De week van 25 tot en met 29 april 2022 staat in het teken van de teek. Juglen Zwaan deelt zijn uitgebreide kennis en tips die hij vorig tekenseizoen van zijn lezers kreeg.

Dit keer wil ik daarom ingaan op teken, de Borreliabacterie en de ziekte van Lyme. De tips die ik verderop in het artikel noem, zijn mede tot stand gekomen door suggesties ik vorig najaar van mijn lezers kreeg.

Waarom kunnen we ziek worden van een teek?

Teken zijn parasieten die behoren tot de spinachtigen. Ze komen vooral voor in gras, bomen, struiken en hoopjes bladeren. Een teek wordt geboren als larve, maar evolueert daarna door tot nimf en groeit vervolgens uit tot een volwassen teek (mannetje of vrouwtje). Om naar een nieuwe fase te kunnen groeien, heeft een teek bloed nodig. In totaal zoekt een teek hiervoor in zijn leven drie gastheren.

Een teek verbruikt weinig energie en kan soms een jaar geduldig wachten tot een dier of mens voorbijkomt. De teek haakt dan aan en vreet zich in de huid vast om bloed te kunnen zuigen. Larven ondergaan deze cyclus voor het eerst en hebben nog geen ziektes bij zich, maar nimfen en volwassen teken hebben al eens eerder in contact gestaan met de bloedbaan van een gastheer en kunnen zo besmet zijn geraakt met tal van ziekten. Een teek kan zich namelijk eerder in zijn leven hebben volgezogen bij een vogel, zoogdier, knaagdier, vleermuis, hond of kat, waardoor deze micro-organismen kan doorgeven aan een nieuwe gastheer zoals de mens. Teken verspreiden dus niet alleen de bekende Borreliabacterie, maar ook vele andere ziekten zoals rickettsiose, Powassanvirus, anaplasmose en ehrlichiose.1,2,3,4 Sommige teken dragen zelfs meerdere (bacteriële en virale) ziekten tegelijk met zich mee.5

De Borreliabacterie en de ziekte van Lyme

Borrelia is een bacterie van het spirochetentype. Dat houdt in dat deze in staat is om van gedaante te veranderen en zich zo kan verbergen voor het immuunsysteem.6 De bacterie kan zich vanuit de beetplek naar vele weefsels en organen in het lichaam verspreiden en zo onder meer het zenuwstelsel, de gewrichten of het hart aantasten.7

Recent onderzoek toont aan dat er vele soorten zijn van de Borreliabacterie.8 In Europa is de meest voorkomende soort Borrelia burgdorferi. Elke soort kan weer voor andere klachten in het lichaam zorgen.9,10,11 In Nederland is volgens onderzoekers 29,3 procent van de teken besmet met de Borreliabacterie.12 Een besmette teek geeft gelukkig niet altijd de Borreliabacterie door. De kans dat een teek Borrelia doorgeeft, is vooral aanwezig als deze langer dan 48 – 72 uur verbonden is geweest met het lichaam. Ongeveer 2,4 procent van de mensen die worden gebeten door een teek, krijgt uiteindelijk de ziekte van Lyme.13 In Nederland worden jaarlijks één miljoen mensen door een teek gebeten, wat resulteert in 27.000 lymegevallen.14

Erythema migrans

Er wordt altijd gezegd dat je alleen naar de huisarts moet voor een antibioticakuur tegen Borrelia als er een kenmerkende grote rode ring is ontstaan op de plek van de tekenbeet. Deze rode ring, die steeds groter kan worden, wordt ook wel een erythema migrans genoemd en meestal afgekort tot EM. Het probleem is dat deze rode ring bij slechts 70 tot 80 procent van de lymepatiënten ontstaat. Dus het ontbreken van deze rode ring geeft absoluut geen garanties.15,16 Het officiële standpunt dat een teek pas na 24 uur Borrelia kan afgeven, wordt niet door alle wetenschappers gedeeld, want er zijn ook studies die vaststelden dat teken al in minder dan zes uur de gastheer met Borrelia kan besmetten.17

