Schimmels zijn een natuurlijk milieuverschijnsel, maar in huis kunnen ze meer problemen opleveren dan enkel een naar luchtje. 

De schimmelsoorten in huis zijn draadvormig (filamenten of hyfen). Iedereen krijgt er wel eens mee te maken aangezien ze gedijen in vochtige ruimten met condens, zoals kelders, badkamers, airconditioning systemen, vensterbanken en nissen in de muur. Als een schimmel eenmaal voet aan de grond heeft kan hij ernstige schade aan het huis berokkenen.

Dat geldt echter ook voor de gezondheid van de bewoners. Er is steeds meer bewijs dat wie in een klamme omgeving met schimmelgroei leeft, daardoor allerlei gezondheidsproblemen kan krijgen: van luchtwegproblemen zoals piepende ademhaling tot ernstige aandoeningen als een depressie.

Schimmel en astma
Een aandoening die steevast in verband kan worden gebracht met huisschimmel is astma, met name bij kinderen. Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat schimmel de symptomen van astma verergert, maar uit nieuwer onderzoek komt zelfs naar voren dat schimmel ook astma kan veroorzaken wanneer kinderen er op jonge leeftijd aan blootgesteld worden.

Met de Astma Predictive Index (API) is aan de Universiteit van Cincinnatti in Ohio in Amerika het risico beoordeeld dat een kind later in het leven astma krijgt. De onderzoeksgroep bevatte 483 kinderen bij wie al dan niet zichtbaar schimmel in huis groeide. Ontdekt werd dat driejarigen die in hun allerjongste jaren in een huis woonden met veel zichtbare schimmelgroei zeven keer zo vaak een positieve API-score hadden (die een verhoogd risico aangeeft dat zich astma ontwikkelt) als kinderen die in een huis woonden zonder zichtbare schimmelgroei1.

Ook bij andere onderzoeken zijn dergelijke conclusies gevonden. Bij een onderzoek onder bijna 2000 kinderen in Engeland bleek de aanwezigheid van de geur van schimmelgroei in huis een grotere voorspellende waarde te hebben dan erfelijkheid voor de ontwikkeling van astma2. Bij nog een ander onderzoek onder kinderen in de basisschoolleeftijd bleek dat diegenen die in hun eerste levensjaar blootgesteld waren aan schimmel of ‘vocht’ in huis minstens twee maal zo vaak astma kregen of andere luchtwegsymptomen zoals hoesten, piepende ademhaling of slijm in de luchtwegen als diegenen die niet blootgesteld waren. De onderzoekers concludeerden dat ‘de resultaten een extra onderbouwing vormen voor een causaal verband tussen “vochtige omgeving” en gezondheid van de luchtwegen en voor een mogelijk onafhankelijke rol hiervan bij het ontstaan van astma’3.

Schimmelgroei in huis is ook in verband gebracht met astma bij volwassenen4. Uit alle cijfers en gegevens tezamen voor kinderen én volwassenen in Amerika blijkt dat naar schatting wellicht zelfs 21 procent van alle momenteel bestaande gevallen van astma toegeschreven kan worden aan vocht en schimmelgroei in huis, evenals in scholen, kantoren en bedrijfsgebouwen. Dat betekent dat van alle mensen met astma in Amerika, hetgeen er ongeveer 22 miljoen zijn, bijna vijf miljoen dat zou kunnen hebben door blootstelling aan vocht en schimmelgroei binnenshuis5.

Het antwoord van de reguliere geneeskunde op astma is een behandeling met niet ongevaarlijke geneesmiddelen zoals steroïden en bèta-2-agonisten die op de longen werken. Maar uit de onderzoeksgegevens blijkt dat het probleem voor miljoenen mensen verminderd of zelfs verholpen zou kunnen worden door eenvoudig schimmelgroei en meeldauw (schimmel in textiel) in huis tegen te gaan.

Andere gezondheidseffecten
Behalve astma en andere luchtwegaandoeningen is huisschimmel ook met andere gezondheidsproblemen in verband gebracht, zoals hoofdpijn, koorts, overmatige vermoeidheid, cognitieve en neuropsychologische effecten, maagdarmklachten en gewrichtspijn. Om die mogelijke verbanden aan te tonen is nog wel nader onderzoek nodig6. Eén van de meest intrigerende verbanden is wellicht dat tussen schimmelgroei in huis en depressie. Aan de hand van enquêtegegevens die de Wereldgezondheidsorganisatie in 2002 en 2003 verzameld had in acht Europese steden zagen onderzoekers van de Brown University in Providence (Rhode Island, VS) dat mensen die in een vochtig huis met schimmelgroei woonden 34 tot 44 procent meer kans hadden de diagnose depressie te krijgen dan bewoners van een schimmelvrij huis7. Interessant was dat dit verhoogde risico samenging met de opvatting van de bewoner dat er niets te doen is aan zo’n vochtige woonomgeving met schimmelgroei en ook samenhing met gedocumenteerde lichamelijke gezondheidsklachten vanwege schimmel in huis. Zoals hoofdonderzoeker Edmond Shenassa het uitlegde: ‘als je ziek wordt door schimmelgroei in huis en je hebt het gevoel dat je er niets aan kunt doen, dan tast dat wellicht je geestelijke gezondheid aan.’

