Als u last hebt van spataderen, is er goed en slechts nieuws voor u. Het slechte nieuws is dat ze niet vanzelf overgaan. Het goede nieuws is dat er simpele zelfhulpmethoden zijn die voorkomen dat spataderen en aambeien verergeren. Een spatader is een ader die opgezwollen is met bloed; daardoor kan ze het bloed niet meer goed terug laten stromen naar het hart. Aangetaste aders zien er meestal uit als blauwe, verdikte, kronkelige vaten vlak onder het huidoppervlak. Spataderen komen gewoonlijk voor in de lagere delen van het lichaam, met name de benen, maar komen ook bij andere lichaamsdelen voor, zoals de anus (dan worden ze aambeien genoemd), de vulva of het scrotum. Ook kunnen ze bij mensen met levercirrose de slokdarm aantasten.
Spinnenweb achtige venen – dunne, verwijde bloedvaten onder de huid van benen en gezicht – zijn in feite ook spataderen, maar ze puilen niet uit zoals echte spataderen en zijn onschuldig. Perifere veneuze insufficiëntie is een ander verschijnsel dat ermee samenhangt. Spataderen komen heel vaak voor, bij maar liefst 10 tot 20 procent van de Britse bevolking. In Nederland lijden 5 á 6 miljoen mensen aan een of andere vorm van spataderen, waarbij dan ook onder andere zijn meegerekend aambeien, spataderen in de slokdarm en diepe veneuze trombose (uit een onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam . Ze komen vaker bij vrouwen voor dan bij mannen. Als mensen ouder worden, komen spataderen vaker voor en de aandoening verergert meestal in de loop der tijd.
De wanden van onze aderen bevatten klepjes die als reactie op de druk van de kolom bloed open- en dichtgaan. Door middel van deze klepjes weet ons lichaam de zwaartekracht te trotseren en het bloed terug te pompen naar het hart. Spataderen ontstaan als een of meer van de klepjes niet meer dichtgaat. De bloeddruk in het relevante deel van de aderen neemt toe, waardoor nog meer klepjes gebreken gaan vertonen, waardoor het bloed zich kan ophopen, met het gevolg dat de aderen worden uitgerekt en de vaatwanden nog zwakker worden. Door de toegenomen bloeddruk verliezen de aangetaste vaatwanden tevens hun elasticiteit. Naarmate de bloedvaten verzwakken, sluiten steeds meer klepjes minder goed. De aderen worden groter en wijder en worden zichtbaar als gezwollen, kronkelige clusters aderen onder de huid.
Risicofactoren
Oorzaken voor het ontstaan van spataderen zijn onder andere erfelijke aanleg, lange tijd achtereen staan of zitten, gebrek aan lichaamsbeweging en overgewicht. Spataderen vormen een beroepsrisico voor vliegtuigbemanningen, docenten en verpleegsters, horecamedewerkers en kappers, winkelbedienden, vrachtwagenchauffeurs en mensen die voor hun werk zware objecten moeten tillen. Spataderen manifesteren zich vaak tijdens de zwangerschap omdat er dan meer druk staat op de aderen in de omgeving van het bekken. Hoewel dit type na de bevalling meestal verdwijnt, komt het vaak bij volgende zwangerschappen toch weer opzetten.
In recent onderzoek werd ook aangetoond dat rokers een verhoogd risico lopen op spataderen en beenzweren, evenals mensen die regelmatig naar de sauna of het Turks bad gaan. Vrouwen die meer dan vier zwangerschappen achter de rug hebben, lopen ook meer risico op spataderen.1
Zelfhulp
Er zijn verschillende zelfhulpmethoden die de pijn door spataderen kunnen verlichten en voorkomen dat ze erger worden. Zo kunt u elastische steunkousen dragen om pijnlijke benen te voorkomen; probeer te vermijden dat u langere perioden achtereen staat (verplaats uw gewicht van het ene naar het andere been als u geen keus heeft). Sta op en loop elk uur vijf minuten rond als u een zittend beroep heeft. Vermijd knellende kleding die de bloedsomloop aan de bovenbenen hindert.
