Zonder botox of facelift toch geen rimpels als u ouder wordt. Het kan, zo blijkt uit onderzoek.

Veranderingen als rimpels en een uitgezakte huid behoren tot de eerste zichtbare tekenen van het ouder worden. Tot op zekere hoogte is dit onvermijdelijk. Het is het gevolg van interne factoren waar wij geen invloed op hebben, bijvoorbeeld genen en de hormoonveranderingen in de loop van ons leven.
Uit onderzoek blijkt echter dat huidveroudering grotendeels aan externe oorzaken ligt, zoals zonnebaden, roken, slechte voeding, milieuvervuiling en stress. En daar kunnen we wel iets aan doen. Om onze huid jong en gezond te houden moeten we dus weten welke factoren van invloed zijn.

Zonlicht
Hoewel zonlicht goed is voor de gezondheid, is overmatig zonnebaden vijand nummer één wat onze huid betreft. Verreweg de belangrijkste oorzaak van vroegtijdige huidveroudering is de ultraviolette (UV-)straling van de zon. Photoageing (dermatoheliosis), zoals dit wordt genoemd, is zelfs verantwoordelijk voor naar schatting 90 procent van alle zichtbare huidveroudering1.
Zowel de ultraviolet A- (UVA) als B- (UVB) -straling is hiervoor verantwoordelijk, maar UVA dringt dieper door in de huid en kan daardoor meerdere huidlagen beschadigen. Dat geldt voor de epidermis – de opperhuid, de buitenste laag die bestaat uit huidcellen, pigment en eiwitten – en voor de dermis – de lederhuid die daaronder ligt en die bestaat uit collageen en elastinevezels2.
Rimpels, plooien, een droge of ruwe huid, ouderdomsvlekken, spinadertjes en actinische keratose – ruwe, rood- tot bruinachtige wratachtige verdikkingen – zijn overduidelijk tekenen van veroudering3. Wie in een zonnig klimaat woont, veel buiten is en een blanke huid heeft, loopt het meest risico4.
De meest voor de hand liggende maatregel hiertegen is een zonnebrandmiddel ter bescherming van de huid. Tegenwoordig zit in bijna alle cosmetica voor dagelijks gebruik – make-up, vochtinbrengende gezichtscrème en handcrème – een UV-filter. Wel zouden sommige bestanddelen van zonnebrandmiddel schadelijke effecten kunnen hebben, zoals verstoring van hormonen en allergische reacties (zie het artikel Zonnebrand: bescherming tegen een prijs in Medisch Dossier juli/aug. 2008).
Het is veiliger te kiezen voor producten die een fysiek filter hebben in plaats van een chemisch filter, bijvoorbeeld zinkoxide of titaniumdioxide. Deze stoffen kunnen zowel UVA- als UVB-stralen terugkaatsen en omdat ze het lichaam niet binnendringen is de kans op een allergische en toxische reactie hoogst onwaarschijnlijk2. Beter nog is het om producten te zoeken die antioxidanten bevatten – zoals vitamine C en E en co-enzym Q10 – omdat deze van nature vrije radicalen bestrijden en daardoor een belangrijke rol spelen bij de bescherming van de huid tegen UV-straling5. In een zestien weken durend onderzoek werd een beschermende werking aangetoond tegen stress door UVB-straling – een belangrijke factor bij huidveroudering – van het tweemaal daags aanbrengen van een crème met antioxidanten6. Een ander onderzoek toonde aan dat crème met co-enzym Q10 hielp tegen UVA-schade. De conclusie luidde ‘dat Q10 veel schadelijke effecten van photoageing kan voorkomen’7.
Ook inwendig gebruik van antioxidanten kan helpen. Toevoeging van supplementen aan uw voeding of een dieet met veel antioxidanten heeft een positief effect op uw huid (zie verder onder het kopje Voeding).
Door zo veel mogelijk uit de zon te blijven tussen 11 uur ’s morgens en 3 uur ’s middags – wanneer de straling het sterkst is – en buitenshuis beschermende kleding met lange mouwen te dragen en een hoed met een grote rand, kunt u zichzelf ook beschermen. Vermijd ook apparaten die binnenshuis een bron van UV-straling vormen, zoals een zonnebank.