Desondanks kan niet worden uitgesloten dat de blootstelling aan schimmel op zichzelf ook op een of andere manier de gedrags- en biochemische processen in de hersenen beïnvloedt die bij depressie een rol spelen. Shenassa en zijn onderzoeksteam doen op dit moment dierexperimenteel onderzoek om na te gaan of dat het geval is8.

Verder zou het zo kunnen zijn dat blootstelling aan schimmelgroei tot kanker leidt. Op dit moment is daarvoor geen sluitend bewijs, maar uit een onderzoek bleek wel dat vrouwen die tijdens hun werk waren blootgesteld aan schimmels (in landbouw en industrie), twee- tot driemaal zo vaak baarmoederhalskanker en kanker van de lippen hadden9. Of de schimmels die in woonhuizen worden aangetroffen eenzelfde soort effect hebben, moet nog worden onderzocht.

Schimmels en hun toxische effect
Hoewel ze eruit zien als onschuldige plantjes die zich hechten aan het oppervlak waarop ze groeien, vormen schimmels voor hun vermenigvuldiging sporen, die in de lucht vrijkomen waardoor ze gemakkelijk geïnhaleerd worden. Volgens de Canadese wetenschappers Norman King en Pierre Auger kunnen schimmels vervolgens het lichaam op meerdere manieren beïnvloeden6. Allereerst kan schimmel allergische reacties oproepen zoals astma of een snotneus. Door een grote en herhaaldelijke blootstelling kan allergische pneumonie ontstaan. Dat is een ontsteking van de alveoli (longblaasjes).

Ten tweede produceren schimmels verschillende vluchtige organische stoffen (VOC’s: volatile organic compounds) zoals alcoholen en ketonen, waarvan bekend is dat ze irriteren. Ze zijn tevens verantwoordelijk voor dat karakteristieke muffige luchtje. Door deze blootstelling kunnen hoofdpijn, duizeligheid, vermoeidheid en andere systemische effecten ontstaan. Ten derde is er een aantal soorten schimmels dat mycotoxinen produceert. Dat zijn natuurlijke organische stoffen die een toxische reactie kunnen uitlokken. Ze zijn in verband gebracht met onderdrukking van het immuunsysteem, huidirritatie en zelfs met longbloedingen bij kleine kinderen (zie het eerste kader bij dit artikel).

Als laatste kunnen sommige schimmelsoorten infectieziekten veroorzaken bij mensen met een verzwakt immuunsysteem (bijvoorbeeld patiënten die een beenmergtransplantatie hebben ondergaan). De infectie kan plaatsvinden op de huid, ogen, longen en andere organen.

Leven met schimmel
Hoewel er al eeuwen schimmelgroei bestaat, lijken er pas sinds kort gezondheidsproblemen door te ontstaan. Voor die trend zijn verschillende verklaringen mogelijk. Een van de meest aannemelijke is dat er wereldwijd zoveel meer gebruikgemaakt wordt van airconditioning. Volgens de hoofdonderzoeker van de afdeling milieu binnenshuis van het Lawrence Berkeley National Laboratory in Californië, dat onderdeel is van het Amerikaanse Ministerie van Energie, zijn er meer dan 15 onderzoeken waaruit een sterk verband naar voren komt tussen airconditioning en vele luchtwegproblemen. Waarschijnlijk spelen daarbij microben een rol die in de airconditioning-systemen gedijen, waaronder schimmels en bacteriën10.

Andere factoren die een rol kunnen spelen zijn slecht gebouwde huizen en een toename van het aantal mensen met een zwak of onderdrukt immuunsysteem. Mensen met een chronische ziekte, ouderen en zelfs zwangere vrouwen vallen binnen de groepen waarvan is vastgesteld dat ze potentieel kwetsbaarder zijn bij blootstelling aan schimmelgroei binnenshuis.

Maar ondanks de vele wetenschappelijke gegevens bevatten de bewijzen nog steeds een aantal hiaten die moeten worden opgevuld, met name als het gaat om systemische effecten. Maar zoals Bob Weinhold schrijft in zijn rapport uit 2007, genaamd A Spreading Concern: Inhalation Effects of Mold, komen veel organisaties wereldwijd steeds tot dezelfde conclusie: ‘Spot niet met schimmels. Als u ze kunt zien of ruiken, en vooral als er gezondheidsproblemen ontstaan: poets ze weg, gooi ze weg of maak dat je weg komt’10.