Probeer ten minste tien minuten per dag te rusten met uw benen hoger dan uw hoofd en sla uw benen niet over elkaar wanneer u zit. Neem regelmatig lichaamsbeweging, zoals lopen, huppelen of touwtjespringen, zwemmen, dansen en yoga om de bloedsomloop te verbeteren en houd uw gewicht op peil. Bij aambeien veroorzaakt verhoogde bloeddruk in de onderbuik de gezwollen aders. Probeer geen zware voorwerpen te tillen aangezien dit de bloedcirculatie overbelast.
Heeft u werk waarbij u de hele dag zit, neem dan regelmatig pauze om even de benen te strekken.Constipatie is vaak een probleem (of ze aambeien veroorzaakt is onzeker), dus overweeg uw eetgewoonten te veranderen zodat u meer en zachtere ontlasting krijgt. Het kan ook helpen andere toiletgewoonten aan te leren, zoals de drang weerstaan vaak naar de w.c. te gaan, en langer dan drie tot vijf minuten op de w.c. zitten (niet gaan zitten lezen!); vermijd persen en gebruik vochtig toiletpapier in plaats van ruw of gekleurd papier.
Eetgewoonten
Uw voedingsgewoonten zijn zowel voor spataderen als aambeien van belang.2 Het is een must dat u voldoende in water oplosbare vezels en vocht tot u neemt voor een zachte, maar welgevormde en regelmatige ontlasting die minder druk en inspanning vergt. Zo’n voedingspatroon vermindert ook het risico op spataderen. Harde ontlasting veroorzaakt spanningen waardoor de druk in de onderbuik toeneemt die de druk op de onderbenen weer vergroot. Het ideale dieet is rijk aan groene groenten, volkorenproducten en peulvruchten en bevat meer knoflook, uien, gember en cayennepeper dan gemiddeld, evenals citrusvruchtpitten en een ruime hoeveelheid vis. Beperk de consumptie van vlees en vermijd wit meel, suiker, witte rijst en vetten. Drink op z’n minst tweeënhalve liter water per dag.
Supplementen
De beste supplementen zijn in dit geval supplementen met flavonoïden; sommige werken ontstekingsremmend en helpen de bloedvaten sterker te maken. Oligomere ProanthoCyanidine-complexen (OPC’s), hesperidine en diosmine bleken te helpen bij de behandeling van spataderen.
Supplementen met Daflon (diosmine gecombineerd met hesperidine) kunnen aanzienlijke verlichting geven bij aambeien.3 Bijwerkingen zijn zeldzaam en ze kunnen ook veilig gebruikt worden tijdens de zwangerschap.4 Neem dagelijks 1000-3000 mg.
OPC’s, extracten uit dennenschors en druivenpitten, zijn antioxidanten en verdelgers van vrije radicalen, maar ze kunnen ook de functie van een hele reeks enzymen belemmeren die bindweefsel en vaatwanden beschadigen. OPC’s kunnen helpen bij perifere veneuze insufficiëntie5 en bij lijders aan spataderen de tonus van de aderen verhogen.6 De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid OPC ligt tussen de 150 en 300 mg. Van supplementatie met hydroxyethylrutosiden (een van rutine afgeleide flavonoïde) is bekend dat het met name kan helpen tegen aambeien.7 In de experimenten varieerden de doseringen van 600 tot 4000 mg/dag.
Andere supplementen die helpen zijn onder andere vitamine C, dat synergetisch werkt met bioflavonoïden; de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) is 1-5 g. Vitamine E (ADH 500-800 IE) kan eveneens de druk op de aderen verlichten. Samen met selenium (50 mcg per dag) kan de extra vitamine de pijn helpen verlichten en klontervorming voorkomen. Essentiële vetzuren, zoals teunisbloemolie en EPA (eicosapentaeenzuur) kunnen ontsteking tegengaan; vezelrijk psyllium voegt in water oplosbare vezels toe aan de voeding. Ten slotte zijn rode en blauwe bessen, zoals kersen en bramen, rijk aan het soort bioflavonoïden dat voor gezond en stevig bindweefsel zorgt.
