Uitgelicht: De discussie over beweging en verbranding van calorieën

Actief zijn en bewegen is van vitaal belang, maar met gewichtsverlies heeft dat niet altijd direct te maken, zo blijkt uit nieuw onderzoek.

Ken je van die mensen die zich drie tot vier maal per week in het zweet werken op de loopband, maar die nooit dunner lijken te worden? We zien daar met eigen ogen bewijs dat ingaat tegen wat ons nog wel eens is verteld. De stelregel over afvallen is: hoe meer we bewegen, hoe meer calorieën we verbranden en als onze calorie-inname lager is dan het calorieverbruik, dan zullen we afvallen.

De conclusie van een overzichtsartikel van de medische faculteit van Stanford University (VS) was dat obesitas veel meer te maken heeft met gebrek aan beweging dan met de voeding die we eten. Een Amerikaans nationaal gezondheidsonderzoek tussen 1988 en 2010 constateerde een enorme toename van zowel zwaarlijvigheid als een inactieve levensstijl, terwijl het aantal genuttigde calorieën niet toenam.1 Maar als dat waar is, hoe is dan die dikblijvende man op de loopband te verklaren? Het lijkt toch iets ingewikkelder te liggen: hoe beter we kijken, hoe meer die directe lijn tussen lichaamsactiviteit en calorieverbruik begint te vervagen, aldus onderzoekers van Baylor University in Texas.

Zij onderzochten twee verschillende groepen 8-jarigen. Een daarvan kwam van de Shuar-stam in het Ecuadoraanse Amazonegebied, waar een gewone dag bestaat uit werken op de familieboerderij en naar voedsel zoeken. De andere groep is bekender: westerse 8-jarigen die in de klas zitten en vervolgens tv-kijkend en gamend op de bank hangen. Het is niet verrassend dat de Shuar-kinderen ongeveer 25 procent actiever zijn dan hun tegenhangers in het Westen. Maar hier komt de clou: beide groepen verbranden ongeveer evenveel calorieën per dag.2

Het werkt een tijdje

De onderzoekers denken dat het misschien ligt aan de evolutie en de manier waarop ons lichaam zich heeft ingesteld op calorieverbranding. Ons stofwisselingsstelsel heeft iets weg van een persoon die voorzichtig met geld omgaat, zijn uitgaven goed bijhoudt en stopt met uitgeven zodra het geld bijna op is. De Shuar-kinderen zijn veel slanker dan een typisch westers kind en hun lichaam ‘weet’ wanneer het moet stoppen met calorieën verbranden, zodat de essentiële lichaamsprocessen worden beschermd. Tenminste, dat lijkt het geval te zijn volgens de onderzoekers van Baylor University.

Andere onderzoekers hebben een soortgelijk verschijnsel waargenomen. Een team van de City University of New York ontdekte dat inspannende lichaamsbeweging een direct effect had op het gewicht, maar daarna ging het afvallen langzamer en stopte uiteindelijk helemaal, ook al bleef de hoeveelheid lichaamsbeweging gelijk.3 De onderzoekers wijzen erop dat er veel goede redenen zijn om te bewegen – je hart en vaten zullen je bijvoorbeeld dankbaar zijn – maar lichaamsbeweging specifiek om af te vallen hoort daar niet bij. De invloedrijke cardioloog Aseem Malhotra is het daarmee eens. Regelmatige lichaamsbeweging verlaagt het risico op een reeks ziekten, van bepaalde vormen van kanker tot diabetes, dementie en hartziekten, maar het maakt geen essentieel onderdeel uit van een strategie om af te vallen.

