Wij mensen hebben een biologische en psychologische aanleg om ons zo te hechten aan degenen die ons dierbaar zijn dat we opvallend afhankelijk worden

Een moeilijke relatiebreuk: wat gebeurt er in je lichaam?

Op een vervelende manier uit elkaar gaan, is niet alleen emotioneel moeilijk, ook je lichaam heeft het er moeilijk mee. Relatiedeskundige Katherine Woodward Thomas beschrijft drie goede manieren om je lichaam, hart en ziel te helen.

De bedenker van de uitdrukking ‘zich branden aan de liefde’ wist waarover hij of zij sprak. Aangezien de hersenen afwijzing registreren in het gebied waar ook lichamelijke pijn wordt geregistreerd, gaat het beginstadium van een relatiebreuk vaak gepaard met een temperatuurverhoging, waardoor je soms het gevoel kan hebben dat je huid in brand staat.

Ook kun je last hebben van lichamelijke ongemakken of pijn en een beangstigend snelle of abnormale hartslag. Het kan leiden tot een toevloed van de stresshormonen cortisol en adrenaline, met als gevolg slapeloosheid, gebrekaan eetlust, overmatige waakzaamheid en een invoed op je immuunsysteem.1

Zelf denken we vaak dat we enorm onafhankelijk en zelfvoorzienend zijn, maar volgens de nieuwste bevindingen uit de neurowetenschap is het tegendeel waar. Wij mensen hebben een biologische en psychologische aanleg om ons zo te hechten aan degenen die ons dierbaar zijn dat we opvallend afhankelijk worden.

We blijken nog weleens bijzonder hulpeloos te zijn als het erom gaat onszelf onafhankelijk van anderen staande te houden.2 Om deze en andere redenen kan het einde van een relatie voor sommigen net zo traumatisch zijn als een amputatie van arm of been en we kunnen erdoor in een enorme en angstwekkende fysieke en emotionele draaikolk terechtkomen. Dr. Judith Herman van de Harvard Medical School, schrijver van het boek Trauma and Recovery, beschouwt het ‘verbreken van de verbondenheid’ als een van de zaken die ons diepgaand kunnen raken.

Uit studies blijkt dat onze hersenpatronen tijdens een pijnlijke relatiebreuk hetzelfde zijn als die bij het overlijden van een geliefde.3 In een TED-talk beschrijft dr. Helen Fisher, biologisch antropoloog en onderzoeker aan het Kinsey Institute van Indiana University, de tragische ironie van wat er in onze hersenen gebeurt als een geliefde ons afwijst.

Precies hetzelfde hersengebied dat geactiveerd werd tijdens de eerste verliefdheid wordt nog sterker geactiveerd als we door de geliefde worden afgewezen. In plaats van ons in staat te stellen verstandig te reageren en onze aandacht te verleggen naar een nieuw begin, zijn onze hersenen zo geprogrammeerd dat ons verlangen naar degene die we verliezen juist toeneemt, waardoor we volledig verstrikt raken in een martelend gevoel van hunkering, behoefte en verlangen.

Professor Semir Zeki van het Londense University College Neurobiologisch Laboratorium, die haat beschrijft als ‘een hartstocht die net zo interessant is als liefde’, heeft met onderzoek aangetoond dat ten minste twee hersencircuits zowel betrokken zijn bij haat als bij romantische liefde, waardoor we vanuit onze biologie geneigd zijn om verbonden te blijven met een vroegere partner via intense gevoelens van minachting en afkeer, lang nadat we de sleutels van de flat al hebben teruggegeven.4

Constant ruzie maken, of het nu rechtstreeks gebeurt of via de juridische weg, is een van de manieren waarop paren verbonden blijven. Juist wanneer beiden een wanhopige behoefte hebben aan emotionele heling berokkenen ze schade door hun immuunsysteem verder te verzwakken.

In haar boek The Intention Experiment haalt Lynne McTaggart een studie aan van Ohio State University College of Medicine, die aantoont dat de genezing van fysieke wonden 60 procent langzamer verloopt na een vijandige en twistzieke woordenwisseling.5

Dr. Louis Cozolino, schrijver van The Neuroscience of Human Relationships: Attachment and the Developing Social Brain en hoogleraar aan de Pepperdine University te Californië, zegt dat het brein maar één belangrijk doel heeft: het zeker stellen van het voortbestaan. In de wereld van de hersenen is het beter om een negatieve band te creëren, dan om de existentiële dood te moeten doormaken door de afwezigheid van een band.

Dus zelfs al weten we in ons hart wel dat we beter kunnen loslaten, toch blijven onze hersenen maar doorgaan met het herkauwen, bedenken van zetten en eindeloos broeden op elke minieme kleinering of kwetsende opmerking, om maar verbonden te kunnen blijven met degene die misschien helemaal geen zin meer heeft in een band met ons.

Dit alles in aanmerking nemend, is het begrijpelijk waarom zo velen van ons zich bij het eindigen van een relatie zo slecht gedragen. In zijn boek Emotional Intelligence, Why it can matter more than IQ legt Daniel Goleman uit wat er gebeurt als we worden gegijzeld door het reactieve deel van onze hersenen tijdens een levensbedreigende situatie, wat een relatiebreuk volgens ons brein ook is.

Alle alarmbellen gaan dan af en er worden dringende boodschappen verstuurd die zorgen voor afgifte van vecht-of-vlucht-hormonen, die ons vervolgens aanzetten tot handelen in plaats van eerst verstandig nadenken. Met dit sterk aangetaste beoordelingsvermogen kunnen we de gevolgen van ons handelen niet inschatten, waardoor we geneigd zijn gewetenloos te handelen of te reageren zonder stil te staan bij normale ethische overwegingen.

