De moderne psychiatrie steunt grotendeels op de aanname dat psychische stoornissen biologisch of genetisch van aard zijn. Dat is nergens duidelijker dan bij de behandeling van ernstige aandoeningen zoals depressie, bipolaire stoornis of schizofrenie: allemaal containerbegrippen om mensen te beschrijven die zogenaamd het contact zijn verloren met de werkelijkheid. Ze lijden aan wanen, hallucinaties, een onlogische manier van denken of zijn gewoon in de war en hebben zelfs suïcidale gedachten.

In sommige gevallen heeft de geneeskunde misschien gelijk als ze de chemie van ons lichaam de schuld geeft. Maar als zij de oorzaak zoekt in een soort verkeerde bedrading van de hersenen, dan kon ze weleens op het verkeerde spoor zitten. Al jaren blijkt namelijk uit onderzoek dat bepaald gedrag dat wij depressie, schizofrenie of bipolair noemen, in feite veroorzaakt wordt door een tekort aan voedingsstoffen of een allergie.

En nieuwe informatie, waarover ons hoofdartikel (pagina 30) gaat, laat zien dat de oorzaak van veel zogenaamde psychische ziekten gezocht moet worden bij ontstekingen in ons lichaam en onze hersenen.

Systemische ontsteking wordt veroorzaakt door een overactief immuunsysteem dat schade aanricht in het lichaam. Dit heeft allerlei degeneratieve ziekten tot gevolg, van diabetes type 2 tot alzheimer. Uit nieuw onderzoek blijkt bovendien dat ontregelde cytokinen (moleculen die een belangrijke rol spelen in het reguleren van onze afweer) onze neurologische functies kunnen beïnvloeden en een scala aan problemen kunnen veroorzaken die we ‘psychische ziekten’ noemen.

Een grote infectie als de ziekte van Pfeiffer kan zo’n cytokine-ontregeling veroorzaken, maar ook allergieën of een typisch westers dieet. Talloze studies naar schizofrenie hebben aangetoond dat gebruik van voedingsmiddelen die gluten of zuivel bevatten, psychotisch gedrag of een psychotische periode kan veroorzaken. De aminozuren in deze voedingsmiddelen lijken op een stof die we MIF-I noemen en waarvan we weten dat die de hersenactiviteit verandert.

Veel psychiatrische patiënten die gluten krijgen, produceren een stof die we LMIF noemen en die lijkt weer op een stof die coeliakiepatiënten produceren, hoewel de psychiatrische patiënten geen andere symptomen van glutenintolerantie, zoals malabsorptie (verstoorde voedselopname in de dunne darm) vertonen.

Talloze onderzoeken hebben aangetoond dat ernstig zieke patiënten enorm opknapten als ze tijdens hun opnameperiode geen zuivel en gluten meer binnenkregen, en dat ze weer een terugval kregen zodra ze die voedingsstoffen opnieuw nuttigden.

Het is ook al lange tijd bekend dat naast voedselallergie allerlei voedingsmiddelentekorten, zoals een tekort aan B-vitaminen als foliumzuur, een psychose kunnen veroorzaken.

De bekendste pleitbezorger van deze theorie is wijlen Carl Pfeiffer, oprichter van het Amerikaanse Brain Bio Center. Pfeiffer ging ervan uit dat de meeste psychotische patiënten ofwel abnormaal hoge ofwel abnormaal lage histaminewaarden hebben. Histamine is een stofje dat ons lichaam aanmaakt bij allergische reacties, en het is essentieel voor het functioneren van ons zenuwstelsel. Hij ontdekte ook dat psychotische patiënten vaak een teveel aan koper en een tekort aan zink en andere voedingsstoffen hadden.

Door aanpassingen in hun dieet en het voorschrijven van supplementen bereikte Pfeiffer bij veel van zijn patiënten duidelijke verbeteringen.
Recentelijk hebben we de rol van suiker en van een verstoord microbioom ontdekt als oorzaken van ontstekingen in de hersenen. Dat probleem kunnen we oplossen door een gezonder dieet, probiotica, en het gebruik van andere supplementen.

Ruim dertig jaar geleden beweerden Stephen Davies en Alan Stewart al dat het aanpakken van onevenwichtige voeding, voedselallergieën en hormonale afwijkingen ervoor kunnen zorgen dat ‘antipsychotica geleidelijk aan en gecontroleerd kunnen worden afgebouwd, zonder dat dat een terugval veroorzaakt’.

Melvyn Werbach, lid van de redactieraad van WDDTY (het moederblad van Medisch Dossier), heeft in de jaren negentig veel studies verzameld waaruit blijkt dat patiënten met een klinische depressie volledig herstelden door supplementen met foliumzuur te nemen.

We hebben nu, jaren later, nog meer gegevens die erop wijzen dat psychische ziekten niet alleen in ons hoofd zitten… of in onze genen. Nieuw onderzoek van Kings College in Londen laat zien dat veel gevallen van schizofrenie of bipolaire stoornis veroorzaakt worden door omgevingsfactoren, niet door genen, en dus in principe omkeerbaar zijn. Dat wordt patiënten met ernstige psychische aandoeningen meestal niet verteld.

De gangbare benadering van psychiatrische stoornissen, de theorie van een ‘ziek brein’, rechtvaardigt een arsenaal aan medicijnen of elektroshocktherapie. Peter Breggin schreef hier jaren geleden al over in Toxic psychiatry: ‘Als irrationaliteit niet biologisch is, dan verliest de psychiatrie haar bestaansgrond als medisch specialisme.’

Dat geldt nog meer nu er nieuw bewijs is dat ontsteking – die steeds vaker de oorzaak blijkt te zijn van alle ziekten – ook de oorzaak kan zijn van psychische ziekten.