Het diagnosticeren van een Borrelia-infectie is zeer moeilijk en pas betrouwbaar wanneer er meerdere soorten bloedonderzoeken worden gecombineerd.15 Als de huisarts op basis van één test aangeeft dat je geen Borrelia-infectie hebt, bestaat er dus alsnog een kans dat je het wel hebt. De meeste mensen die EM hebben, gaan aan de antibiotica en voorkomen zo succesvol dat lyme optreedt.18 Aangezien de rode kring niet bij iedereen verschijnt en de teek al heel snel Borrelia kan overdragen, zou iedereen bij een tekenbeet preventief aan de antibiotica moeten. Dat is niet realistisch en zeer ongezond. Wat zijn mogelijke alternatieven?

Vaccinatie tegen lyme?

Sommige Europese landen zijn inmiddels overgaan tot het vaccineren van de bevolking tegen tekenbeten. Dit is een vaccinatie tegen teken-encefalitis (TBE). Deze aandoening kan leiden tot hersenontsteking.19 Dit virus is vanuit Rusland via Duitsland inmiddels ook in Nederland vastgesteld.20,21 Het gaat hier dus wel om een oplossing, maar niet om een vaccinatie tegen Borrelia.

Lyme door muggen, dazen of seks?

Niet altijd loop je de infectie via een teek. Er zijn aanwijzingen dat de Borreliabacterie voorkomt in muggen, dazen, vlooien en diverse lichaamsvloeistoffen.22,23,24,25 Of en in welke mate Borrelia kan worden doorgeven via insectenbeten of geslachtsgemeenschap is niet duidelijk, maar het bewijs hiervoor is op dit moment nog vrij mager.26,27,28,29,30 Zwangere vrouwen moeten extra uitkijken, want in zeldzame gevallen kan de infectie worden doorgegeven aan het kind.31

Gedacht wordt soms ook dat huisdieren Borrelia aan mensen kunnen doorgeven, maar hiervoor is geen bewijs in de medische literatuur.32 Het grootste risico blijft met kop en schouders een tekenbeet.33

Levenslang geïnfecteerd?

De veronderstelling bestaat ook dat een Borrelia-infectie, net als vele herpesvirussen, levenslang zou zijn. Studies zeggen dat dit waarschijnlijk niet het geval is en dat we meestal nieuwe infecties oplopen met andere stammen van de Borreliabacterie.34 Bij sommige mensen slaat de antibiotica niet aan met een chronische infectie met lyme als gevolg.35,36 Als je er snel bij bent, is een korte kuur meestal afdoende.37 Bij aanhoudende klachten kan een langere kuur nodig zijn.38

Levenslang beschermd?

Je bent ook niet levenslang beschermd als je immuunsysteem de borreliabacterie heeft overwonnen. Het lichaam blijft wel maanden tot zelfs jaren antistoffen produceren.39,40,41,42 Dit geldt helaas alleen voor een specifieke stam. Wetenschappers hebben inmiddels wel vastgesteld dat het inbrengen van menselijke antistoffen bij muizen hen beschermt tegen Borrelia.43 De verwachting is dat deze therapie in de toekomst op mensen zal worden toegepast. Dit is geen vaccinatie, want dan maakt het lichaam zelf antistoffen aan. Het is hetzelfde principe als baby’s die borstvoeding krijgen en zo beschermd zijn tegen bepaalde ziektes door de antigenen in moedermelk.

Ivermectine effectief?

Ivermectine is de laatste tijd erg populair, omdat het volgens sommigen tegen Covid-19 kan werken. Hoewel het middel voor iets minder tekenbeten kan zorgen, is het niet bewezen dat het tegen Borrelia of lyme kan werken.44

50 teentjes knoflook

Iemand mailde mij dat ze door het eten van 50 teentjes knoflook in de soep een Borrelia-infectie de kop heeft in weten te drukken. Ik was verbaasd om te zien dat volgens een studie knoflookolie tot de meest actieve oliën tegen Borrelia behoort.45 Knoflookolie lijkt dus iets om te onthouden. Of de heilzame werking ook opgaat voor knoflooksoep, is niet bekend.

