Vertel uw dokter dat u steeds langer moet zoeken naar de namen van kennissen of dat u soms vergeet waar u uw sleutels hebt neergelegd en hij of zij zal waarschijnlijk zeggen dat dat komt doordat uw ‘cognitieve vermogens een beetje afnemen’. Hij zal u voorhouden dat dit het begin is van het onvermijdelijke verouderingsproces en dat u er maar beter aan kunt wennen.
Maar zoals u kunt lezen in het hoofdartikel van deze maand (Laat uw hersenen weer groeien) slaat hij de plank dan helemaal mis. Ons brein zou weleens veel flexibeler kunnen zijn dan we altijd gedacht hebben. Er zijn namelijk verrassende aanwijzingen dat het brein in staat is een leven lang nieuwe hersencellen aan te maken en nieuwe neurale verbindingen te leggen, zelfs bij ouderen.
Wetenschappers zijn er nu achtergekomen dat het brein in elke fase van het leven niet alleen scherp kan blijven, maar ook kan groeien. U kunt tot op zekere hoogte zelfs op latere leeftijd een bijdrage leveren aan hoe snel en in welke mate er nieuwe hersencellen bij komen. Dat toont wel aan hoe flexibel die grijze cellen zijn.
De vraag is dus niet langer of het mogelijk is dat uw brein zich herstelt, maar meer hoe u dit het beste kunt bewerkstelligen. Er bestaan namelijk veel variaties op dit vermogen, dat ‘neurogenese’ heet, en het succes ervan hangt af van uw leefstijl.
Het zal u niet verbazen dat het eetpatroon een grote rol speelt bij de ondersteuning van het brein om zijn eigen cellen te vernieuwen. Wij twijfelen er niet aan dat een dieet met veel suiker en bewerkte producten een cognitieve killer is, terwijl een dieet dat rijk is aan volkoren voedsel, omega vetzuren en plantaardige polyfenolen een soort superfood is voor het brein.
Psycholoog Brant Cortright, die onderzoek heeft gedaan naar de versterking van het brein voor zijn nieuwe boek The neurogenesis diet and lifestyle, zet in ons hoofdartikel de belangrijkste voedingsmiddelen voor de hersenen op een rijtje en besteedt ook aandacht aan de krachtige en synergetische rol die lichaamsbeweging speelt in combinatie met een optimaal dieet.
Net als bij voedingsmiddelen het geval is, zijn sommige vormen van lichaamsbeweging beter voor je brein dan andere. Cardio en wandelen – onze persoonlijke favorieten – zijn bijvoorbeeld heel goed.
Hoe gezond uw brein is wordt zoals gezegd mede bepaald door eetpatroon en lichaamsbeweging. Maar u kunt nog meer doen om uw brein jong te houden. Zo min mogelijk stress en een goed sociaal netwerk kunnen u tegen psychische stoornissen zoals een depressie beschermen, en ook uw cognitieve vermogens gaan dan minder snel achteruit.
Een andere belangrijke factor heeft te maken met wat wetenschappers aanduiden als een ‘verrijkte omgeving’. Daar bedoelen ze mee: een leven vol verrassingen, variatie en stimulansen, die allemaal het brein helpen nieuwe verbindingen te maken. Onderzoek naar het verouderingsproces bij dieren toont aan dat een levendige omgeving vol met andere dieren en leuke, ingewikkelde activiteiten, feitelijk leidt tot een grotere dichtheid van de hersenschors en de aangroei van hersencellen. Ook bevordert dat zenuwcelvertakkingen en verbetert het zelfs de dichtheid van het zenuwweefsel in het ruggenmerg.
Er gebeurt iets vergelijkbaars bij mensen die hun hele leven nieuwsgierig blijven. In 1991 publiceerde het medische tijdschrift Nursing Forum een studie naar de factoren die hadden bijgedragen aan het lange leven van zeventien oorlogsverpleegkundigen ten tijde van de Amerikaanse Burgeroorlog. Een rol speelde dat ze getrouwd waren, een actief sociaal leven hadden, een dienstbaar leven leidden en een sterk geloof bezaten, maar de fontein van de eeuwige jeugd begon vooral te stromen doordat ze een ‘pioniersgeest’ hadden, continu belangstelling hadden voor nieuwe dingen.
Maar de grootste X-factor is misschien wel hoe oud u zich zelf voelt. In 1981 namen acht mannen tussen de zeventig en negentig jaar op uitnodiging van de Universiteit van Harvard deel aan een vijfdaagse retraite in een klooster in Peterborough in New Hampshire. Tijdens hun verblijf moesten ze doen alsof ze 22 jaar jonger waren dan in werkelijkheid.
Bij aankomst werden ze ondergedompeld in dingen die hen terug deden denken aan hoe het er twee decennia eerder aan toe was gegaan, zoals oude nummers van LIFE magazine en The Saturday Evening Post, populaire tv-shows uit de jaren vijftig, en liedjes van Perry Como en Nat King Cole op de radio.
Op verzoek van de wetenschappers spraken de mannen ook over actuele gebeurtenissen uit die tijd: de plotselinge machtsovername van Fidel Castro op Cuba, Eisenhowers confrontatie met Chroesjtsjov tijdens diens bezoek aan de VS, de homeruns van honkballer Mickey Mantle en de successen van bokser Floyd Patterson. Dat ging alle vijf dagen zo door.
Aan het eind van hun verblijf werden de deelnemers net als in het begin langs de psychologische meetlat gelegd. Zo constateerden de onderzoekers dat de mannen daadwerkelijk waren ‘gegroeid’. Zowel hun lengte en hun gewicht als hun kracht waren toegenomen. Hun houding was verbeterd, hun gewrichten waren soepeler geworden en gehoor, gezichtsvermogen, grijpkracht, geheugen en algemene cognitieve functies waren er ook allemaal op vooruitgegaan.
Aan het eind van die vijf dagen hadden veel van de tachtigjarigen hun wandelstok aan de kant gegooid en speelden ze een voorzichtig partijtje voetbal.
Toen ze herinnerd werden aan hun jongere zelf, werd hun lichaam ook jonger. En dat allemaal binnen een week. En toen ze eenmaal deden alsof ze jonger waren, gingen hun hersenen en lijf vanzelf meedoen.
Dit doet allemaal vermoeden dat u – en uw brein – zo jong zijn als u zelf wilt.