Recensies van bijzondere boeken. Deze keer: Het geheim van de schildpad – David van Bodegom
Nog voor u een voet op aarde zet, dus in de baarmoeder, gaat het onomkeerbare verouderingsproces enthousiast van start… Bij de eerste cellen die zich delen in een foetus ontstaan al kopieerfouten in het DNA en zet het – voorgeprogrammeerde – verouderingsprogramma in.
De schrijver van dit boek, David van Bodegom, ziet echter geen reden tot somberen. Hij is arts en verouderingswetenschapper aan het kennisinstituut Leyden Academy on Vitality and Ageing. De titel van dit prettig leesbare boek, Het geheim van de schildpad, verwijst naar de reis van natuuronderzoeker Charles Darwin met het zeilschip de HMS Beagle.
Op de terugreis werden schildpadden meegenomen vanaf de Galapagos Eilanden. Het bleken reuzenschildpadden te zijn die verbazingwekkend oud werden. Een ervan bereikte de indrukwekkende leeftijd van 175 jaar. Het huidige leeftijdsrecord van 255 jaar staat op naam van een Indiaas exemplaar. Dat is ruim twee keer zo oud als de oudste mens ooit.
Hier stelt Bodegom zich de vraag: ‘Wat is het geheim van de schildpad?’ Waarom voltrekt het verouderingsproces zich in sommige diersoorten zo langzaam en in andere zo snel. En hoe verhoudt zich dat tot de veroudering van de mens?
Hier viel een logica in te bespeuren die wordt verwoord door de meest recente verouderingstheorie: de ‘disposable soma-theorie’. Ofwel: de theorie van het wegwerplichaam. Eerst een parallel naar de dierenwereld: een natuurlijke dood op hoge leeftijd komt hier vrijwel niet voor.
De meeste dieren sterven aan kou, honger of slachtofferschap. Veroudering is daarom niet voorgeprogrammeerd om oude exemplaren ‘op te ruimen’, maar om precies lang genoeg mee te gaan voor een succesvolle voortplanting. Liefst niet veel langer, want onderhoud is kostbaar.
Muizen hebben aan 2 jaar genoeg, het menselijk lichaam is voorbestemd om zo’n 60 jaar mee te gaan. Beide laten gemiddeld uiteindelijk twee nakomelingen na. Op muizen hoeft niet zo lang gepast te worden, als op een mensenkind.
Vandaar die 60 jaar. Dan wordt u toch geacht uw kind op een nette manier de wereld in geholpen te hebben. Interessant om te lezen dat een muis op een leeftijd van 7 weken al haar eerste nestje krijgt, bestaande uit een dozijn kleintjes. En dat gaat hard: een muis is goed voor zo’n 120 nakomelingen in totaal.
Deze soort stopt zijn energie in razendsnelle reproductie. Een olifant pakt dat anders aan en investeert in zelfbehoud door langzaam ‘groot te groeien’. Pas op 10-jarige leeftijd krijgt de olifant – na een draagtijd van 22 maanden – haar eerste nageslacht. Eén jong, dat vervolgens nog jaren zorg krijgt voordat er aan een volgende nazaat gewerkt wordt. Ook deze olifant noteert aan het eind van haar leven gemiddeld twee nakomelingen. Net als de mens.
Na onze zestigste verjaardag is de garantie verlopen en doen we er verstandig aan om extra goed voor ons lichaam te zorgen. Langlevendheid ligt voor ongeveer 25 procent in onze genen besloten. Gezond ouder worden hebben we dus voor een groot deel zelf in de hand.
Om lang mee te gaan is het zaak te leven als een mens. Van nature zijn we ‘scharrelaars’ of ‘jagers/verzamelaars’. Om gezond te blijven hoeven we geen marathons te lopen. Liever niet zelfs, want uitzonderlijke prestaties eisen hun tol. U slijt en veroudert extra. Natuurlijk bewegen zoals mensen dat in vroeger tijden deden is voldoende.
Wandelen, werken in de moestuin en af en toe iets doen waar u moe van wordt. Dat kan in de sportschool, maar dat hoeft niet. En ja, daar hoort een calorie-inname bij die veel lager ligt dan mensen denken. Voor het vergaren van voedsel moesten we vroeger veel moeite doen.
Nu ligt het voor het grijpen, met overconsumptie tot gevolg. Onderzoek geeft aan dat minder eten goed is om verschillende ziekten te voorkomen. Mooi! Maar nog minder eten lijkt veroudering te kunnen vertragen.
Dit interessante boek besluit met tips voor gezond overleven in de urban jungle en bevat een uitgebreide literatuurlijst. Mooi cadeau-idee voor zestigjarigen die alles al hebben!
Koop dit boek in de boekenshop van Medisch Dossier