Ultrasoon geluid tegen teken

Origineel is ook de gedachte om een apparaatje te dragen dat ultrasoon geluid produceert. Deze apparaatjes produceren een hoog geluid op 40 kHz, dat mensen en honden niet kunnen horen, maar teken wel zouden doen vluchten. Het klinkt erg kinderlijk, maar er lijkt een kern van waarheid in te zitten: volgens een studie slaat inderdaad 19,5 procent van de teken voor het geluid op de vlucht.46 Lang niet voldoende dus om als probaat middel aan te raden.

Teek verwijderen met kokosolie?

Er kwam ook een tip binnen om de teek in te smeren met kokosolie, omdat ze via hun kontje zouden ademen. Het verstoppen van hun achterwerk zou de teek aansporen om los te laten. Toen ik dit uitzocht kwam ik erachter dat teken over hun hele lichaam spirakels (ook wel stigmata genoemd) hebben, waarmee ze kunnen ademen.47 Een teek schijnt tussen de 1 en 15 keer per uur adem te halen en er geen problemen mee te hebben om lange tijd onder water te vertoeven. Deze methode lijkt me niet bepaald betrouwbaar.

Antibioticakuur te kort?

Een lezer meldde dat hun dochter aan lyme was overleden, doordat de antibioticakuur te kort was geweest. De medische literatuur meldt dat sommige mensen niet of nauwelijks reageren op antibiotica bij een tekenbeet.48 Borrelia kan zicht verstoppen in een biofilm en zo antibiotica overleven.49 Recente onderzoeken tonen aan dat combinaties van bepaalde antibiotica met eventueel nieuwe soorten mogelijk doeltreffender zijn.50,51

Alternatieve middelen tegen de ziekte van Lyme

Wat zijn de opties als antibiotica niet hebben gewerkt en westerse artsen je niet meer verder kunnen helpen? Volgens de medische literatuur zou je de volgende mogelijkheden kunnen onderzoeken:

• Lyme gaat vaak gepaard met een laag gehalte aan vitamine A en E in het bloed, waardoor het lichaam de infectie niet te boven kan komen.52,53 Suppletie lijkt dan noodzakelijk.
• Patiënten met lyme en post-lyme hebben extreem lage carnitinespiegels, waardoor suppletie is aan te raden.54 Een tekort aan carnitine kan leiden tot vermoeidheid.55,56
• Lyme gaat veelal gepaard met ontstekingen.57,58,59 De ontstekingsremmende werking van omega 3 kan mogelijk verlichtend op de klachten werken.60,61
• Pieken in de bloed-suikerspiegel kunnen witte bloedcellen verzwakken, waardoor Borrelia niet bestreden kan worden.62 Zorg er dus voor dat de bloedsuikerspiegel stabiel blijft door een gezond dieet te volgen met voldoende vetten, eiwitten en vezels.
• Vitamine D lijkt lyme niet te voor-komen, maar wel de progressie af te remmen.63
• Volgens onderzoekers is therapie met bijengif mogelijk een krachtig middel tegen de ziekte van Lyme.64 Enkele lezers meldden inderdaad via deze weg van lymeziekte afgekomen te zijn. Dat gezegd hebbende is er ook veel kritiek op deze methode en waarschuwen sommigen voor de gevaren ervan.65
• Een extract van het blad van de Cistus creticus (Zonneroosje) kan volgens premature studies effectief zijn tegen de ziekte van Lyme.66,67
• Doxycycline-antibiotica tegen Borrelia werkt krachtiger wanneer dit wordt gecombineerd met vitamine D3, C, rozemarijnzuur, jodium en luteïne.68
• Samento (Cat’s Claw / Uncaria tomentosa) en Banderol (=Otoba sp.) kunnen volgens een oudere reageerbuisstudie tegen Borrelia in alle verschijningsvormen werken, waar doxycycline alleen effectief is wanneer de bacterie als spirocheet voorkomt.69 Doxycycline zou niet werken als de bacterie voorkomt als biofilm, ingekapseld is en mogelijk ook in de vorm van een cyste.
• Een arts meldt positieve ervaringen met intraveneuze ozontherapie bij lyme.70 Dit is wel erg experimenteel en heeft niet mijn eerste voorkeur.
• Baicalein en monolaurine kunnen volgens een studie effectief zijn tegen de biofilm van Borrelia.71
• Zorg ervoor dat je immuunsysteem optimaal functioneert door gezond te leven en eten. Voorkom te allen tijde overgewicht, omdat er aanwijzingen zijn dat dit het immuunsysteem kan verzwakken en Borrelia vrij spel kan geven.72
• Regelmatig bewegen, voldoende slaap en het verminderen van stress kan je lichaam ondersteunen in de strijd tegen lyme.73,74 Vooral ontspannen is belangrijk, omdat veel mensen nog lange tijd na lyme last kunnen hebben van verhoogde stresshormonen in het bloed.75

