Het officiële advies over het dragen van een mondkapje in de openbare ruimte om verspreiding van Covid-19 tegen te gaan, is op zijn zachtst gezegd tegenstrijdig en de wetenschappelijke onderbouwing ook.

In veel onderzoeken worden de bevindingen uit (meta)studies naar de effectiviteit van mondmaskers als bescherming tegen andere virussen (meestal SARS en MERS) geprojecteerd op het coronavirus.1 Dat maakt het lastig om te bepalen wat nu de waarheid achter het masker is.

Een rapport van het Leverhulme Centre for Demographic Science van Oxford University, gezamenlijk gepubliceerd met de British Academy en de Royal Society, concludeerde dat stoffen gezichtsbedekkingen, zelfs zelfgemaakte maskers, effectief de overdracht van het virus kunnen verminderen, doordat ze zowel de drager als de mensen daaromheen beschermen, mits ze van het beste materiaal zijn gemaakt en goed van constructie en pasvorm zijn.2

Een overzicht van gerandomiseerde, gecontroleerde onderzoeken (RCT’s) van onderzoekers van de Universiteit van Hong Kong vond echter geen ondersteuning voor een ‘substantieel effect op de overdracht van in een laboratorium vastgestelde influenza.’3

Een andere meta-analyse van de Universiteit van East Anglia concludeerde dat mondkapjes – in dit geval voornamelijk papieren maskers van chirurgische kwaliteit – de transmissie slechts met ongeveer 6 procent verminderden,4 hoewel beide beoordelingen benadrukten dat er bepaalde beperkingen zaten in de opzet van de geanalyseerde onderzoeken.

Een studie uit Beijing wees uit dat mondkapjes alleen beschermend werken voordat een Covid-19-patiënt tekenen van ziekte vertoont, maar niet zodra de symptomen eenmaal zijn begonnen.5 Ander onderzoek toonde met een steekproef van verschillende chirurgische mondkapjes aan dat deze niet in staat waren om kleine deeltjes uit te filteren en dat mensen de mondkapjes het grootste deel van de tijd niet correct dragen, zelfs niet met hulp.6

Dit laatste wordt weer tegengesproken in een onderzoek van eigen bodem. Van 5 tot 31 augustus 2020 draaide in acht gebieden in Amsterdam en Rotterdam een pilot met de mondkapjesplicht. Het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR) analyseerde onder meer camerabeelden en observeerde op straat.

De onderzoekers keken niet naar de mogelijke effecten op de gezondheid of de verspreiding van het virus, maar louter naar gedrag. Dit experiment liet zien dat twee derde van de mensen het mondkapje op de juiste manier draagt: over neus en mond.7

De meningen in de wetenschappelijke wereld zijn nog steeds verdeeld als het gaat om Covid-19-virusdeeltjes in de mondkapjes zelf. Een recente Amerikaanse studie suggereert dat mondmaskers ook de dragers zélf beschermen tegen het virus. Wie toch besmet raakt, heeft ook meer kans om minder ziek te worden.8

De wetenschappers aan de Johns Hopkins-universiteit en de Universiteit van Californië in San Francisco baseerden dit onder meer op een experiment met hamsters.9 Een groep besmette hamsters werd in kooien naast gezonde hamsters geplaatst.

Deels werden de kooien van de gezonde hamsters afgeschermd met medische mondmaskermaterialen en deels niet. Resultaat, minder afgeschermde dan niet-afgeschermde hamsters werden geïnfecteerd met het virus en de afgeschermde muizen die wel besmet raakten, vertoonden mildere symptomen.

De onderzoekers verwezen ook naar een cruise waar reizigers massaal mondmaskers droegen na een corona-uitbraak en maar liefst 81 procent van de positief geteste passagiers asymptomatisch bleef en dus geen enkel symptoom van de ziekte vertoonde, maar wel het virus onder de leden had en dus kon doorgeven aan anderen.10

Welk mondkapje?

In de meeste Europese landen zijn mondkapjes op steeds meer openbare plekken verplicht. Zo is in België een mondkapjesplicht voor mensen vanaf 12 jaar van kracht in drukke winkelstraten, op markten, op luchthavens en in openbare gebouwen, in winkels en, wanneer je je door de ruimte verplaatst, ook in de horecagelegenheden.

Het Nederlandse kabinet stelt zich, op advies van het RIVM, op het standpunt dat niet is aangetoond dat niet-medische mondkapjes bijdragen aan virusbestrijding in de openbare ruimte en dat deze daarom niet nuttig zijn. Op het moment van dit schrijven moeten ze wel worden gedragen in het openbaar vervoer in Nederland en daarom zullen de meesten van ons ze toch moeten aanschaffen.

In de discussie over mondkapjes, maar ook in de onderzoeken, worden alle mondkapjes – medisch en niet-medisch – regelmatig op een hoop gegooid. Volgens de Royal Society (de Britse academie voor wetenschappen in Londen) is het voor de doeltreffendheid juist van groot belang welk type mondkapje je kiest en de academie ondersteunt dit met laboratoriumgegevens. Op basis van die bevindingen is dit waar je op moet letten bij een mondkapje:6

dichtgeweven stoffen zoals katoen (vooral met hoge draadtelling), denim of thee- en handdoeken;meerdere lagen, vooral samengestelde stoffen zoals een combinatie van katoen en zijde of flanel;
een goede pasvorm met een lus om de oren of achter de nek langs voor een betere bedekking. De minst effectieve gezichtsbedekkingen bestonden uit losgeweven stoffen, zoals een sjaal, aldus de onderzoekers.2

