Verlicht huis en hoofd

De gezonde voordelen van ‘daglichtlampen’

Veilig in onze centraal verwarmde, van elektriciteit voorziene huizen en onze auto’s met airconditioning, lijken we wel eens te vergeten dat de mens is geëvolueerd onder blootstelling aan de elementen.Een extreem belangrijke factor bij de regulering van ons dag-nachtritme is licht. Ons lichaam heeft een 24-uursklok die vele lichaamsfuncties reguleert, zoals bloeddruk en hormonen. Die klok kan door verschillende dingen ontregeld raken, maar de meest bekende zijn wel jetlag en nachtdiensten. Dezelfde soort ontregeling is vaak te zien bij de seizoensgebonden stemmingsstoornis, ook wel winterdepressie genoemd.

Winterblues

In Nederland heeft zo’n 3 procent van de bevolking last van winterdepressies en dat percentage stijgt naarmate je verder weg bent van de evenaar. Zo heeft in Finland zo’n 10 procent van de bevolking winterdepressies. De oorzaak van winterdepressies is in het algemeen een disbalans tussen de neurohormonen melatonine en serotonine. ‘s Nachts maakt de pijnappelklier melatonine als signaal voor de hersenen dat het tijd is om te slapen. Overdag, als er licht op het netvlies valt, wordt er serotonine in de hersenen aangemaakt als teken dat het tijd is voor activiteit.

De meeste mensen hebben wel enigszins last van lethargie in de winter, maar bij mensen die er gevoelig voor zijn, kan de overmaat aan melatonine die in de winter ontstaat, tot verstorende symptomen leiden, zoals te lage zelfwaardering, continue vermoeidheid, verstoorde slaap, energietekort, verlangen naar zoet eten en koolhydraten, gewichtstoename, stemmingswisselingen, angst, depressie, verlaagd libido en een grotere vatbaarheid voor verkoudheden.

Maar winterdepressies is niet het enige gezondheidsprobleem dat ontstaat bij een tekort aan licht. Het leven binnenshuis, in de lichtsluier van gloeilampen, blijkt gerelateerd aan een groeiende lijst van aandoeningen. Te weinig zonlicht kan leiden tot een tekort aan vitamine D, dat voornamelijk in de huid wordt aangemaakt. Door dat tekort ontstaan botziekten als Rickettsia bij kinderen en osteoporose bij ouderen. Vitamine-D-tekort hangt ook samen met kanker van de borst, prostaat en einddarm.

Lichttherapie

Naarmate er meer bekend wordt over de invloed van licht op de gezondheid, komen er steeds meer commerciële oplossingen op de markt. Daaronder valt een overvloed aan lichtproducten (TL-lampen, gezichtsschermen, dageraadsimulatoren en daglichtpeertjes) die de effecten van daglicht binnenshuis moeten brengen. Vele daarvan zijn nuttig gebleken. Zo zijn sinds de jaren tachtig winterdepressies succesvol behandeld met lichttherapie, die steeds verder wordt ontwikkeld. In het begin moesten mensen met een winterdepressie tot wel zes uur voor de lamp/lichtbak doorbrengen, maar met de huidige 10.000 lux lichtbakken kan een halfuur per dag al genoeg zijn.

Ook is gebleken dat blootstelling ‘s ochtends effectiever is dan later op de dag1. Lichttherapie kan ook helpen bij mensen met een niet-seizoensgebonden depressie2,3. Daarnaast blijkt hij positieve effecten te hebben bij andere psychische gezondheidsproblemen. Zo bleek dat bij ouderen met ernstige dementie die vier weken lang dagelijks gedurende drie kwartier ‘s ochtends een dosis helder licht (5000-8000 lux) kregen, het wakker zijn ‘s nachts niet verholpen of verbeterd, maar gedragssymptomen en activiteitgerelateerde hartritmestoornissen wel4.