Het ligt aan het voedingspatroon

Dat komt doordat obesitas en gewichtsverlies bijna uitsluitend een reactie zijn op ons voedingspatroon en het type voeding dat we eten. Suikerrijke, koolhydraatrijke bewerkte voedingsmiddelen blijken de hoofdschuldige zijn. Zoals verwoord in de titel van een van Malhotra’s artikelen: ‘You can’t outrun a bad diet’ (‘Je kunt een slecht voedingspatroon niet voorblijven met hardlopen’).4
‘Mensen krijgen steeds de weinig behulpzame boodschap te horen dat je een gezond gewicht kunt bereiken door calorieën te tellen en velen denken nog steeds ten onrechte dat obesitas volledig te wijten is aan gebrek aan beweging’, zegt hij.

En we krijgen niet altijd het juiste verhaal over voeding. We halen onze energie uit vetten en koolhydraten – in essentie suikers – en ons wordt verteld dat we minder vetten moeten eten om af te vallen. Maar dat is een simplistische voorstelling die veelal wordt aangewakkerd door de voedingsindustrie, die de meeste winst maakt met vetarme voedingsmiddelen en dranken. Als gevolg daarvan eten we meer koolhydraten, ondanks het feit dat het in werkelijkheid de suikers zijn en niet de vetten, die zorgen voor gewichtstoename.

En het zijn niet alleen de koolhydraten die zorgen voor gewichtstoename, er is ook nog het verhaal dat ‘een calorie gewoon een calorie is’. De slogan ‘een calorie is een calorie’ werd door de suikerindustrie bedacht in de jaren 50 van de vorige eeuw en in 2013 opnieuw door Coca-Cola gebruikt in de vorm ‘alle calorieën tellen’. Volgens die campagne van Coca-Cola was de obesitasepidemie te wijten aan gebrek aan beweging en niet aan de suikerrijke drank van het bedrijf.

Maar het klopt niet dat alle calorieën gelijk zijn. Suikercalorieën (uit koolhydraten) zorgen voor vetopslag en honger en volgens onderzoek nam het aantal gevallen van diabetes onder een bevolkingsgroep toe met 1 procent per 150 dagelijks geconsumeerde calorieën uit suiker, terwijl dit effect niet werd waargenomen bij een toename van vetten of eiwitten.5
De gezondheidsrisico’s van een op bewerkte voeding gebaseerd voedingspatroon zijn mogelijk nog groter onder mensen met insulineresistentie, een voorloper van diabetes die kan ontstaan door foute voedingsgewoonten.

Bewijs niet afdoende

De gangbare visie is nog steeds de theorie van caloriebeperking. Voorstanders van lichaamsbeweging wijzen op studies zoals die van Massey University in Nieuw-Zeeland, die uitwees dat calorieënbeperking de effectiefste manier is om af te vallen. Zij beoordeelden 15 onderzoeken met 556 deelnemers die allen gemid-deld 3,7 kilo waren afgevallen door 36 weken lang te sporten. Maar som-mige van de studies hadden een slechte oderzoeksopzet. De onderzoekers zeggen dat er hoogstens enige aanwijzing is dat sporten kan zorgen voor afname van lichaamsvet, maar aanwijzingen dat het zou helpen om de stofwisselingsprocessen zoals het cholesterolniveau en de insulinespiegel onder controle te houden, zagen zij al helemaal niet.6
Een ander overzicht van 29 proeven constateerde dat het ‘onduidelijk’ was of beweging een significante invloed had op bepaalde kenmerken van obesitas, zoals BMI en taille-omvang. Wel leek het bij sommigen tot enig gewichtsverlies te leiden.7

Andersdenkenden zoals cardioloog Malhotra zeggen dat er geen doorslaggevend bewijs is wat beweging betreft. Volgens hen is de mate van lichaamsbeweging niet erg veranderd de afgelopen dertig jaar, terwijl de cijfers voor obesitas omhooggeschoten zijn. Onderzoekers zagen dit met eigen ogen gebeuren in Afrika ten zuiden van de Sahara. De obesitascijfers schoten met bijna 35 procent omhoog in de periode van 1992 tot 2005, terwijl tegelijkertijd de beschikbaarheid van goedkope bewerkte voeding in die regio enorm toenam.8 De nadruk op calorieën tellen verhult het echte probleem, namelijk een voedingspatroon van bewerkte voeding. Ook de Wereldgezondheidsorganisatie WHO bevestigt dat ongezonde voeding meer ziekten veroorzaakt dan stilzitten, roken en alcohol bij elkaar.