Deze aanbevelingen komen overeen met de resultaten van een recent onderzoek van de Florida Atlantic University, waaruit blijkt dat goed passende zelfgemaakte mondkapjes met meerdere lagen doorgestikte stof en kant-en-klare kegelvormige maskers effectiever waren dan gevouwen kapjes en halsdoekachtige bedekkingen.11

Maskerproblemen

Gezichtsmaskers zijn echter problematisch voor sommigen, waaronder voor mensen met ademhalingsstoornissen zoals astma, en voor dove mensen die afhankelijk zijn van liplezen. In deze gevallen is het nog niet duidelijk hoe goed ze werken in verschillende omgevingen, hoewel doorzichtige plastic gezichtsschermen een alternatief kunnen zijn.12

Gezichtsmaskers kunnen gezondheidsproblemen geven, maar die hebben meestal betrekking op de mondkapjes van medische kwaliteit die worden gebruikt door gezondheidswerkers, of op mensen die ze dragen tijdens het sporten (zie kader). Nog iets om over na te denken bij het kopen van een mondkapje is het milieu.

Volgens de internationale non-profitorganisatie Ocean Conservancy belanden miljarden wegwerpkapjes en -handschoenen in de zee, waar ze het leven van walvissen en andere zeedieren bedreigen.13 Ga dus voor een wasbaar, herbruikbaar mondkapje om afval te verminderen.

Bovendien is het kiezen van een kapje gemaakt van natuurlijke materialen beter voor het milieu en je gezondheid. Synthetische stoffen, gemaakt met schadelijke chemicaliën zoals xyleen en formaldehyde, kunnen de huid irriteren en ervoor zorgen dat microvezels in het milieu terechtkomen.14

In het geval van mondkapjes, inclusief wegwerpmaskers – die er misschien uitzien als papier maar in feite zijn gemaakt van ‘draden’ van polypropyleen-plastic – kunnen deze microvezels zelfs worden ingeademd en in de bloedbaan terechtkomen.

Hieronder kun je zien wat onze suggesties zijn als het gaat om mondkapjes. Ze zijn allemaal gemaakt van natuurlijke, biologische materialen, van meerdere lagen stof en ontworpen voor een goede pasvorm. Houd wel in gedachten dat ze geen gegarandeerde bescherming bieden en dat naast het gebruik van een mondkapje sociale afstand en handhygiëne worden aanbevolen.

BRONNEN
1 The Lancet, June 2020, 395(10242): 1973-1987
2 The Royal Society and British Academy, “Face masks and coverings for the general public,” 26 June 2020
3 Emerg Infect Dis, 2020; 26: 967–75
4 medRxiv, 2020.04.01.20049528
5 BMJ Global Health, 2020; 5: e002794
6 Am J Infect Control. 2008 May; 36(4): 276–282
7 ACS Nano, 2020; 14: 6339–47
8 nscr.nl/app/uploads/2020/09/NSCRMondkapjesonderzoek.pdf
9 academic.oup.com/cid/advance-article/doi/10.1093/cid/ciaa644/5848814
10 thorax.bmj.com/content/75/8/693
11 Phys Fluids (1994), 2020; 32: 061708
12 Report on Face Masks for the General Public – An Update. DELVE Addendum MAS-TD1. Published 7 July 2020
13 Natural Products News, 8 July 2020
14 Adv Res Text Eng, 2017; 2: 1012

Risico voor gezondheid

Er was enige zorg omtrent mogelijke nadelige gevolgen van de maskers van medische kwaliteit die gezond-heidswerkers gebruiken. Een kleine studie wees uit dat het dragen van een N95-masker – een type masker met stoffilter dat is ontworpen om 95 procent van de zeer kleine deeltjes tegen te houden – geassocieerd was met een hogere hartslag in vergelijking met chirurgische maskers.1 N95 is een Amerikaanse normering. In Europa wordt gewerkt met FFP 1 t/m FFP 3. N95 biedt ongeveer net zoveel bescherming als FFP2.

Volgens een recentere studie kan het dragen van een N95-masker tijdens het sporten een aanzienlijke negatieve invloed hebben op de ademhaling en het inspanningsvermogen. Chirurgische maskers die geen stoffilter hebben, hadden hetzelfde effect, maar in mindere mate.2 Er zijn ook aanwijzingen voor een verband tussen het gebruik van een N95-masker gedurende lange, aaneengesloten perioden en hoofdpijn.3

Stoffen mondkapjes, zoals die door het publiek worden gedragen, worden niet als effectief beschouwd bij het beschermen van gezondheidswerkers.4  Maar sommige deskundigen hebben gewaarschuwd dat zelfs stoffen mondkapjes bij sommige mensen problemen kunnen veroorzaken als ze tijdens het sporten worden gedragen.

Onderzoekers van de Universiteit van Pretoria, Jessica Hamuy Blanco en Christa Janse van Rensburg, hebben opgemerkt dat, hoewel er nog geen bewijs is, het dragen van stoffen mondkapjes tijdens het sporten ‘mogelijk meer ademhalingsinspanning kan vergen en ophoping van koolstofdioxide kan veroorzaken’.

Dit zou voor de meeste mensen geen probleem moeten zijn, zeggen zij, maar mogelijk wel voor mensen met onderliggende gezondheidsproblemen.Om eventuele nadelige gevolgen te voorkomen, raden ze mensen met bestaande hart- of longaandoeningen aan om minder intensief te trainen dan normaal als ze een mondkapje dragen.5

BRONNEN
1 Int Arch Occup Environ Health, 2005; 78: 501–9
2 Clin Res Cardiol, 2020 Jul 6: 1–9
3 Acta Neurol Scan, 2006; 113: 199–202
4 Int J Nurs Stud, 2020; 108: 103629
5 Br J Sports Med blog, June 12, 2020