Voeding
Een van de belangrijkste factoren voor de conditie van uw huid is voeding. Wanneer de huid niet voldoende wordt gevoed, kan die zich niet verdedigen tegen aanvallen van buitenaf, zoals van de zon8.
Een internationaal onderzoek uit 2001 bevestigde dat ons voedsel een significant effect heeft op de conditie van de huid9. Onderzoekers van de Monash University uit Melbourne volgden 453 inwoners van Australië, Griekenland en Zweden, om vast te stellen of de consumptie van voedsel en nutriënten verband hield met rimpelvorming van de huid in zonnige gebieden.
Zij kwamen tot de ontdekking dat van het eten van veel groente, peulvruchten en olijfolie een beschermende werking uitging tegen rimpels. Het gebruik van veel vlees, zuivelproducten – met uitzondering van magere melk, yoghurt en kaas – en boter had juist het tegenovergestelde effect. Dat gold in het bijzonder voor volle melk, rood vlees (met name bewerkt vlees), aardappelen, frisdrank en limonadesiroop, koek en gebak. Beschermende voedingsmiddelen waren onder andere groene bladgroente, tuinbonen, boterbonen, noten, olijven, gedroogde pruimen en ander gedroogd fruit, kersen, druiven, appels en thee. De reden daarvan zou het hoge gehalte aan antioxidante vitaminen en bioactieve stoffen zijn, aldus de onderzoekers. Uit eerder onderzoek bleek al dat supplementen met bepaalde antioxidanten en plantaardige stoffen de huid tegen UV-straling beschermen. Een hoge dosis daarvan zou dus effectief kunnen zijn. De antioxidante vitaminen C en E, de carotenoïden bèta-caroteen en lycopeen, en de proanthocyanidinen – een groep flavonoïden die in druivenpitten en andere plantaardige bronnen zit – zijn slechts enkele van de nutriënten met een fotobeschermend effect (zie het artikel Zonnebrand: bescherming tegen een prijs in Medisch Dossier juli/aug. 2008).

Voorts bleek dat ook suiker slecht is vanwege de glycolyse van eiwitten in de huid. Bij dit proces hecht een suikermolecuul aan een eiwitmolecuul, wat tot rimpelvorming en photoageing kan leiden. Dit zou het verband verklaren met het negatieve effect van de consumptie van bijvoorbeeld frisdrank, koekjes en gebak9. Ook uit recenter onderzoek valt die conclusie te trekken. Britse wetenschappers onderzochten het verband tussen de inname van nutriënten en huidveroudering bij meer dan vierduizend Amerikaanse vrouwen in de leeftijd van 40 tot 74 jaar. Zij baseerden zich op de gegevens uit de eerste National Health and Nutrition Examination Survey. De consumptie van veel vitamine C bleek samen te hangen met minder rimpels en droogheid. Meer linolzuur en minder vet en koolhydraten vertraagden ook het dunner worden van de huid. Natuurlijke bronnen van vitamine C zijn onder andere sinaasappelsap, citrusvruchten, vruchtendranken, tomaten; en bronnen van linolzuur zijn koolzaad- en sojaolie, groene bladgroenten en noten. Deze uitkomst was onafhankelijk van leeftijd (of men nu wel of niet in de overgang was), ras, opleiding, blootstelling aan zonlicht, inkomen, body mass index (BMI), gebruik van supplementen, lichamelijke activiteit en de hoeveelheid die men at10.
Zet dus veel antioxidantrijke groente en fruit op het menu. Dat is een van de beste beschermingsmaatregelen voor uw huid.

Roken en luchtvervuiling
Roken is nog zo’n belangrijke oorzaak van huidveroudering. Mocht u nog een extra motief nodig hebben om hiermee op te houden, denk dan aan uw huid. Door roken neemt de hoeveelheid matrixmetalloproteïnasen (MMP) toe. Dit zijn eiwitten die het collageen, de elastinevezels en het verbindingsweefsel in de huid afbreken11. Ze zorgen tevens voor oxidatieve schade, wat de collageenproductie belemmert12. Deze cumulatie van negatieve effecten geeft ook voortijdige veroudering van de huid. En hoe langer u blijft roken, hoe ouder u er gaat uitzien13. Maar stoppen loont en geeft meteen een drastische verbetering van de conditie van uw huid. Dat bleek in een onderzoek met 64 vrouwen die een stoppen-met-rokenprogramma van negen maanden volgden. De conditie van hun huid qua rimpels, pigmentatie, elasticiteit, teint en structuur werd voor en na het programma beschreven om de biologische leeftijd te bepalen. Na afloop was hun ‘huidleeftijd’ met gemiddeld dertien jaar omlaag gegaan, terwijl die tevoren gemiddeld negen jaar ouder was dan de echte, chronologische leeftijd14.

Naast de tabaksrook richten ook uitlaatgassen en andere luchtvervuiling schade aan, zoals een recent Duits onderzoek aantoonde. Daarin werden vierhonderd oudere vrouwen geobserveerd en werd een significant verband aangetoond tussen blootstelling aan vervuilde lucht en huidverouderingssymptomen als pigmentvlekken. Toename van de blootstelling aan roet en fijnstof door verkeersuitstoot hing samen met 20 procent meer pigmentvlekken op het voorhoofd en de wangen. Ook andere vervuiling met fijnstof gaf meer pigmentvlekken15.
Het is helaas onmogelijk om vervuilde lucht te vermijden, maar voedsel met meer antioxidanten helpt wel de natuurlijke verdediging van de huid te versterken. Houd in de gaten waar en wanneer de luchtvervuiling het ergst is16 en probeer op die momenten zo min mogelijk buitenshuis te zijn. (Zie voor meer advies het artikel Het vuil dat we ademen in Medisch Dossier april 2008.)