Kruiden
Een extract van paardenkastanjes (Aesculus hippocastanum) kan zowel spataderen als aambeien verlichten, met name de zwelling (zie ook ‘Alternatieven die werken’). Het verstevigt de bloedvaten en houdt als adstringerend middel de weefsels strak.8 Aesculine, een van de belangrijkste bestanddelen van paardenkastanje, is een effectieve bloedverdunner. Dit kruid wordt meestal als tinctuur gebruikt in plaats van thee en kan ook uitwendig als zalf worden opgebracht.9 Er zijn tegenwoordig preparaten verkrijgbaar in reformwinkels en bij de gewone apotheek of drogist (bijvoorbeeld Aesculaforce van A. Vogel).
Paardenkastanje is tamelijk giftig, maar de informatie over de veiligheid van het gebruik is vaak tegenstrijdig. Hoewel de kracht van commerciële tincturen erg uiteenloopt, doen mensen met lever- of nierziekten er verstandig aan het kruid niet te gebruiken, evenals zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven. Oraal ingenomen muizendoorn (Ruscus aculeatus) verbetert de tonus van de aderen en verbetert een slechte bloedcirculatie.10 In een dubbelblind, placebo-gecontroleerd crossover-onderzoek namen bij de deelnemers die driemaal daags twee capsules van 16,5 mg Ruscus aculeatus namen, de zwellingen aanzienlijk af vergeleken bij deelnemers die driemaals daags twee 75 mg hesperidine namen of 50 mg vitamine C.11
Andere nuttige kruiden zijn onder andere gotu kola (Centella asiatica), dat het bindweefsel verstevigt, wonden helpt genezen en de bloeddoorstroming door de haarvaten bevordert.12
Op een vergelijkbare manier kan een zalfje van de Amerikaanse toverhazelaar vanwege zijn astringerende eigenschappen tegen aambeien helpen.13 In Duitsland wordt het door de zogeheten Kommission E aanbevolen voor uitwendig gebruik tegen spataderen. De zalf moet wel een paar weken achtereen drie of meer keer per dag worden opgebracht voordat het effect zichtbaar wordt.
Hydrotherapie
Hydrotherapie is een aanvulling op andere behandelingen; ze kan aderklepjes helpen beter te functioneren en kan tegen opgezette enkels en kuiten helpen.14 Huisartsen schrijven knie- of dijbeendouches of douches op het bovenlichaam voor, een koud voetbad of een koud omslagverband om de kuit (van voet tot knie). Voor aambeien en anale ontstekingen wordt een koud omslagverband om de heup (met een uitsparing tussen de benen) aangeraden.
De meest voorkomende vorm van watertherapie is waarschijnlijk wel onderdompeling tot heupniveau in een zitbad met warm of koud water. Warm water wordt alleen aanbevolen voor ontstoken aambeien. In ziekenhuizen zijn zitbaden beschikbaar voor spataderen en aambeien om de bloedcirculatie te bevorderen, een aanpak die goedgekeurd is volgens de richtlijnen van de American Society of Colon and Rectal Surgeons.15 Hoewel behandeling met hydrotherapie goed kan zijn, is ze ook tijdrovend; niet iedereen heeft er zoveel tijd voor over.
Etherische oliën
Hoewel er nog weinig onderzoek naar is gedaan, kan ook het gebruik van etherische oliën verlichting brengen. Zo is behandeling met de schors van de mediterrane mastiek (Pistacia lentiscus) misschien niet welriekend en ook niet goedkoop, maar in de vorm van massageolie tegen spataderen kan ze effectief zijn. Een alternatief voor mastiek is cipressenolie (Cupressus sempervirens), dat overal verkrijgbaar is (in natuurwinkels bijvoorbeeld), redelijk goedkoop is en lekker ruikt. Beide soorten zijn effectieve, adstringerende oliën die de aderen verstevigen. Andere bruikbare etherische oliën zijn lavendel (Lavandula vera), jeneverbes (Juniperus communis), rozemarijn (Rosmarinus officinalis), geranium (Pelargonium-soorten) en Duitse kamille (Matricaria chamomilla).
Volgens Nutrition Science News Online (http://exchange.healthwell.com/nutritionsciencenews/nsn_backs/Jul_00/vveins.cfm) kan van de volgende combinatie oliën een massageolie worden gemaakt:
10 druppels cipres of 5 druppels mastiek;
10 druppels lavendel of geranium;
5 druppels rozemarijn of jeneverbes;
5 druppels kamille.
