De alledaagse tomaat is misschien een krachtig middel tegen kanker en hartziekte

Terwijl de gezondheidsbranche hoog opgeeft van het heilzame effect van exotisch fruit zoals nonivruchten en goji-bessen (‘rode mispel’), richten onderzoekers zich op de eenvoudige tomaat. Zij constateren dat een dieet dat rijk is aan tomaten – rauw of gekookt – een eenvoudige manier kan zijn om levensbedreigende aandoeningen als kanker en hartziekten van het lijf te houden.

Risicoverlagend voor kanker

Aan groente en fruit in het algemeen wordt al een verlaging van het risico op kanker toegedicht, maar tomaten lijken de kroon te spannen. In een van de grootste onderzoeken tot dusver vonden Harvard wetenschappers dat mannen die veel tomaten aten, 35 procent minder kans op prostaatkanker hadden. Dat gold ook als de tomaat verwerkt was in bijvoorbeeld pizza’s, ketchup en tomatensaus. Voor agressieve vormen van prostaatkanker geldt zelfs een verlaging van meer dan 50 procent1.

Dat werd bevestigd in andere studies2,3, waarin ook de heilzame werking bij vrouwen werd aangetoond. In een onderzoek bij Braziliaanse vrouwen die regelmatig tomaten aten bleek borstkanker significant minder vaak voor te komen dan normaal4. Vrouwen in de VS die veel gekookte tomaten aten, hadden een lager risico op beenmergkanker5 en zowel mannen als vrouwen hadden daardoor tot wel 50 procent minder kans op nierkanker6.
Hiermee is natuurlijk niet bewezen dat tomaten kanker kunnen voorkómen, maar wetenschappers vermoeden dat het krachtige antioxidante bestanddeel lycopeen verantwoordelijk is voor dit anti-kankereffect. In een Fins onderzoek kwam een sterk verband naar voren tussen het lycopeengehalte in het bloed en het percentage kankergevallen bij mannen7. Lycopeen blijkt het risico op kanker van prostaat, longen, bloed, maag en darmen te verkleinen8. Het zou een aanvulling kunnen vormen op de behandeling van kwaadaardige tumoren (gliomen) van de hersenen of het ruggenmerg9.

Het meeste onderzoek is gedaan naar het effect bij prostaatkanker, tot dusver met gemengd resultaat. Bij een overzichtsonderzoek bleek dat in zes van de acht studies werd geconstateerd dat naarmate de lycopeen-inname toenam het PSA (het prostaat specifiek antigeen dat kan wijzen op prostaatkanker) -gehalte daalde. Ook bevatte het onderzoek aanwijzingen dat lycopeen de groei van prostaatkanker vertraagt en symptomen als pijn en urinewegproblemen kan verminderen10. Uit dieronderzoek blijkt dat het effect van alleen lycopeen minder heilzaam is dan dat van de hele tomaat. Dat wijst erop dat de werking niet alleen op lycopeen berust, maar op de combinatie van meerdere bestanddelen11.

Preventie van hartziekte

De tomaat zou ook beschermen tegen hartziekte, wereldwijd nog steeds doodsoorzaak nummer een. In een onderzoek onder bijna 40.000 vrouwen bleek het eten van veel tomatenproducten het risico op hartziekte met 30 procent te verlagen en dat op een hartaanval zelfs met 60 procent12. Uit een ander onderzoek bij vrouwen kwam een verband tussen lycopeengehalte in het bloed en risico op hartziekte naar voren; naarmate het lycopeengehalte steeg daalde het risico13. Bij mannen vonden Finse wetenschappers deze omgekeerde relatie tussen bloedlycopeengehalte en atherosclerose (dichtslibbende aderen)14.

Er is zelfs bewijs gevonden dat tomaten werken tegen een al bestaande hartziekte. Een kortdurende behandeling met lycopeenrijk tomatenextract had een verlagend effect op de bloeddruk bij hogebloeddrukpatiënten15,16.
In Taiwan werd aan proefpersonen zes weken lang 40 mg lycopeen per dag gegeven in de vorm van verse tomaten, tomatensap of een lycopeendrank. Bij meting van het bloedlipidengehalte na afloop zagen de onderzoekers, dat bij degenen die verse tomaten en tomatensap hadden gekregen zowel het gehalte aan triglyceriden als het LDL (het ‘slechte’ cholesterol) was gezakt en dat het (‘goede’) HDL cholesterol was gestegen. Tot hun verrassing was geen verandering van betekenis te zien bij de proefpersonen die een lycopeendrank kregen, een bewijs te meer dat de hele tomaat de voorkeur verdient boven een supplement met alleen lycopeen17.

Nog meer voordelen

Nog een positieve eigenschap van tomaten is dat ze blijken te helpen tegen huidbeschadiging door de zon. In een Duitse studie werden negen gezonde vrijwilligers die tien weken lang 40 gram tomatenpuree aten (dat ongeveer 16 mg lycopeen bevat) in combinatie met 10 gram olijfolie, vergeleken met een controlegroep die alleen olijfolie kreeg. Vervolgens werd de conditie van de huid bekeken vóór en na blootstelling aan kunstmatig UV licht (ultraviolet). Daarbij viel op dat de groep die tomatenpuree kreeg 40 procent minder roodheid (erytheem) vertoonde dan de controlegroep18.

In een andere studie van hetzelfde onderzoeksteam bleek extra tomatenextract, tomatensap of alleen lycopeen elk op zich te beschermen tegen zonnebrand door UV straling, maar lycopeen bleek het minst effectief van de drie. In de groep die extra tomatenextract kreeg en in die met extra tomatensap verminderde de roodheid van de huid met respectievelijk 38 en 48 procent; in de lycopeengroep was dat slechts 25 procent. Ook hier is de conclusie dat we beter de hele vrucht kunnen eten dan alleen een enkel bestanddeel daarvan19.

Behalve zonnebrand bestrijden tomaten tal van andere gezondheidsproblemen. Hoewel het meeste onderzoek daarnaar nog in de kinderschoenen staat tekent zich al een heilzame werking af bij astma, tandvleesaandoeningen, leeftijdsgebonden maculadegeneratie (een aandoening van het netvlies), ziekten van het zenuwstelsel en zelfs osteoporose (botontkalking)20,21.
Joanna Evans

Bronnen:

1. J Natl Cancer Inst, 1995; 87: 1767-1776
2. Int J Cancer, 2005; 113: 1010-1014
3. Exp Biol Med [Maywood], 2002; 227: 852-859
4. Nutr Hosp, 2007; 22: 565-572
5. Cancer Causes Control, 2007; 18: 1065-1076
6. J Am Diet Assoc, 2009; 109: 656-667
7. Ann Epidemiol, 2009; 19: 512-518
8. Molecules, 2010; 15: 959-987
9. Neurol India, 2010; 58: 20-23
10. Prostate Cancer Prostatic Dis, 2009; 12: 325-332
11. J Natl Cancer Inst, 2003; 95: 1578-1586
12. J Nutr, 2003; 133: 2336-2341
13. Arch Latinoam Nutr, 2009; 59: 120-127
14. Am J Clin Nutr, 2003; 77: 133-138
15. Cardiovasc Drugs Ther, 2009; 23: 145-151
16. Am Heart J, 2006; 151: 100
17. J Agric Food Chem, 2007; 55: 6475-6481
18. J Nutr, 2001; 131: 1449-1451
19. Int J Vitam Res, 2005; 75: 54-60
20. Annu Rev Food SAci Technol, 2010; 1: 189-210
21. Exp Biol Med [Maywood], 2002; 227: 845-851