Dokters worden niet opgeleid om zich af te vragen ‘waarom’? Als dat wel het geval was, zou de geneeskunde inmiddels dichter bij de oplossing voor vele chronische ziekten zijn.
Filosofie is de kunst van het stellen van moeilijke vragen. Het is de drijvende motor achter de meeste wetenschappen. Natuurkundigen, sterrenkundigen en biologen, bijvoorbeeld, worden gedreven door de zoektocht naar een beter inzicht in de complexiteit van het leven en hoe het ooit begon.
De geneeskunde stelt deze fundamentele vragen daarentegen niet. Het is aan de patiënt om de filosoof te zijn in de relatie met zijn arts. Als de patiënt hoort dat hij een levensbedreigende ziekte heeft, is zijn eerste en meest voor de hand liggende vraag: waarom heb ik die ziekte, waar komt die vandaan?
Artsen zijn niet geïnteresseerd in het hoe en waarom. Zij zijn getraind in het onderzoeken van symptomen en zo snel mogelijk stellen van een diagnose, zodat de behandeling kan beginnen. De consequentie is dat de geneeskunde altijd een oppervlakkige wetenschap blijft, als het al een wetenschap is. Zij behandelt symptomen – maakt het leven draaglijk en zo prettig mogelijk voor de patiënt – maar geneest zelden. Alleen als de geneeskunde verder dan de directe symptomen kijkt, komt een genezing in zicht.

Een voorbeeld hiervan is multiple sclerose (MS) – een ziekte die een kleine minderheid van de bevolking treft en die het onderwerp van ons dossierartikel van deze maand is. De geneeskunde heeft geen ander idee over de oorzaak hiervan dan dat het een ‘auto-immuun-ontstekingsziekte is, genetisch bepaald zou kunnen zijn, maar meer waarschijnlijk samenhangt met stress of infectie’.
Toen zijn vrouw MS kreeg, was de hoogleraar vasculaire ziekten Paolo Zamboni niet van plan zich zomaar neer te leggen bij een onvermijdelijke achteruitgang. Toen hij zich in MS verdiepte, ontdekte hij dat 90 procent van de patiënten verstopte hersenvaten had, waardoor het bloed terugvloeit en ijzer wordt afgezet in de hersenen. Hij vermoedde dat dit een oorzaak van de ontsteking zou kunnen zijn. Honderden MS-patiënten hebben sindsdien de Zamboni-therapie − angioplastiek van cerebrale bloedvaten − ondergaan, vaak met opzienbarend resultaat. Ondanks deze successen kunnen wetenschappers geen verband vinden tussen verstopte bloedvaten en MS. Zamboni’s werk is hierdoor in diskrediet geraakt.
Maar Zamboni stelde in ieder geval de vraag en tilde de MS-discussie daarmee naar een nieuw niveau. Dankzij zijn onderzoek weten we dat er een relatie is tussen de functies van het bloedvatstelsel en ziekten van het centraal zenuwstelsel. Dit wijst er ook op dat neurodegeneratieve ziekten eenzelfde oorzaak zouden kunnen hebben – dat Parkinson, Alzheimer en dementie aan elkaar verwant zijn en voortkomen uit degeneratieve ontsteking. Het zou kunnen betekenen dat verouderingsziekten geen auto-immuunaandoeningen zijn, maar auto-immuunreacties. MS, Parkinson en Alzheimer zijn dan niet progressief en ongeneeslijk, maar zouden beheersbaar worden en bestreden kunnen worden als de uitlokkende oorzaak van deze reactie werd gevonden.
Verbazingwekkend wat men kan leren door zich de basale vragen te stellen.
Bryan Hubbard