Hoewel het woord ‘vasten’ in het dagelijks spraakgebruik zowel wordt gebruikt voor lijnen als voor vasten, hebben beide een totaal verschillend doel. Zo heeft lijnen alleen een fysiek doel, afvallen, en is vasten gericht op zowel fysieke als mentale reiniging. U kunt op allerlei manieren vasten. Watervasten is de strengste vorm en wordt in Nederland niet geadviseerd of toegepast. Waarom dat zo is, leest u hierna. De meest gebruikete vorm in Nederland is Sapvasten.

Talloze websites steken de loftrompet over de effecten van vasten. De theorie luidt dat het lichaam door het vasten uit de tredmolen van de alledaagse stofwisseling stapt waardoor het zich kan concentreren op reparatie van de delen die slijtage beginnen te vertonen. Maar is dit wel waar? Er is weinig steekhoudend wetenschappelijk bewijs voor. En het bewijs dát er is, heeft betrekking op dieren en is niet noodzakelijkerwijs van toepassing op mensen. Wel is er beperkt bewijs dat volledig vasten (waarbij alleen water wordt gedronken) directe en ingrijpende effecten heeft op het menselijk lichaam. En hoe ouder u bent, hoe slechter deze effecten voor u kunnen zijn.

Wanneer iemand een vastenkuur volgt met alleen water, zal hij snel afvallen, zullen lichaamseiwitten en celmassa verdwijnen en zal de stikstofbalans ernstig verstoord raken. Uit dierstudies blijkt dat sommige lichaamsprocessen bij ratten niet meer normaal worden als zij na een vastenperiode weer gaan eten. Als ze gedurende twee dagen geen voeding kregen en daarna 24 uur lang weer wel, werden onder meer de leptine-, insuline- en glucosespiegels in het bloed significant lager en namen vrije vetzuren toe. Wanneer de ratten weer gevoed werden, gingen glucose en insuline bij alle leeftijdgroepen terug naar de oorspronkelijke waarden, maar bij oudere ratten herstelden vrije vetzuren en leptine zich niet tot het normale niveau.1

Het leptinehormoon blijkt een signaal aan de hersenen te geven dat er vet in het lichaam zit, en door een vastenkuur kan het leptinegehalte in het bloed met 58 procent afnemen.2 Zonder leptine geloven de hersenen dat er geen lichaamsvet aanwezig is, waardoor iemand meer trek krijgt wanneer hij met het vasten ophoudt.

Uit andere studies blijkt dat er door vasten, en vervolgens weer gaan eten, veranderingen in koolhydraat- en vetstofwisseling ontstaan die met leeftijd samenhangen. Door het vasten veranderen verder nog het bijnierschorshormoongehalte in het bloed (het stresshormoon), evenals de activiteit van de nieren.3,4 Ook kan de productie van schildklierhormoon tijdelijk lager worden.5 Vasten is met name een probleem voor diabetici. Zij kunnen een te hoog bloedsuikergehalte krijgen, vooral wanneer zij tijdens het vasten niet hun medicatie innemen of minder lichamelijk actief zijn dan gewoonlijk.

In een tamelijk extreme proef waarin zestien gezonde proefpersonen (vergeleken met een overeenkomstige controlegroep) gedurende 44 dagen vastten, nam hun lichaamsgewicht met 25 procent af. Toen zij weer gingen eten, daalde het aantal rode bloedcellen terwijl het bloedplasma steeg, symptomen die vaak voorkomen bij een vergrote milt. Ze hadden ook een laag bloedfosfaatgehalte – wat voorkomt bij een verhoogde functie van de bijschildklieren, rachitis (Engelse ziekte) of osteomalacie (zwakke botten vanwege een gebrek aan vitamine D) – en hun nieren functioneerden minder goed. Voorts hielden ze in lichte mate vocht vast en hadden gebrek aan vitamine B1, B12 en B6. De concentratie van vrije vetzuren en zink in het bloed was abnormaal hoog en de leverfunctie na een week al afwijkend. Ten slotte was ook de hoeveelheid orexine (ook wel hypocretine), het hormoon dat het slaap-waakritme en het hongergevoel regelt, veranderd.6Watervasten heeft dus vele nadelen.

Lijnen en mildere vormen van vasten

Daarentegen staat vast dat het goed is voor de gezondheid om minder calorieën in te nemen, daarbij wel gewoon voedzaam voedsel te nuttigen, maar geen geraffineerde koolhydraten en bewerkt voedsel. Uit studies bij een groot aantal diersoorten blijkt dat ze langer leven wanneer ze 40 procent minder calorieën innemen.7 Knaagdieren leefden zelfs 50 procent langer.8 Ook het risico op hart- en vaatproblemen en vroegtijdige verouderingsziekten zou afnemen wanneer we minder zouden eten. Zo bleek in een kleine, tweejarige studie dat het cholesterolgehalte met 38 procent omlaag ging, het lichaamsgewicht met 15 procent afnam en de bloeddruk aanzienlijk daalde.9 Gelijksoortige resultaten werden behaald nadat de proefpersonen tien weken lang minder calorieën hadden ingenomen.10

Caloriebeperking lijkt de cel te beschermen tegen veroudering, schade door overmatig energieverbruik te voorkomen en celherstel te bevorderen, waarbij oxidatieve stress (schade door vrije radicalen) wordt voorkomen.11 En ten slotte lijkt het, bij dieren althans, tegen kanker te beschermen.12 Watervasten is dus niet gezond, andere vormen van vasten en ook lijnen kunnen wel tot een verbetering van de gezondheid leiden.

BRONNEN:
1 Gerontology, 2005; 51:357-62
2 J Clin Endocrinol Metab, 2000; 85:2499-503
3 J Physiol Pharmacol, 2006; 57 [suppl 6]:77-84
4 Mech Ageing Dev, 1997; 97:237-48
5 Can Med Assoc J, 1968; 98:1031-3
6 Eur J Endocrinol, 2007; 157:157-66
7 Weindruch R, Walfrod RL. The retardation of Aging and Disease by Dietary Restriction. Springfield, IL: C.C.Thomas, 1988
8 Ann NY Acad Sci, 2000; 908:180-98
9 J Gerontol A Biol Sci Med Sci, 2002; 57:B211-24
10 Eur J Clin Nutr, 1994; 48:138-48
11 Biomed Pharmacother, 2003; 57:203-8
12 Med Sci [Paris], 2005; 21:175-80
13 Cancer Res, 1945; 5:616-25
14 J Gerontol A Biol Sci Med Sci, 2001; 56: 45-54

Vasten met Verstand

• Begin en eindig langzaam. Bij een vastenkuur hoort een goede afbouw en opbouw. Reken voor beide op circa een week, afhankelijk van de intensiteit van uw vastenkuur.
• Verminder uw dagelijks voedsel geleidelijk aan terwijl u licht verteerbare eiwitten, gekookte groente en rijst eet. Doe het omgekeerde, wanneer u ophoudt met vasten.
• De sapkuur is een betere, en in Nederland meer gebruikelijke vorm, waarbij u vooral groentesappen nuttigt.
• Drink de hele dag water en kruidenthee. Drink zelfs meer dan normaal, zodat uw urine niet donkerder wordt.
• Door na een (lichte) avondmaaltijd niet meer te eten beperkt u al het aantal calorieën. Dit kunt u zien als een dagelijkse mini-vastenkuur.
• Ga alleen vasten als u er genoeg tijd en energie voor hebt. Vast dus niet in perioden met stress.