Bevindingen grote studie

Een recente grote reageerbuisstudie die keek naar vele natuurlijke middelen tegen de Borrelia-bacterie noemde dat Cryptolepis sanguinolenta-tinctuur, zwarte walnoten, Japanse duizendknoop, Cat’s claw, Zomeralsem, Cistus creticus en Chinees glidkruid effectief lijken en dat stevia, Bitterspitje (Andrographis paniculata), grapefruitzaadextract, colloïdaal zilver, monolaurine, kaardebol en Ashwagandha waarschijnlijk onvoldoende actief zijn.67

Opvallend is dat stevia onvoldoende tegen Borrelia effectief zou zijn, maar dat een andere dieptestudie naar stevia zeer enthousiast is over stevia.77 Nader onderzoek leert dat alleen extract van groene stevia werkzaam is en dat poeder van groene stevia en de geraffineerde witte stevia niks doen. Kaardebol zou ook niet effectief zijn. Nadere inspectie leert dat hydrofiel kaardebol-extract in alcohol minder effectief is, maar de lipofiele vorm des te krachtiger zou werken.78

Overige tips en suggesties

Verder kwamen er ook heel veel tips binnen over remedies waarvan ik de werking niet kon verifiëren in de medische literatuur, maar waar mensen wel positieve ervaringen mee hadden. Hierbij ging het om homeopathie, bioresonantie en Anthony William (Medical Medium). Ook werden het Claritasprotocol, Eva Sapiprotocol, Lee Cowdenprotocol, platform Lyme natuurlijk genezen en Buhnerprotocol veelvuldig genoemd. Zorg altijd dat je je goed inleest als je buiten de gebaande paden gaat lopen, want er zijn volgens onderzoekers ook gevaarlijke alternatieve therapieën tegen borreliose/de ziekte van Lyme.79

Iemand wees me ook op de Facebook-groepen Lyme Take Care en Lyme & voeding. Hier worden ook vele ervaringen, tips en trucs uitgewisseld voor en door mensen met lyme.

Praktische tips

• Voorkomen is beter dan genezen: ga bij een bezoek aan het bos op pad met sokken en een lange broek aan, liefst een lichte kleur zodat je de teken ziet. Blijf op de paden en ga zeker niet door hoog gras heen. Teken zijn vooral actief van april tot september, de kans op een beet is dan het grootst.80
• Als je een teek oploopt, is het zaak deze zo snel mogelijk te verwijderen. Controleer jezelf na elk bezoek aan het bos. Als je de teek binnen enkele uren verwijdert, is de kans op een infectie klein. Je kunt de teek eventueel opsturen naar een laboratorium om vast te stellen of deze besmet is met Borrelia. Als je toch een rode kring krijgt, is het zaak om zo snel mogelijk antibiotica te slikken. Een voordeel is dat dit ook beschermt tegen een hele rits andere ziektes die teken kunnen verspreiden.81
• Het aanbrengen van DEET of Permethrin op kleding en schoenen vermindert de kans op het oplopen van een teek.82,83,84 Voor kinderen kan DEET onveilig zijn,85 maar ook voor volwassen is het inademen zeer ongezond.86,87,88 Gebruik DEET en Permethrin daarom nooit op het gezicht en was het bij thuiskomst direct van de huid.89 Volgens een studie in Nature kan het ook helpen om de huid in te smeren met kokosolie.90
• Andere natuurlijke alternatieven zoals oregano-olie kunnen ook werken, maar zijn minder effectief dan DEET.91 Citroenolie lijkt wel erg effectief.92 Een anti-teekspray op basis van citroenolie en eucalyptus is daarom een goed idee; deze kan direct op de huid worden aangebracht, zelfs bij kinderen.
• Kinderen lopen het grootste risico op een tekenbeet.93 Zij spelen graag in de natuur en houden geen rekening met de gevaren van hoog gras en blote benen. Informeer je kind goed en zorg voor de juiste bescherming.

