Onder oogartsen leeft de mening dat iedereen die oud wordt, aan staar gaat lijden. Ze zien de vertroebeling van de lens als een onontkoombaar ongemak van het ouder worden en denken dat chirugische verwijdering van de lens de enige remedie is voor de kwaal.Chirurgisch ingrijpen is inderdaad noodzakelijk als de staar in een vergevorderd stadium is. Het gezichtsvermogen wordt dan ernstig belemmerd met significante impact op de kwaliteit van leven. Waar veel artsen echter aan voorbijgaan, is dat je staar in de beginfase heel goed tot staan kunt brengen en dat hij in een vroeg stadium zelfs te genezen is.

Wat is staar?

Er zijn verschillende vormen van staar, afhankelijk van de plaats waar de vertroebeling optreedt. Een ‘nucleaire’ staar, die meestal bij ouderen optreedt, tast het centrum van de lens aan, waardoor iemand geleidelijk slechter in de verte kan zien. Een ‘corticale’ staar ontwikkelt zich vanaf de rand van de lens naar het centrum toe. In het begin is het gezichtsvermogen niet aangetast maar naarmate het centrum van de lens wordt bereikt, zal er rond voorwerpen, vooral rond glimmende, een lichtkrans verschijnen. ‘Posterieure subcapsulaire’ staar begint vlak naast het centrum van de lens en is zeer progressief: binnen enkele maanden is het gezichtsvermogen aanzienlijk aangetast.

Wat artsen u wel vertellen.

Tot ongeveer tien jaar geleden werd bij een staaroperatie een kleine snede (11 tot 12 mm) in de lens gemaakt om zo de vertroebeling te verwijderen. Vervolgens werd een kunstmatige heldere lens in het oog geplaatst en de incisie werd dichtgenaaid. Tegenwoordig wordt phaco-emulsificatie toegepast: er wordt een speciaal buisje in het oog gebracht waardoorheen ultrasone geluidsgolven worden gezonden: de vertroebeling wordt gefragmenteerd en de brokstukjes worden door het holle vacuüm buisje opgezogen en verwijderd.

Het sneetje is bij deze methode veel kleiner, 2 tot 3 mm, en het hoeft niet te worden gehecht. Het wondje geneest vlug en de patiënt kan na ongeveer twee dagen weer gewoon zien.
Dankzij deze nieuwe techniek is een staaroperatie zeer eenvoudig geworden en zijn er minder complicaties. Dat heeft tot gevolg gehad dat meer patiënten in een vroeger stadium aan staar worden geopereerd: men wacht niet totdat de staar ‘rijp’ is, zoals in het verleden gebeurde.

Wat artsen u niet vertellen.

De techniek mag dan vooruit zijn gegaan, er blijven haken en ogen aan de chirurgische behandeling. De nieuwe generatie phaco-systemen zijn weliswaar verbeterd, maar een chirurg heeft veel ervaring en handigheid nodig om deze systemen te gebruiken. En chirurgen zijn ook maar mensen en kunnen dus fouten maken. ‘Phaco-chirurgie is een gevaarlijke onderneming: voor iedere volgende stap in de operatie moet de vorige geslaagd zijn,’ aldus David Spalton, oogspecialist in Londen (St. Thomas Hospital). ‘Wanneer een incisie in het begin niet al te best is gelukt, kan dat de hele procedure een stuk moeilijker maken, ja, zelfs de hele operatie doen mislukken,’ zo vervolgt hij1.