Joanna Evans

1Ann Allergy Asthma Immunol, 2009; 102: 131-137

2Environ Health Perspect, 2005; 113: 357-361

3Environ Res, 2009; 109: 59-65

4Environ Health Perspect, 2002; 110: 543-547

5Indoor Air, 2007; 17: 226-235

6Can Fam Physician, 2002; 48: 298-302

7Am J Public Health, 2007; 97: 1893-1899

8Environ Health Perspect, 2007; 115: A536

9Occup Environ Med, 2008; 65: 489-493

10Environ Health Perspect, 2007; 115: A300-305

 

Schimmel als sluipmoordenaar?
In de jaren negentig kwamen er verschillende berichten over een verband tussen blootstelling aan vocht en schimmels (met name de schimmelsoort Stachybotrys chartarum, ook bekend als S. atra) in woonhuizen in Cleveland (Ohio), met een uitbraak van acute idiopathische* longbloedingen bij zeer kleine kinderen (AIPHI: acute idiopathic pulmonary haemorrhage in infants). Bij deze aandoening ontstaan er scheurtjes in de kleinste bloedvaatjes (capillairen) die de longen van bloed voorzien. Hij ontstaat zeer plotseling bij een klein kind dat daarvoor nog gezond was1.

Nadat een aantal kinderen aan deze aandoening waren was overleden deden de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) een onderzoek waaruit naar voren kwam dat er een verband was met ernstige waterschade in huis in de zes maanden voorafgaand aan de ziekte, in combinatie met een toename van de schimmelgroei in huis, waaronder de toxine-producerende S. chartarum2,3.

Nadien is uit het onderzoek geconcludeerd dat er te weinig eenduidig bewijs was om zeker te zijn dat blootstelling aan schimmels een oorzaak is van AIPHI. Dat kwam vooral doordat de onderzoeken tekortkomingen vertoonden in bijvoorbeeld de manier van gegevensvergaring en de gebruikte methoden voor het meten van blootstelling. Maar uit aanvullend onderzoek door onafhankelijke instanties en uit dierexperimenteel onderzoek is vervolgens nog meer bewijs gekomen dat een dergelijk causaal verband aannemelijk is4.

Aangezien bij zeer kleine kinderen de longen snel groeien, zijn ze waarschijnlijk vatbaarder voor toxinehoudende schimmelsporen. Er kunnen dan gebieden in de longen ontstaan waar de capillairen zich niet sterk genoeg ontwikkelen. In combinatie met andere vormen van belasting van het longweefsel in de groei, zoals sigarettenrook (ook aanwezig in de meeste huizen van de kinderen in Cleveland) kan blootstelling aan schimmels dan uiteindelijk leiden tot bloedingen in de longen2.

*Idiopathische: met onbekende oorzaak

1voor meer informatie: www.cdc.gov/mold/AIPHIcasedef.htm

2Environ Health Perspect, 1999; 107 Suppl 3: 495-499

3JAMA, 2000; 283: 1951-1953

4Pediatrics, 2006; 118: 2582-2586

 

Tips ter preventie van schimmelgroei
Schimmelsporen in het milieu zijn alom aanwezig. Het huis volstrekt schimmelvrij krijgen is onmogelijk, maar de onderstaande tips helpen tegen kolonievorming en groei van schimmels.

Houd alle materialen en oppervlakken zo schoon en droog mogelijk.
Reinig oppervlakken waarop zich regelmatig vocht verzamelt de ene dag met een oplossing van soda of zuiveringszout en de volgende dag met azijn.
Repareer waterlekken en andere vochtproblemen zo snel mogelijk.
Verbeter de ventilatie (zet een ventilator neer of open een raam) in ruimten waar veel vocht komt zoals de badkamer.
Is er veel condens, overweeg dan een luchtontvochtiger te installeren. Zorg wel dat u zo’n apparaat geregeld schoonmaakt.
Ventileer huishoudelijke apparaten die vocht produceren zoveel mogelijk, zoals de wasdroger en het fornuis.
Open kasten en laden geregeld zodat de lucht kan circuleren.
Verwijder of vervang tapijten en wandkleden/gordijnen die nat geworden zijn en niet snel gedroogd kunnen worden.
Gebruik geen tapijt in ruimten waar veel vocht komt zoals de badkamer of de kelder.
Dek koude oppervlakken, zoals koudwaterleidingen, af met isolatiemateriaal.
Reinig en droog uw huis na een overstroming direct en grondig (bij voorkeur binnen 24-48 uur).