Verwijderen van een teek

Het is zoals eerder gezegd een must om de teek zo snel mogelijk te verwijderen om de kans op overdracht van Borrelia tot het minimum te beperken. Veel mensen gebruiken nog altijd een pincet of tekentang. Omdat het verwijderen van een teek meestal geen dagelijkse bezigheid is, gaat het vaak fout en wordt de teek fijngeknepen, waardoor de teek zijn maag- en darminhoud uitspuugt en in de bloedbaan brengt.

Borrelia kan zich in de darmen van de teek bevinden, waardoor het zaak is de teek in ongeschonden toestand te verwijderen.94 Volgens onderzoekers gaat het verwijderen van een teek het beste met gereedschap met een V-vormige inkeping, zodat de teek er gemakkelijk, snel en heel uitgewipt kan worden.95 We komen dan uit bij een tekenlepel, maar het is lastig om deze altijd op zak te hebben. Daarom hebben wij tekenkaarten laten maken met de vorm van een bankpasje, zodat je deze altijd bij je kunt hebben en teken gemakkelijk kunt verwijderen. Het pasje heeft twee V-vormige inkepingen, een kleine en een grote. De ene kan gebruikt worden voor larven en de andere voor nimfen en volwassen teken.

De tekenkaarten zijn te bestellen in de webshop, www.ahealthylife.nl/webwinkel/product/tekenpas-tekenkaart-safecard/.