Een van de ernstigste mogelijke complicaties van een staaroperatie is de posterieure capsulaire ruptuur (PCR): hierbij wordt het zakvormige kapsel dat de lens omgeeft per ongeluk gedraaid. PCR komt niet vaak voor (in 3 tot 4 procent van de gevallen) maar de gevolgen kunnen zeer ernstig zijn. Patiënten die gedurende de operatie een lensscheurtje oplopen, hebben meer kans op verdere complicaties, waaronder netvliesloslating, ernstig oedeem van de macula (de gele vlek), toegenomen oogboldruk en moeilijkheden met het positioneren (centreren) van de kunstmatige lens2.
Bovengenoemde problemen kunnen op hun beurt leiden tot een aanzienlijk verlies van het gezichtsvermogen. Een onderzoek van een team oogspecialisten van het Moorfield Eye Hospital in Londen wees uit dat mensen die aan PCR hadden geleden, meer dan vier keer zoveel kans hadden minder scherp te gaan zien3.

Een andere complicatie van phaco-emulsificatie is het ontstaan van brandwondjes op de cornea (het hoornvlies), vooral als er verouderd materiaal wordt gebruikt. De hoogfrequente ultrasonore stralenbundel wordt geconcentreerd om de staar te vermorzelen, maar de andere kant van de medaille is dat de energie van de bundel veel hitte geeft die, als de chirurg niet goed oplet, de cornea kan beschadigen met als gevolg zichtafwijkingen of astigmatisme (wazig zien).

Bij ongeveer 20 procent van de aan staar geopereerde patiënten treedt binnen vijf jaar een andere bekende complicatie op: ‘posterieure capsulaire opacificatie ‘(PCO), oftewel secundaire staar. Deze wordt veroorzaakt door cellen die zich aan de achterzijde van de lenskapsel ophopen, waardoor deze troebel wordt en dezelfde aantasting van het gezichtsvermogen veroorzaakt als de originele staar.

Deze secundaire staar moet worden behandeld met laserchirurgie waarmee een nieuwe reeks problemen zich aandient.
Tina Tan

BRONNEN:

1Optometry Today, 2001; Sept 7:28-33
2Ophthalmic Surg Lasers Imaging, 2004; 35: 219-224
3Br J Ophthalmol, 2001; 85: 222-224