Voeg 15 druppels van dit mengsel toe aan 30 g basisolie met een hoog flavonoïdegehalte zoals een kruidenaftreksel van goudsbloem (Calendula officinalis) of St. Janskruid (Hypericum perforatum).
Breng massageolie dagelijks meerdere malen zachtjes op de benen aan BOVEN het gedeelte waar de spataderen zich bevinden. Door druk onder de spatader uit te oefenen zal de druk in de ader juist groter worden. Tegen aambeien kunt u een paar druppels van dit oliemengsel toevoegen aan een in water oplosbare, verzachtende gel die u meerdere malen per dag opbrengt.
Hoewel natuurlijke alternatieven effectief kunnen zijn, kan het soms toch de moeite waard zijn een conventionele behandelingsmethode te proberen. Zo kunt u beter even naar de huisarts gaan wanneer de aderen rood worden (een mogelijk teken van aderontsteking of chronische ontsteking van de ader vanwege een bloedstolsel), wanneer ze bijzonder jeuken, onooglijk, pijnlijk, warm bij aanraking of geïrriteerd zijn, wanneer ze u last bezorgen of ’s nachts wakker houden, of wanneer rechtop staan ongemakkelijk voelt. Spataderen in een vergevorderd stadium kunnen opgezwollen enkels en benen of huidzweren veroorzaken. Ook kunnen uitpuilende aderen achter scherpe objecten blijven haken of scheuren en tot een fatale bloeding leiden.
Deanna Wilson
BRONNEN:
1 Am J Epidemiol, 2002; 155: 1007-15
2 Dis Colon Rectum, 1982; 25: 454-6
3 Angiology, 1994; 45: 574-8, 579-84
4 Int J Gynaecol Obstet, 1997; 57: 145-51
5 Gaz Med France, 1985 ; 92 : 96-100
6 Sem Hop, 1981; 57: 2009-13
7 Minerva Med, 1986; 77: 1663-8; J Int Med Res, 1992; 20: 54-60.
8 Arzneim Forsch, 1979; 29: 672-5
9 Arch Dermatol, 1998; 134: 1356-60
10 Fortschr Med, 1989; 107: 52: 55-8
11 Drugs Exp Clin Res, 1988; 14: 277-83
12 Ital J Biochem, 1988; 37: 69-77; Phytother Res, 1999; 13: 50-4 ; Angiology, 1990; 41: 533-40
13 Wichtl M, Herbal Drugs and Phytopharmaceuticals, CRC Press, 1994; 268-70
14 Vasa [Switz], 1991; 20: 147-52
15 Dis Colon Rectum, 2003; 46: 573-6
De spataderen voorbij
Spataderen brengen een heleboel risico’s met zich mee, waaronder varikeus eczeem, oppervlakkige aderflebitis en diep-veneuze trombose (DVT). Varikeus eczeem betekent dat de huid boven een gezwollen en vervormde ader dun, droog en geïrriteerd is geraakt. Dit kan met milde massage op basis van aromatherapie worden behandeld, en met onderdompeling van het aangedane gebied in koud of warm water met zuiveringszout (één theelepel op ruim een halve liter water).
Oppervlakkige aderflebitis kan door een infectie of wond aan de ader ontstaan die tot bloedklonters leidt. Het risico dat deze veneuze klonters in hart, longen of hersenen terechtkomen en embolie veroorzaken (een plotselinge blokkade van de ader), is echter klein.
Met DVT (diepe veneuze trombose) is het echter een ander verhaal: de complicaties kunnen onder andere een levensbedreigende embolie (bloedvatverstopping) zijn. Hoewel er verband is gelegd met vliegreizen in de toeristenklasse, toont nog lopend onderzoek aan dat een dergelijk risico ook voor reizen per auto of trein geldt: langdurig zitten en de benen niet kunnen strekken zijn de belangrijkste factoren.
Zoals de naam al suggereert, tast diepveneuze trombose (DVT) de diepliggende aderen aan en waarschijnlijk niet de aan de oppervlakte liggende aderen die zich tot spataderen hebben ontwikkeld. Als uw spataderen zich echter uitbreiden tot de dieper gelegen aderen, kunt u beter uw huisarts raadplegen over de vraag hoe veilig langdurig reizen voor u is.