[su_accordion][su_spoiler title=”Bronnen” open=”no” style=”default” icon=”plus” anchor=”” anchor_in_url=”no” class=””]1 Przegl Epidemiol. 2019;73(4):523-530
2 https://lci.rivm.nl/richtlijnen/anaplasmose-en-ehrlichiose
3 J Med Microbiol. 2020;69(6):781-791
4 Ticks Tick Borne Dis. 2014;5(5):457-65
5 Parasit Vectors. 2019;12(1):550
6 Front Immunol. 2017; 8: 364
7 Lancet. 2012;379(9814):461-73
8 Int J Health Geogr. 2018;17(1):41
9 Arch Med Sci. 2012; 8(6): 978–982
10 Emerg Infect Dis. 2016;22(5): 818–827
11 Emerg Infect Dis. 2021;27(8):2017-2024
12 PLoS One. 2013; 8(5):e64361
13 PLoS Negl Trop Dis. 2016; 10(10): e0005042
14 https://www.rivm.nl/ziekte-van-lyme
15 Emerg Infect Dis. 2016;22(7):1169–1177
16 Am Fam Physician. 2020;101(9):530-540
17 Int J Gen Med. 2015;8:1–8
18 Lancet. 2012;379(9814):461-73
19 https://www.ecdc.europa.eu/en/tick-borne-encephalitis/facts/key-messages
20 https://nos.nl/artikel/2125576-rivm-krijgt-veel-vragen-over-nieuw-tekenvirus
21 https://www.tekenvaccinatie.be/
22 Ticks Tick Borne Dis. 2016;7(2):256-63
23 J Clin Microbiol. 1988;26(8):1482–1486
24 Folia Biol (Krakow). 2007;55(3-4):143-6
25 Emerg Infect Dis. 2013;19(5):796–798
26 Expert Rev of Anti-infective Ther. 2015;13(11):1303-1306
27 F1000Res. 2014;3:309
28 Front Microbiol. 2018; 9: 2070
29 J Vector Ecol. 2016;41(2):292-294
30 Trop Med Infect Dis. 2021;6(2):87
31 Infect Dis Clin North Am. 1997;11(1):93-7
32 J Clin Microbiol. 2001;39(3):844–848
33 Microbiol Spectr. 2015;3(4)
34 F1000Prime Rep. 2015; 7:11
35 Int J Gen Med. 2013;6:291–306
36 JAMA Dermatol. 2018;154(11):1292-1303
37 Clin Infect Dis. 2010 Feb 15;50(4):512-20
38 Infect Dis Clin North Am. 2015; 29(2): 269–280
39 J Clin Microbiol. 1994;32(6):1519–1525
40 www.cdc.gov/lyme/resources/halperin_2012_chap4_johnsonb.pdf
41 Clin Infect Dis. 2001;33(6):780-785
42 www.diasorin.com/sites/default/files/allegati_prodotti/borrelia_m0870004179_c_borrelia_m0870004177_d.pdf
43 J Infect Dis. 2016;214(2):205-211
44 Wilderness Environ Med. 2014 Mar;25(1):29-34
45 Antibiotics. 2018;7(4):89
46 Insects. 2021;12(5):400
47 https://ticksafety.com/about-ticks/tick-anatomy/
48 Healthcare (Basel). 2020;8(4):383
49 Front Neurol. 2018;9:1048
50 Discov Med. 2019;27(148):125-138
51 Sci Rep. 2020;10:3798
52 Przegl Epidemiol. 2005;59(1):35-41
53 J Infect Dis. 1996;174(4):747-51
54 Postepy Hig Med Dosw (Online). 2016;70:180-5
55 Eur J Neurol. 1995;2(5):425-8
56 Am J Clin Nutr. 2007;86(6)
57 Neurobiol Dis. 2010;37(3):534-41
58 www.sciencedaily.com/releases/2015/04/150416084338.htm
59 Nat Rev Rheumatol. 2021 Aug;17(8):449-461
60 Front Cell Infect Microbiol. 2014;4:69
61 J Nutr. 2012 Aug;142(8):1582-9
62 PLoS One. 2016 Jun 24;11(6):e0158019
63 J Nutr. 1998 Jan;128(1):68-72
64 Antibiotics 2017;6(4):31
65 https://lymescience.org/bee-venom-therapy-apitherapy/
66 Phytomedicine. 2019 Jul;60:152977
67 Pharmazie. 2010 Apr;65(4):290-5
68 Int J Biol Sci. 2016;12(9):1093–1103.
69 www.townsendletter.com/July2010/sapi0710.html
70 Med Gas Res. 2018;8(3):121–124.
71 J Appl Microbiol. 2015;119(6):1561-72
72 Cell Microbiol. 2017;19(5):e12689
73 Front Med (Lausanne). 2020;7: 57
74 Med Sci Sports Exerc. 2015;47(11):2291-8
75 BMC Infect Dis. 2010;10:20
76 Front Med (Lausanne). 2020;7:6
77 Eur J Microbiol Immunol (Bp). 2015;5(4):268–280.
78 Ther Adv Infect Dis. 2016;3(3-4):75–82.
79 Clin Infect Dis. 2015;60(12):1776-1782
80 www.tekenradar.nl/teken/teken/wanneer-zijn-teken-actief
81 Am Fam Physician. 2012;85(11):1086-1093
82 Wilderness Environ Med. 2002;13(1):12-20
83 J Med Entomol. 2011;48(2):327-33
84 Ticks Tick Borne Dis. 2015 Jun;6(4):494-8
85 Hum Exp Toxicol. 2001;20(1):8-14
86 Am J Emerg Med. 2019;37(7):1395.e3-1395.e4
87 J Toxicol Clin Toxicol. 2002;40(2):107-13
88 J Anal Toxicol. 2014;38(9):696-8
89 Pediatr Rev. 2014 Dec; 35(12): 500–509
90 Sci Rep. 2018;8:14053
91 Exp Appl Acarol. 2016;68(2):241-9
92 Vet Parasitol. 2017;239:42-45
93 Int J Inf Dis. 2013;17:e153–e158
94 www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4278789/
95 Parasitol Res. 2012 Oct;111(4):1505-11
[/su_spoiler] [/su_accordion]