Een nieuw ‘wondermiddel’ dat mensen moet helpen te stoppen met roken wordt momenteel onderzocht door de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA), omdat er meldingen gekomen zijn van suïcidaal, agressief en afwijkend gedrag na gebruik van het middel. Varenicline is in Nederland op de markt onder de naam Champix (in Amerika Chantix). Het is een zogeheten partiële agonist van de a4b2-nicotinerge acetylcholinereceptoren (nAChR’s), wat betekent dat het de receptoren beïnvloedt die een rol spelen bij de verslavende werking van nicotine.

Het middel zou het verlangen naar een sigaret en de ontwenningsverschijnselen afzwakken die ontstaan als iemand stopt met roken, maar ook de voldoening elimineren als iemand toch rookt. In de eerste trials bleek het middel 44 procent van de rokers die het tweemaal daags gedurende twaalf weken innamen, met succes te helpen stoppen, vergeleken met 17,7 procent van de rokers die een placebo kregen en 29,5 procent van de groep die bupropion (Zyban) gebruikte, het antidepressivum dat eveneens wordt gebruikt om met roken te stoppen1. Maar in de nasleep van de zelfmoord gepleegd door een patiënt die het middel nam, krijgen Amerikanen die varenicline gebruiken nu het advies contact op te nemen met hun huisarts zodra ze stemmingsveranderingen ondervinden of zich gedeprimeerd voelen. Ook artsen krijgen het advies deze patiënten nauwlettend te volgen.

Ongezond gedrag

In een ‘mededeling’ over varenicline verklaarde de FDA dat nog niet te zeggen is of er een oorzakelijk verband bestaat tussen het middel en zelfmoord. Toch inventariseert deze instantie momenteel alle beschikbare informatie over de negatieve bijwerkingen, inclusief de gegevens die de fabrikant Pfizer heeft van de periode na de introductie van het middel op de markt, alsmede nieuwsberichten en berichten op internet. Uit een verkennende inventarisatie komt naar voren dat veel mensen die het middel gebruiken, last hebben van depressieve stemmingen, zelfmoordgedachten en emotionele en gedragsveranderingen binnen weken tot dagen vanaf het moment dat ze met varenicline zijn begonnen.

Welke rol het middel in die gevallen speelt, is niet duidelijk, aldus de FDA, omdat stoppen met roken, met of zonder medicijn erbij, gepaard gaat met nicotine-ontwenningsverschijnselen en daarbij kunnen ook onderliggende psychiatrische stoornissen verergeren. Uit twee onlangs gepubliceerde casussen valt echter op te maken dat varenicline op zichzelf de symptomen van schizofrenie en bipolaire stoornis kan verergeren2. Bovendien hadden volgens de gegevens van de FDA niet alle patiënten met stemmings- en/of gedragsveranderingen daarvoor een psychiatrische ziekte gehad en waren ze niet allemaal gestopt met roken. Dat betekent dat de ontwenningsverschijnselen niet de oorzaak konden zijn.

In de Britse pers werd eind vorig jaar het geval gepubliceerd van Omer Jama, een televisieredacteur, die zijn polsen doorsneed en overleed toen hij net vier weken aan een kuur met Champix bezig was. Volgens zijn familieleden was hij nog nooit depressief geweest en ‘de man er niet naar om zichzelf zielig te vinden’. In Nederland is Champix sinds maart 2007 verkrijgbaar. Het wordt (nog) niet door verzekeraars vergoed, maar is volgens fabrikant Pfizer toch al zeer populair onder mensen die willen stoppen met roken.

In Nederland zijn nog geen meldingen van bijwerkingen geregistreerd. In Engeland, waar het middel sinds december 2006 verkrijgbaar is, hebben 15.000 tot 20.000 mensen het in het eerste jaar gebruikt. In die tijd kwamen er in Engeland 839 meldingen van bijwerkingen binnen, waaronder 46 meldingen van depressie en 16 meldingen van patiënten die suïcidale gedachten kregen. Volgens een woordvoerder van de Britse meldingsinstantie (de MHRA: Medicines and Healthcare Regulatory Agency) houden zij inmiddels nauwkeurig in de gaten of patiënten die Champix gebruiken suïcidale neigingen krijgen, ook al zijn er nog geen meldingen van zelfmoord geweest.

Andere veiligheidsproblemen

Abnormaal gedrag en abnormale gevoelens zijn niet de enige veiligheidsproblemen die bij varenicline spelen. De FDA en de MHRA geven beide aan dat het middel ook suf kan maken en dus niet gebruikt mag worden als men gaat autorijden of een machine bedient. Er zijn al twee patiënten geweest die een auto-ongeluk kregen terwijl ze aan de varenicline waren, al is niet bekend of het middel de oorzaak was.

Bovendien leert een blik op de voorschrijfadviezen van Pfizer voor varenicline (zie www.pfizer.com) dat er tot nu toe een waslijst is aan gemelde bijwerkingen. De meest voorkomende zijn misselijkheid (29 procent!), hoofdpijn en abnormale dromen (zie het kader), maar in zeldzame gevallen treedt ook atriumfibrilleren op (een abnormale hartslag die het bloed niet meer goed rondpompt), nachtblindheid, doofheid, toevallen en gezichtsverlamming.

Bupropion (Zyban), het middel van GlaxoSmithKline, heeft ook ernstige bijwerkingen: van slapeloosheid en, bij overdosering, tachycardie (te snelle hartslag) tot epileptische aanvallen en fatale toevallen3,4. Omdat er veel veiligere manieren zijn om te stoppen met roken, zouden we deze middelen niet moeten beschouwen als ‘wondermiddelen’ bij het stoppen met roken.

BRONNEN:

1JAMA, 2006; 296: 47-55
2Am J Psychiatry, 2007; 164: 1269-1270
3Expert Opin Drug Saf, 2002; 1: 303-305
4Cochrane Database Syst Rev, 2007; 1: CD000031

Nog meer bijwerkingen

Naast de bijwerkingen die in het artikel worden genoemd, kent varenicline er nog meer, zoals:
 misselijkheid
 braken
 slapeloosheid
 hoofdpijn
 abnormale dromen
 obstipatie
 diarree
 tandvleesontsteking (gingivitis)
 pijn in de borststreek
 griepachtige verschijnselen
 duizeligheid
 verminderde concentratie
 menstruatiestoornissen
 polyurie (overmatige urineproductie)
 pijn van het bewegingsapparaat (spieren en botten)
 hoge bloeddruk
 bloedneus
 overmatig zweten
 veranderde smaaksensatie