermelk, amandelmelk, rijstmelk, hazelnoot- of kokosmelk. Het essentiële verschil hierbij is dat deze varianten echter geen tot weinig eiwitten bevatten. Prima om ze te nemen, beschouwlaatstgenoemde vervangers alleen niet als bron van eiwitten en dus als goede vervanger van melk.
Vergelijkt u sojamelk met koemelk, dan wordt het duidelijk dat sojamelk eigenlijk de enige goede vervanger is van melk. En omdat aan sojamelk extra vitaminen en mineralen worden toegevoegd kunnen we spreken van een vergelijkbare voedingswaarde.7

Voedingswaarde

Soja bevat vetten, koolhydraten en vooral veel eiwitten. Deze eiwitten zijn van hoge kwaliteit en dat maakt soja tot een waardevol product. Dat een product een hoge eiwitkwaliteit heeft, betekent dat het veel essentiële aminozuren bevat. Soja bevat zelfs een complete aminozuursamenstelling. Waar plantaardige producten normaal gesproken niet alle aminozuren bevatten, doet soja dat wel en is het hiermee een uitzondering. Soja is dus een uitstekende eiwitbron en kan als vervanger worden gezien van dierlijke eiwitten. Verder zijn er in soja een aantal B-vitaminen te vinden, evenals de mineralen kalium, fosfor en magnesium. Daarnaast is soja ook een bron van vezels.2,3

Soja-allergie

Er zijn mensen die een allergie hebben voor soja, zoals er ook mensen zijn die een allergie hebben voor bijvoorbeeld koemelk. Bekende klachten (die per persoon kunnen verschillen) zijn koorts, braken, acne, astma, diarree en jeuk. Hoeveel mensen een soja-allergie hebben is niet bekend, maar de aandoening is niet veelvoorkomend.1,8,9

Fyto-oestrogenen

Er zitten stoffen in soja die steeds weer opschudding veroorzaken: isoflavonen. Dit zijn plantaardige stoffen die behalve in soja ook voorkomen in bonen, erwten en pinda’s. Zij hebben een gelijkwaardige structuur als het vrouwelijke geslachtshormoon oestrogeen.
Wanneer het over vrouwelijke hormonen in soja gaat, dan doelt men dus op de fyto-oestrogenen. De vraag is of deze stofjes kwaad kunnen. Onderzoeken met echt overtuigende conclusies zijn er niet. Wel zijn er wat dieronderzoeken te vinden (op ratten), maar die resultaten kunnen we niet direct toepassen op mensen. Voor de zekerheid adviseer ik om zuigelingen niet zonder goede reden sojavoeding te laten nemen. Behalve als de zuigeling een koemelkallergie heeft. Voor peuters, kleuters en volwassenen zijn de ‘hormonen’ uit sojaproducten geen probleem. Soja is een goede vervanger van melk en vlees en past binnen een gevarieerd voedingspatroon.10-12

Kanker

Naast soja en vrouwelijke hormonen worden soja en kanker vaak in één adem genoemd. Het gebruik van soja zou de groei van tumoren (en dus kanker) kunnen veroorzaken óf soja zou juist een preventief effect kunnen hebben. Op dit moment zijn er geen onderzoeksresultaten die aantonen dat soja op een goede of schadelijke manier invloed heeft op het ontwikkelen van bijvoorbeeld borstkanker. Er zijn ook onderzoeken waaruit blijkt dat de inname van sojaproducten het risico op prostaatkanker zou kunnen verlagen. Een kanttekening hierbij is dat deze onderzoeken zijn gedaan onder Aziatische populaties en niet onder westerse mensen. Het voedingspatroon in het Oosten wijkt in allerlei opzichten af van dat in het Westen: een hogere consumptie van groente en fruit, veel groene thee, minder alcohol en zuivel, en in het algemeen minder calorieën.13-19

