Voorwoord: Tussen je oren

De bekende orthopeed David Hanscom kwam tot een conclusie waar veel van zijn collega’s het mee eens zijn als ze er even bij stilstaan: met een operatie aan de wervelkolom maak je patiënten niet beter, maar vaak slechter.

Hij gooide het roer radicaal om: hij stopte met opereren en richtte zijn aandacht op de plek waar pijn – en genezing – begint en eindigt, namelijk de menselijke geest.
Nieuw wetenschappelijk onderzoek heeft inmiddels bevestigd wat we al lange tijd zien: de heilzame werking van een medicijn of placebo heeft vooral te maken met de gedachte ‘dat je een medicijn krijgt’, en veel minder met het middel zelf.

Dat was de conclusie van een grote meta-analyse van onderzoeken naar het placebo-effect in de hersenen. Het werd uitgevoerd door een internationaal team van onderzoekers, onder leiding van Tor Wager, hoogleraar en onderzoeker aan de Universiteit van Dartmouth.

Het onderzoeksteam bekeek en bundelde de resultaten van zo’n 20 onderzoeken met in totaal 600 gezonde deelnemers. Deze mensen hadden ermee ingestemd om pijnprikkels toegediend te krijgen. Vervolgens kregen ze een pijnstiller die, zonder dat ze het wisten, eigenlijk een placebo was: een neppil zonder actieve ingrediënten.

In alle onderzoeken van de overzichtsstudie zei de overgrote meerderheid van de deelnemers die een placebo kregen, dat ze minder pijn hadden.

Maar het Dartmouth-team wilde weten hoe dat kon. Als je een placebo krijgt, daalt dan de pijnervaring van het lichaam, of verandert de manier waarop iemand achteraf over zijn pijn denkt, omdat hij een pil heeft gekregen?

Met andere woorden: werkt een placebo echt, en niet alleen in je geest maar ook in je lichaam?

De onderzoekers gingen vervolgens na wat in de hersenen van de deelnemers gebeurde als ze een placebo innamen. Daarvoor gebruikten ze beeldvormende apparatuur voor de gehele hersenen, wat eerder niet mogelijk was.

Wager legt uit: ‘Onze bevindingen tonen aan dat de deelnemers die de meeste pijnvermindering vertoonden na een placebo, ook de grootste afname vertoonden in hersengebieden die samenhangen met pijnbeleving.’

Hoewel de wetenschap nog steeds niet alles weet over hoe het lichaam een pijnervaring construeert, blijkt er een groot aantal hersengebieden bij betrokken die de motivatie en besluitvorming activeren.

Zoals Wager en zijn team ontdekten, was het effect van de placebo complex. Ze slaagden erin grote placebo-effecten te onderscheiden in specifieke hersendelen die betrokken zijn bij pijn. Denk aan delen van de thalamus, de ingang voor allerlei zintuiglijke input zoals beelden en geluiden; de somatosensorische cortex, betrokken bij de eerste pijnervaring; de basale ganglia, die de pijn koppelen aan motivatie en actie (wat ga je doen om de pijn te verlichten?); en misschien wel het belangrijkste: de insula posterior, een hersengebied dat centraal staat bij het hele besef van pijn.

Met andere woorden, een suikerpil krijgen en denken dat het een pijnstiller is, tempert onze waarneming van pijn, de ‘scheut’ van de pijn zelf, onze ‘au’-reactie, onze waarneming dat we ‘au’ voelen, en ons besluit over hoe we de pijn kunnen stoppen.

Dat is een opvallende bevinding. Wagers team toont als eerste aan dat een placebo daadwerkelijk fysiek hele hersencircuits verandert.

Alleen al de gedachte aan pijnverlichting, ook al is die niet gebaseerd op echte medicatie, kan het hele mechanisme dat bij pijn betrokken is, uitschakelen.  Maar het omgekeerde is ook waar, zoals Ted Kaptchuk ontdekte. Hij is professor aan de Harvard Medical School en deed onderzoek onder 270 patiënten met een ernstig carpaaltunnelsyndroom. Ze kregen pijnstillers of acupunctuur.
Een derde van de patiënten klaagde over bijwerkingen die zo ernstig waren dat ze hun bed niet meer uit konden komen. Hun pijn was haast ondraaglijk.

Maar het merendeel van de patiënten meldde een grote verlichting van hun pijn. Degenen die acupunctuur kregen, boekten de beste resultaten. Maar het bijzondere van dit onderzoek is dat geen enkele deelnemer een echte behandeling kreeg. De ‘pijnstillers’ waren gemaakt van maïzena, en de acupunctuur bestond uit schijnbehandelingen met inschuifbare naalden die nooit de huid doorboorden.

Alleen al de gedachte aan een behandeling veroorzaakte bij sommigen ernstige bijwerkingen en bij anderen een grote verbetering.

De belangrijkste factor die bepaalt of iemand beter of slechter wordt, zegt Kaptchuk, is hoe je de medicijnen en de medische informatie aanreikt: Is de behandelaar hartelijk of zakelijk? Hoe brengt hij de antwoorden op vragen? Hoe staat hij de patiënt bij in diens beleving van de behandeling?

Onze goede vriendin Shelly leed aan chronische en slopende rugpijn, zo ernstig dat ze af en toe aan zelfmoord dacht. Op het dieptepunt van haar lijden zei haar broer, een psycholoog, tegen haar dat ze haar pijn een bijnaam moest geven zodra die opkwam: ‘Zeurpiet’ of ‘Herrieschopper’ of wat naar haar idee het beste bij de soort pijn paste. Daarna, instrueerde hij haar, moest ze het uit haar hoofd zetten en aan iets anders denken.

Dat is precies wat Shelly deed, en er gebeurde een wonder: haar pijn verdween en is nooit meer teruggekomen.

Dit alles laat zien dat de mindset van zowel de behandelaar als de patiënt de belangrijkste factor zijn bij genezing, en waarschijnlijk ook bij de werking van de meeste medicijnen. En, zo besefte Hanscom, het vormt de sleutel tot het overwinnen van alle soorten pijn.

Of zoals Larry Dossey schreef: het gaat allemaal om de helende woorden van de behandelaar, maar ook om het vasthouden aan helende gedachten door de patiënt.

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Lynne McTaggart, Bryan Hubbard

Voorwoord mei editie 2022

Voorwoord: Een dieet van superfoods

Voorwoord: Het beste medicijn tegen kanker

Voorwoord – Bewuste gezondheidskeuzes in 2022

Voorwoord – Uit hun isolement

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Lynne McTaggart, Bryan Hubbard avatar

Over de auteur

Lees meer artikelen van Lynne McTaggart, Bryan Hubbard