‘We moeten van het idee af dat vet- en caloriearme producten leiden tot minder gewichtstoename. Deze illusie leidt tot een paradoxaal beleid gericht op het aantal calorieën in plaats van op voedselkwaliteit. Volvette melk is dus in de ban gedaan, maar met suiker gezoete vetvrije melk mag wel’, aldus professor Dariush Mozaffarian van de
Tufts University. Los daarvan is overgewicht een complex probleem waarbij gekeken moet worden naar een gecombineerde aanpak en niet louter naar voeding of snelle manieren om af te vallen.

BRONNEN:
1 Am J Med, 2014; 127: 717–27, e12
2 Sci Adv, 2019; 5: eaax1065
3 Curr Biol, 2016; 26: 410–7
4 Br J Sports Med, 2015; 15: 967–8
5 PLoS ONE, 2013; 8: e57873
6 Sports Med, 2016; 46: 1737–51
7 Int J Environ Res Public Health, 2015; 12: 566–94
8 BMC Public Health, 2009; 9: 465
9 Lancet Diabetes Endocrinol, 2016; 4: 633–5


Slank maar ziek

Het gaat niet alleen om afvallen en op gewicht blijven. Je kunt wel slank zijn, maar zoals dr. Malhotra zegt: ‘Je kunt een slecht voedingspatroon niet voorblijven met hardlopen.’
Een organisator van de Boston Marathon, Dave McGillivray, die als 65-jarige zelf ook nog jaarlijks deelneemt, kreeg zes jaar geleden de diagnose ernstige coronaire hartziekte. McGillivray was verbijsterd. ‘Ik ren al mijn hele leven. Ik heb acht keer meegedaan aan de Ironman Triathlon en 140 marathons gelopen. Ik ben de hele VS doorgerend. Hoe kan ik nu verstopte aderen hebben?’, vroeg hij zich af.

De reden was simpel. Hij leefde op een voedings-patroon met fastfood en dacht dat het rennen hem een vrijbrief gaf om te eten wat hij wilde. ‘Als hardloper dacht ik gewoon dat ik, zolang de oven maar hard genoeg brandde, alles zou verbranden wat ik erin stopte. Dus ik at gewoon alles wat ik wilde’, zo zei McGillivray tegen het tijdschrift Runner’s World in 2018.

Hij had eerder zijn cardioloog Aaron Baggish moeten raadplegen. Baggish, directeur van het Cardiovascular Performance Program van het Massachusetts General Hospital Heart Center, zei dat de houding van McGillivray typerend is, met name onder mensen die hardlopen om in vorm te blijven en af te vallen.  Je tegoed doen aan een overdaad aan enkelvoudige suikers is onder hardlopers ‘verreweg de meest voorkomende overschrijding op voedingsgebied’ en voedingsmiddelen zoals witbrood, witte pasta, witte rijst en geraffineerde suiker worden afgebroken tot ‘slechte moleculen, slechte vetten en slechte, oxidatieve vormen van suiker’ die schade toebrengen aan hart en vaten.


 

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Bryan Hubbard

De medicijnen zijn heerlijk

Het Laatste woord: De illusie van de goochelaar

Het laatste woord; Is het beter om niets te voelen?

Het laatste woord

Artsen weten wel beter

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Bryan Hubbard avatar

Over de auteur

Bryan Hubbard studeerde filosofie aan de universiteit van Londen. Hij is de echtgenoot van Lynne McTaggart en samen zijn zij directeur van twee uitgeverijen, WDDTY Publishing Ltd en New Age Publishing Ltd. Hij is uitgever van het maandblad What Doctors Don’t Tell You. ( Het moederblad van Medisch Dossier)
Lees meer artikelen van Bryan Hubbard