Behandeling met helder licht kan ook helpen tegen symptomen van premenstruele spanningen5 en boulimie6.Een dageraadsimulator (of daymaker) is een wekker die met daglicht werkt in plaats van met een bel of zoemer. Hij kan helpen bij mensen die het in de winter moeilijk vinden om op te staan en hij kan de symptomen van winterdepressie verminderen7,8.Hoewel er bij lichttherapie niet vaak bijwerkingen voorkomen, kunnen wel hoofdpijn, vermoeide ogen en een gevoel ‘onder stroom te staan’ ontstaan9.
Bijkomende voordelen

‘Daglicht-’ ofwel fullspectrumlampen in huis en op kantoor of school kunnen sowieso voordelen opleveren, en niet alleen in de winter. Zo bleek bij een Duits onderzoek dat volwassenen die bij helderwitte TL-verlichting werkten, veel ACTH (adrenocorticotroop hormoon) hadden en veel cortisol. Dat zijn stresshormonen die onder andere zorgen dat de immuunfunctie wordt onderdrukt. Naar aanleiding daarvan worden die lampen niet meer gebruikt in Duitse ziekenhuizen en scholen10.

Een soortgelijke stressreactie werd gevonden in een onderzoek in Florida, waar hyperactieve kinderen kalmer werden en beter presteerden nadat er in de school fullspectrum-lampen waren aangebracht11. En bij een Canadees onderzoek merkten de onderzoekers duidelijke gedragsverbeteringen op bij kinderen die blootgesteld werden aan fullspectrum-verlichting. Tevens daalde hun stressniveau (bepaald aan de hand van een gemiddelde daling van de systolische bloeddruk van 20 mmHg). Toen de fullspectrum-verlichting weer werd vervangen door de oorspronkelijke witte TL-verlichting, schoot het stressniveau van de kinderen weer omhoog en werd hun gedrag weer lastiger12. Ook kan het zijn – hoewel deze aanname afgeleid is uit dierproeven – dat kinderen op scholen met fullspectrum-licht 33 procent minder gaatjes in hun tanden hebben dan kinderen die les krijgen bij standaard TL-verlichting13. Dat kan te verklaren zijn uit het feit dat fullspectrum-licht zowel de opname van vitamine D als die van calcium verbetert14.

Het daglicht simuleren

Wat wij onder daglicht verstaan, is eigenlijk maar een klein deel van het lichtspectrum dat ons dagelijks omringt. Zonlicht bestaat voor ongeveer 4,6 procent uit ultraviolet (uv), 46,4 procent uit zichtbaar en 49 procent uit infrarood licht. Het is een energievorm die gemeten wordt in nanometers (nm); het natuurlijke daglicht is 470-700 nm. In eerste instantie werden er bij lichttherapie TL-buizen met uv-licht gebruikt, maar vanwege de angst voor zonnebrand en huidkanker werden die grotendeels afgeschaft.

Of dat goed of slecht is, moet nog blijken. Bij de ene studie maakte het weglaten van uv geen verschil voor mensen met een winterdepressie15. Vervolgens ontdekten onderzoekers dat bij mensen met ernstige winterdepressie het melatonine het best werd gereduceerd door monochroom blauw licht (470 nm)16. Dat soort licht zat echter niet in de meeste fullspectrum-verlichtingen.

Als er niet enig uv in zit, zal lichttherapie niet de productie van vitamine D in de huid bevorderen. Dat is alleen mogelijk met echte fullspectrum-lampen17. Waarschijnlijk heeft een kleine hoeveelheid uv in binnenverlichting nog meer voordelen, net zoals buiten, maar deze zijn nog niet erkend. Bij onderzoek bij mensen komt bijvoorbeeld naar voren dat fullspectrum-licht met uv de bloeddruk kan doen dalen, de hartfunctie kan verbeteren, het cholesterol kan verlagen, kan helpen bij afvallen, en de mannelijke en vrouwelijke seksehormonen kan doen toenemen18.

Het lijkt ongelooflijk dat het zoveel voor onze gezondheid zou kunnen uitmaken, als we andere binnenverlichting zouden gebruiken. Toch is het idee geloofwaardig. Blijkbaar hebben we behoefte aan natuurlijk licht en daarom zou een overstap van standaard gloeilampen naar de natuurlijkere fullspectrum-lampen de oplossing kunnen zijn voor een aantal chronische aandoeningen waar de artsen geen raad mee weten.
Frances Ive

BRONNEN:

1Arch Gen Psychiatry, 1998; 55: 890-896
2BMC Psychiatry, 2004; 4: 22
3J Clin Psychiatry, 2004; 65: 421-425
4Psychiatry Clin Neurosci, 2004; 58: 343-347
5Psychiatry Res, 1999; 86: 185-192
6Am J Psychiatry, 1994; 151: 744-750
7Biol Psychiatry, 2001; 50: 205-216
8Am J Psychiatry, 1993; 150: 113-117
9Am J Psychiatry, 1994; 151: 784
10Ophthalmologica, 1980; 180: 188-197
11J Learn Dis, 1976; 9: 417-422
12Int J Biosoc Res, 1982; 3 10-38
13Arch Oral Biol, 1971; 16: 1427-1431
14Science, 1980; 210: 203-205
15J Affect Disord, 1992; 24: 237-243
16J Neurosci, 2001; 21: 6405-6412
17J Nutr Health Aging, 1999; 3: 5-7
18Liberman J, Light: Medicine of the Future, Santa Fe, NM: Bear, 1991


Even doorlichten

De terminologie in de lichttherapiebranche is een mengeling van verlichtingstechnische termen en minder precieze marketingtermen. Sommige bedrijven noemen hun fullspectrum-lampen ‘bright light’, en bij vele fullspectrum-producten ontbreekt het uv-gedeelte van zonlicht, dus zouden ze eigenlijk breedspectrum moeten heten. Wilt u dit soort licht voor uw huis kiezen, let dan op de volgende dingen.

• Kleurweergave-index (colour-rendering index) is een maat van 0 tot 100 voor de manier waarop het licht de kleuren van objecten doet uitkomen voor menselijke ogen en de mate waarin variaties in kleurschakeringen te zien blijven. Zonlicht heeft een kleurweergave-index (kwi) van 100, terwijl de meeste fullspectrum-lampen een kwi van 90 of hoger hebben. Ter vergelijking: de kwi van standaard lampen is ongeveer 64.
• Kleurtemperatuur (correlated colour temperatur) is een maat voor de kleur van het uitgezonden licht en wordt uitgedrukt in Kelvin (K). De meeste standaard lampen geven ‘lente’-kleuren (warm, of roodgeel/oranjewit). Dat soort licht heeft een temperatuurwaarde van 2700-3500 K. Lampen met een middenwaarde voor kleurtemperatuur (3500-4100 K) zijn neutraal of wit, terwijl lampen met een waarde van 4100 K en hoger een koel of blauwachtig wit licht geven.
Lichtbakken voor de behandeling van winterdepressies hebben een waarde in ‘lux’, de internationale standaardeenheid voor ‘hoeveelheid licht’ (bijv 10.000 lux bij 20 cm). Lux heeft niets te maken met het spectrum dat wordt uitgezonden, maar is een maat voor de hoeveelheid licht die op een object of persoon valt. Er wordt van uit gegaan dat een hoge luxwaarde beter is voor de behandeling van winterdepressies. Toch is gebleken dat dageraadsimulatoren die niet meer dan 250 lux uitzonden, even effectief waren tegen winterdepressies. Daarbij leek de tijd van blootstelling net zo belangrijk.Voor wie alleen maar wat natuurlijker verlichting in huis wil, bestaat er een grote keus aan kwaliteits TL-lampen. Maar deze ‘fullspectrum’-gloeilampen zijn soms wel tien keer zo duur als gewone lampen en gaan maar twee keer zo lang mee. Ook geven ze niet werkelijk het volledige spectrum van daglicht, maar hebben ze een filterlaag waardoor ze relatief meer geel licht doorlaten zodat het eruitziet als daglicht.


Daglicht kopen

Er bestaat een verbluffende keus aan lichtbakken, huisverlichtingsproducten en daglichtlampen. De meeste producten verschillen echter van elkaar en het loont dus de moeite voor uw aankoop enig onderzoek te doen. Hoewel duur in aanschaf, gaan de lichtbakken en fullspectrum TL-lampen veel langer mee dan gewone gloeilampen. Let op bij gebruik van onderstaande tabel: sommige prijzen zijn in Engelse ponden aangegeven omdat ze op internet niet in euro’s (Benelux/Duitsland) aangeboden worden.

 

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Medisch Dossier

De invloed van klanken op je lichaam

Van ziekte en zorg naar gezond gedrag

Het celgeheugen

Hersenen onder hoogspanning

Mediteren tegen dementie

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Medisch Dossier avatar

Over de auteur

Lees meer artikelen van Medisch Dossier