Hart- en vaatziekten

Soja zou een positief effect hebben op het cholesterolgehalte en daarmee de kans op hart- en vaatziekten kunnen verkleinen. Dit was jarenlang de heersende opvatting en stond dan ook als claim op verpakkingen van sojaproducten. Maar inmiddels is men daarop teruggekomen en is de claim dat soja cholesterolverlagend werkt niet meer valide. Dit bewijst tegelijk hoe complex de wetenschap is en dat de heersende opvatting van nu niet per se de opvatting van later zal zijn. Het is goed om u zich dat te realiseren in toekomstige claims die verschijnen in voedingsland. Cholesterolverlagend is soja dus niet, maar het is wel zo dat dit product veel onverzadigd vet, vezels, vitaminen en mineralen levert. Wanneer u het eet in plaats van vet vlees (rijk aan verzadigde vetten), is het dus wél goed ter voorkoming van hart- en vaatziekten.20

In de meeste gevallen: so-ja!

De meest recente onderzoeken laten zien dat een directe angst niet nodig is. Schadelijkheid hangt altijd af van de dosis waarin u iets tot u neemt. En soja is een goede vervanger van melk en vlees die past binnen een gevarieerd voedingspatroon. Uw voedingspatroon enkel alleen op soja baseren valt niet aan te raden, maar dat is met elke voedingsmiddel zo. Natuurlijk zijn er altijd specifieke gevallen waarbij dat misschien wel zo is, bijvoorbeeld bij een allergie, en in dat geval kan het juist nodig zijn om soja volledig te vermijden. Gelukkig komt een soja-allergie niet vaak voor. Soja is rijk aan eiwitten en dus erg geschikt voor niet-vegetariërs, vegetariërs en veganisten. Soja is dus een echte alleskunner.

Literatuur
1. http://www.verantwoordesoja.nl/Content/Files/file/factsheet_soja.pdf
2. http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/soja.aspx
3. http://www.food-info.net/nl/national/ww-soja.htm
4. Nevo-tabel. Nederlands voedingsstofenbestand. Den Haag: hoontetijl; 2006. P106-P107
5. http://assets.wnf.nl/downloads/wwf_soy_report_feb2014.pdf?_ga=1.65413742.136043426.1414338625
6. Catsberg, C.M.E., Kempen-van Dommelen, G.J.M. Levensmiddenleer. Nijmegen: Hbuitgevers; 2008. P137-P140
7. https://www.iamafoodie.nl/voedingswaarde-sojamelk-havermelk-amandelmelk-rijstmelk-kokosmelk/
8. http://www.voedselallergie.nl/allergenen/22-soja.html
9. https://www.nhg.org/standaarden/volledig/nhg-standaard-voedselovergevoeligheid#note-14
10. http://www.food-info.net/nl/national/ww-soja.htm
11. Br J Nutr. 2006 Jan;95(1):204-13
12. Menopause. 2012 Jul;19(7):776-90
13. http://www.wkof.nl/nl/kanker-voorkomen/na-diagnose-kanker#Beschermt
14. Am J Clin Nutr. 2009 Apr;89(4):1155-63
15. http://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/1688
16. Birth Defects Res B Dev Reprod Toxicol. 2011 Oct;92(5):421-68
17. Reproduction. 2012 Mar;143(3):247-60
18. https://www.ncj.nl/richtlijnen/alle-richtlijnen/richtlijn/?richtlijn=4&rlpag=529&fbclid=IwAR1Maf2A9eYJ-6CDNJPsAljOx9cQo42wJFb35KlgLk5NE4S_fB24rFmNph4
19. Eur J Cancer. 2008 Sep;44(13):1799-806
20. http://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/1688.htm

Jonathan Klaassen is online diëtist en schrijver. Dagelijks begeleidt hij mensen via zijn online praktijk en schrijft hij artikelen die hij deelt op Facebook, Instagram of zijn website. In zijn boek Voedsel voor je geest legt hij precies uit wat u wel en niet moet geloven in de wereld van voeding. Kijk voor meer informatie op www.jonathanklaassen.nl.

Voedsel voor je geest
Jonathan Klaassen
Uitgeverij: Luitingh-Sijthoff
ISBN: 9789024582358
224 pagina’s
Prijs: € 20,-