Sensatiezucht en simplificatie vieren hoogtij in de berichtgeving over vaccinatie, volgens de Amerikaanse socioloog Robert Mc. Chesney. Ik zou daar graag een derde kwalificatie aan toevoegen en wel: verzwijging… Alle drie worden ze veelvuldig ingezet bij de rapportage over vaccinatie, een gevoelig onderwerp waar journalisten al decennia lang hun tanden op stukbijten.

Maag-darm-leverarts Andrew Wakefield gooide de knuppel in het hoenderhok door te stellen dat de gangbare BMR-vaccinatie (tegen bof, mazelen en rodehond) bij sommige kinderen een darmontsteking veroorzaakte die een trigger voor het ontwikkelen van autisme zou kunnen zijn.

Een bericht met nogal wat impact, want een groeiend aantal ouders besloot hun kinderen niet te laten vaccineren. Onderzoekers moesten alle zeilen bijzetten om de schade die Wakefield had veroorzaakt, te ontzenuwen door te bewijzen dat hij het mis had en dat de ter discussie staande BMR-vaccinatie niet de veroorzaker van autisme was. Dat was ook niet wat Wakefield beweerd had, maar hier komen dan de effecten van simplificatie en sensatiezucht door de pers om de hoek kijken.

De pers, geïntimideerd door de beschuldigingen over zijn gekleurde berichtgeving, bediende zich voortaan van het derde instrument: verzwijging. Er verscheen geen negatief woord meer over het onderwerp, terwijl het publiek daar beter mee gediend zou zijn.

Medisch journalist Rob Wipond constateerde dit fenomeen bij de rapportage van een verontrustende reactie op griepvaccinaties in 2009/2010.1 Onderzoekers van het US Centers for Disease Control and Prevention (CDC) ontdekten dat vrouwen die tegen de epidemische griepvariant pH1N1 geënt waren en deze een jaar later opnieuw toegediend kregen, tot bijna acht maal meer kans hadden op een miskraam binnen 28 dagen na herhaling van de enting.2

Schokkende bevindingen, waarvan de reguliere pers echter geen melding maakte. Gezondheidswebite STAT kondigde aan dat studies hadden uitgewezen dat de kans op miskramen na vaccinatie mogelijk toenamen. De verzamelde pers reageerde hierop met de mededeling dat de studie vraagt om nader onderzoek naar het causale verband tussen griepvaccinaties en miskramen, als dit in eerste instantie het doel van onderzoek was.

De Washington Post toonde de grootste weifeling bij het te berde brengen van het slechte nieuws door een dubbele kop. De eerste verklaring maakt melding van het vinden van een ‘zijdelingse verwijzing naar een verband’ tussen de griepprik en miskramen. Waarbij zij opgemerkt dat een verhoogde kans van 7,7 wel iets steviger benoemd mag worden dan als een zijdelingse verwijzing. Maar zelfs deze halfslachtige kopregel werd nog te zwaar bevonden door de eindredactie van de Post en veranderd in ‘Wat u moet weten over de studie naar het griepvaccin en miskramen’.3

Journalist Wipond vond uit dat het CDC het nieuws beïnvloedde door journalisten van de drie nieuwsorganisaties te briefen tijdens een besloten bijeenkomst. British Medical Journal werd uitgelegd dat men er zeker van wilde zijn dat de pers het volledige verhaal te horen kreeg, zodat deze met de juiste informatie naar buiten zou treden. Het verhaal dat belangrijk is voor de CDC…

Tijdig en duidelijk geïnstrueerd door de deskundigen, repte geen van de journalisten over de 7,7 maal verhoogde kans op een miskraam. Er werd zelfs gesuggereerd dat de uitkomsten van de studie geen enkel weldenkend mens reden tot zorg zouden hoeven te geven. Op verschillende manieren werd duidelijk gemaakt dat de experts de vaccinatie als veilig bestempelen en dat zwangere vrouwen zich zonder zorgen kunnen laten enten.

Met andere woorden: Nick O’Donohue , de CEO van het CDC, gaf aan dat er geen reden tot zorg was en de journalisten schikten zich hierin gedwee.

O’Donohue had gelijk op één punt: grote epidemiestudies zijn niet in staat te bewijzen dat het één het ander veroorzaakt. Er zijn zoveel beïnvloedende variabelen, zoals leeftijd, leefstijl, hygiëne, voeding en sanitaire verzorging; deze kunnen grote invloed hebben op de uitkomsten.

erbazingwekkend genoeg wordt hier zelden aandacht aan besteed. Andere deskundigen, zoals Chris del Mar, professor in de volksgezondheid aan de Bond University in Australië en redacteur bij de onafhankelijke Cochrane Group, zijn van mening dat de pers het publiek een slechte dienst bewezen heeft. Het griepvaccin is niet eens effectief, zegt Del Mar. Bovendien staat de kans dat een vrouw griep krijgt tijdens haar zwangerschap niet in verhouding tot het risico van de enting.

Sensatiezucht en simplificatie zijn niet wenselijk in de medische journalistiek, maar verzwijgen en ja knikken nog minder.

Literatuur
1. BMJ, 2018; 360: k15
2. Vaccine 2017; 35: 5314-22
3. Washington Post, September 13, 2017