Wat helpt nog meer?
Het is duidelijk dat rimpels, plooien en andere tekenen van gezichtsveroudering niet alleen aan de leeftijd liggen. Zonlicht, tabaksrook en luchtvervuiling zijn ook slecht voor de huid en onze voeding bepaalt voor een deel of die daar wel tegenkan. Ook zware lichamelijke en psychische stress kan zijn tol eisen2. Technieken om daarmee om te gaan – zoals meditatie en yoga – zijn dus ook belangrijk als u vroegtijdige veroudering wilt voorkomen.
Een ander advies is niet op uw zij maar op uw rug te slapen. In zijligging rust uw gezicht op het kussen, wat na jaren zogeheten ‘slaaprimpels’ geeft17.
En tot slot: drink genoeg water (1 tot 2 liter per dag), zo blijft de huid zacht en voldoende vochtig.

Joanna Evans

1Int J Cosmet Sci, 2008; 30: 87-95
2Acta Dermatovenerol Alp Panonica Adriat, 2008; 17: 47-54
3Coll Antropol, 2008; 32 Suppl 2: 177-180
4Arch Dermatol, 2002; 138: 1462-1470
5Curr Probl Dermatol, 2001; 29: 157-164
6Photodermatol Photoimmunol Photomed, 1999; 15: 115-119
7Biofactors, 1999; 9: 371-378
8Dermatoendocrinol, 2009; 1: 271-274
9J Am Coll Nutr, 2001; 20: 71-80
10Am J Clin Nutr, 2007; 86: 1225-1231
11J Dermatol Sci, 2007; 48: 169-175
12J Investig Dermatol Symp Proc, 2009; 14: 53-55
13Plast Reconstr Surg, 2009; 123: 1321-1331
14Skinmed, 2010; 8: 23-29
15J Invest Dermatol, 22 juli 2010; online voorpublicatie
16http://www.lml.rivm.nl/meetnet/lml_ovz.html
17Scand J Plast Reconstr Surg Hand Surg, 2004; 38: 244-247

Natuurlijke rimpelbestrijders op een rijtje
• Coënzym Q10. Aanbrengen op de huid van dit antioxidant helpt niet alleen tegen zonneschade, maar verbetert ook rimpels. In klinisch-dermatologisch onderzoek bleek dat door vijf maanden lang te smeren met een crème met 1 procent Q10 een significante verbetering ontstond1.
• Vitamine C. Insmeren met een crème met 5 procent vitamine C leverde in een placebogecontroleerd klinisch onderzoek na zes maanden een ‘klinisch waarneembare verbetering’ van zonschade op. Vooral de diepe groeven en de elasticiteit van de huid verbeterden2.
• Niacinamide. Door het gebruik van een vochtinbrengende gezichtscrème met 5 procent niacinamide (vitamine B3) verbeterden in een klinische test meerdere verouderingssymptomen, waaronder hyperpigmentatie, fijne lijntjes en rimpels, een rode, vlekkerige of vale teint en de elasticiteit van de huid3,4.
• Alfa-liponzuur. In een test smeerden 33 vrouwen tussen de 40 en 75 jaar twaalf weken lang tweemaal per dag de helft van hun gezicht in met een alfa-liponzuur bevattende crème (5 procent). De andere helft gebruikte een placebo. Het resultaat toonde een significante verbetering qua photoageing aan in de behandelde gezichtshelft. Laser-profilometrie – een techniek waarbij het gezichtsoppervlak met uiterste precisie in beeld wordt gebracht – toonde een gemiddelde vermindering van de roodheid met 51 procent, ten opzichte van 41 procent aan de placebokant5.
1Biofactors, 2008; 32: 237-243
2Exp Dermatol, 2003; 12: 237-244
3Int J Cosmet Sci, 2004; 26; 231-238
4Dermatol Surg, 2005; 31: 860-865
5Br J Dermatol, 2003; 149: 841-849

Hoop in een potje
Van de talloze crèmes die er op de markt zijn – die allemaal claimen dat ze rimpels vervagen en uitzakken voorkomen – zijn er maar weinig wetenschappelijk getest. Een daarvan is ‘No 7 Protect & Perfect Intense Beauty Serum’, een product van Boots, dat in 2009 getest werd in een dubbelblind, gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek. Na een jaar constateerden de onderzoekers een ‘significante klinische verbetering van gezichtsrimpels’, wat zij toeschreven aan de toegenomen productie van fibrilline-1, een eiwit dat de elasticiteit van de huid bevordert. Bedenk wel dat het onderzoek werd gefinancierd door de producent zelf1.
Wie een meer natuurlijk middel zoekt – het serum van Boots bevat namelijk een reeks agressieve chemicaliën – kan beter een product zoeken met een hoog gehalte aan antioxidanten als vitamine C en E en co-enzym Q10. Het nieuwe Granaatappel Verstevigend Serum van Weleda, bijvoorbeeld, bevat antioxidantrijk granaatappelsap. Volgens hun website zouden dermatologische testen hebben aangetoond dat na 28 dagen gebruik de diepte van rimpels met 29 procent was afgenomen en het vochtgehalte van de huid met 39 procent toegenomen2.
1Br J Dermatol, 2009; 161: 419-426
2www.weleda.nl