 Staar vóór zijn

Er zijn verschillende factoren die bijdragen aan het ontstaan van staar, waaronder lichamelijke (leeftijd), geneesmiddelengebruik (steroïden, middelen tegen jicht), ziekten (zoals diabetes, hartziekten, hypothyroïdie (verminderde schildklierwerking)), leefstijl en omgevingsfactoren (roken, overgewicht, blootstelling aan uv-stralen en zware metalen). Hierna staan enkele tips om staar zo lang mogelijk te voorkómen:
• Stop met roken. Bij rokers die meer dan twintig sigaretten per dag roken, is het risico om staar te ontwikkelen het grootst; zelfs zware rokers die gestopt zijn met roken lopen groot risico1. Verondersteld wordt dat het cadmium in de rook zich in de lens opstapelt en zodoende de stapeling van schadelijk lood en koper in het oog bevordert2.
• Draag een zonnebril. Japanse onderzoekers vonden uit een overzicht van studies uit Japan, IJsland Australië en Singapore dat staar het meest voorkwam bij mensen die het meest aan zonlicht waren blootgesteld3.
• Verminder of voorkom blootstelling aan zware metalen. Door langdurige blootstelling, ongeacht hoeveel, aan zware metalen stapelen die metalen (vooral lood) zich op in de lens. Zo’n stapeling belemmert het oxidatieproces in de lens en dit leidt weer tot staar4.
• Val af. Onderzoekers van Harvard University vonden dat mensen met een BMI (Body Mass Index = Quetelet-index = gewicht/lengte2 ) van 30 of meer hun risico op het ontwikkelen van staar met ten minste een derde verhoogden vergeleken bij mensen met een BMI van 23 of minder5. Uit een ander onderzoek bleek dat ook de vetverdeling een rol speelt: degenen die vooral buikvet maken lopen het grootste risico staar te ontwikkelen6.
• Gebruik antioxidanten. De reeds genoemde factoren onderstrepen het belang van een goede hoeveelheid antioxidanten in het oog. Voedingsmiddelen die dat gehalte bevorderen zijn:
o Vitamine A en caroteen. Bij een twaalf jaar durend onderzoek onder 77.000 verpleegkundigen bleek dat zij die meer luteïne en zeaxantine (enzym dat vooral voorkomt in spinazie, broccoli, eieren en zeewier) in hun dieet gebruikten, hun kans op staar met 22 procent verminderden7. Gebruik dagelijks 30.000 tot 180.000 IE vitamine A, afhankelijk van de ernst van de staar.
o Vitamine C: is een sterk werkend antioxidant; hij verhoogt eveneens het gehalte van glutathion (een polypeptide) dat wordt geproduceerd in de lens, en het bevordert de werking daarvan: cruciaal voor het vasthouden van antioxidanten in het oog. Uit een onderzoek bij kuikens bleek dat door gebruik van vitamine C glutathionniveaus minder snel daalden8. Gebruik ten minste 2000 mg vitamine C per dag.
o Vitamine E. Er bestaat verband tussen een laag gehalte vitamine E en een verhoogd risico op het ontstaan van staar. Bij patiënten met staar in een vroeg stadium bleek de toediening van 100 mg vitamine E twee keer per dag de grootte van de staar duidelijk te doen afnemen; ook steeg de hoeveelheid glutathion; beide in vergelijking met een placebo9. Gebruik 100-450 IE vitamine E.
o De B-vitaminen. Foliumzuur is van belang voor de productie en instandhouding van nieuwe cellen. Een onderzoek in Italië wees uit dat bij degenen die meer foliumzuur consumeerden, de ontwikkeling van staar met meer dan de helft verminderde vergeleken bij degenen die een tekort aan dit in water oplosbare B-vitamine hadden10. Neem dagelijks 400 of 800 mcg foliumzuur.
o Seleen. In de ogen van mensen met staar vond men een tekort aan dit sporenelement: een indicatie dat er iets mankeert aan het systeem van antioxidanten met als gevolg veranderingen in de lens11. Neem 600 mcg seleen per dag.
o Riboflavine. Dit B-vitamine (B2) is essentieel voor het functioneren van glutathion. In een onderzoek bleek dat de toevoeging van flavine adenine dinucleotide (FAD: een co-enzym, nodig voor de vorming van riboflavine) bij chirurgisch verwijderde staar de activiteit van glutathion herstelde12. De B-vitaminen werken meestal samen; neem daarom een B-complex. Gewoonlijk bevatten deze tabletten 50 of 100 mg riboflavine.
o Blauwe bosbes (Vaccinum myrtillus). Van oudsher wordt dit kruid voor allerlei oogaandoeningen gebruikt. Het bevat anthocyanosiden: krachtige antioxidanten die met name heilzaam zijn voor ogen en bloedvaten. Een kuur van vier maanden van bosbes en vitamine E stopte in één onderzoek het proces van staarontwikkeling bij 96 procent van de patiënten13. Neem driemaal daags een of twee bosbescapsules (gestandaardiseerd op 25% anthocyaniden).

1JAMA, 1992; 268: 989-993.
2Br J Ophthalmol, 1998; 82: 186-188.
3Invest Ophthalmol Vis Sci, 2003; 44: 4210-4214.
4JAMA, 2004; 292: 2750-2754.
5Int J Obes Relat Metab Disord, 2002; 26: 1588-1595.
6Am J Clin Nutr, 2000; 72: 1495-1502.
7Am J Clin Nutr, 1999; 70: 509-516.
8Exp Eye Ree, 1985; 40: 445-451.
9Ann Nutr Metab, 1999; 43: 286-289.
10Ann Epidemiol, 1996; 6: 41-46
11Acta Ophthalmol Scand, 1995; 73-329-332.
12Curr Eye Res, 1987; 6: 1249-1256.
13Ann Ottalmol Clin Ocul, 1989; 115: 109.