Zie bijvoorbeeld Tania, die haar dagen doorbrengt met statistisch onderzoek naar vooraanstaande psychologische studies aan een gerenommeerde universiteit. Haar man had haar na een affaire verlaten en in de nasleep daarvan gebruikte ze haar analytische geest om erachter te komen wat het wachtwoord van zijn e-mailaccount was, waarna ze hem obsessief online begon te stalken, wanhopig op zoek naar een verklaring voor hoe dit had kunnen gebeuren.

Naar eigen zeggen was ze haar interne kompas volledig kwijt. Ze kreeg het niet voor elkaar om haar overweldigende emoties in bedwang te houden, die haar ertoe dwongen om elke avond urenlang achter de computer te zitten om al zijn mails, oude en nieuwe, steeds opnieuw te lezen.

Als jij op een akelige manier uit elkaar bent gegaan en als je geliefde je heeft verlaten, kan het zijn dat je je momenteel een beetje overweldigd voelt en de controle kwijt bent. Je voelt je misschien bedolven onder hevige emoties waardoor je van je af wil slaan.

Misschien voel je de aandrang om jezelf te verdoven met alcohol, drugs, vluchtige seks of koopwoede. Op de volgende pagina vind je de drie beste stappen om hiermee om te gaan.

Benoem je gevoelens

Een van de verrassend eenvoudige manieren waarop je deze moeilijke emoties op een gezondere manier tot bedaren kan brengen, is door je gevoelens te benoemen, ofwel: geef ze een etiket.
Sociaal psycholoog dr. Matthew Lieberman van de University of California, Los Angeles (UCLA) leidde een onderzoek waarin hij en zijn collega’s hersenscans maakten van 30 mensen die foto’s te zien kregen van gezichten met sterke emoties, zoals verdriet en wanhoop.

Eerst was er een enorme toename van activiteit te zien in de amygdala, het hersengebied geassocieerd met angst, paniek en andere intense emoties. Maar op het moment dat de deelnemers een gezichtsuitdrukking aan een woord konden koppelen, zoals het woord ‘kwaad’ om een boos gezicht te beschrijven, nam de hersenactiviteit aanzienlijk af.6

Dr. Lieberman concludeert dat het vermogen om een etiket te plakken op onze gevoelens ‘de reactie in deze basale emotionele hersencircuits lijkt te verzachten. Wat er in plaats daarvan oplicht is de rechter ventrolaterale prefrontale cortex, het hersengebied dat verantwoordelijk is voor impulscontrole.’

Kennelijk vermindert de eenvoudige handeling van het etiketten plakken op je gevoelens – door psychologen meestal labelen van gevoelens genoemd – de consternatie, waardoor je het stuur van je leven zelf weer in handen kunt nemen.

Stel jezelf de vraag: ‘Wat voel ik nu?’; geef elk gevoel vervolgens een naam en blijf dan even stilstaan bij die ervaring zonder te proberen er iets aan te veranderen. Bij alle soorten trauma’s, dus ook hier, is het nodig om je verhaal te doen; het steeds maar weer opnieuw beleven, moeizaam proberend er een verhaal van te maken dat de gefragmenteerde en slecht passende stukjes geheugen en informatie tot één samenhangend geheel kan verweven.

Door het overpeinzen van alle gemiste subtiele voortekenen en de gemaakte fatale fouten probeer je een verhaal over het uit elkaar gaan in elkaar te zetten waarmee je kunt leven. Als je net zo bent als de meesten dan zal het worden verteld vanuit het perspectief van het slachtoffer en vol zitten met alle manieren waarop je verkeerd begrepen, slecht behandeld, ondergewaardeerd of onrechtvaardig behandeld bent.

Zolang je echter gericht blijft op wat hij of zij allemaal voor verwerpelijke dingen heeft gedaan, ben je nog niet aan het blootleggen op welke verkapte manieren je zelf ook verantwoordelijk bent voor wat er is gebeurd.

Herneem de regie

Hier volgen een paar vragen die je helpen zelfinzicht te verwerven in jouw aandeel in deze ervaring zodat je kan leren voorkomen om ooit nog eens dezelfde fouten te maken. Stel jezelf de vraag: ‘Hoe kon ik de regie zo weggeven in deze relatie? Wat motiveerde mij om dat te doen? En wat kan ik nu doen om die terug te pakken?’

Psychologen hebben een nieuwe term voor steeds voortwoekerende wrokgevoelens: PTED (Post-Traumatic Embitterment Disorder); Posttraumatische Verbitteringsstoornis. Tegenwoordig staat PTED te boek als een ernstig gezondheidsrisico, een voorbode voor hoge bloeddruk, verzwakking van het immuunsysteem, hart- en vaatproblemen en nadelige veranderingen in de stofwisseling.

Universitair docent psychiatrie dr. Charles Raison van de Emory University School of Medicine zegt: ‘Het bewijs dat een negatieve mentale gesteldheid hartproblemen kan veroorzaken, is echt overweldigend. De bewijzen hiervoor zijn net zo hard als die voor roken en het effect is even groot.’7

Oefen vergiffenis

Vergiffenis is niet zozeer een gevoel, maar meer een besluit dat we nemen vanuit het sterkste en wijste deel van onszelf. Zodra we vergeven, wordt een begin gemaakt met het neutraliseren en bezweren van de negatieve situatie waarin we ons bevinden en kan het krachtgevende proces beginnen van het opnieuw in eigen hand nemen van onze bestemming en gezondheid.8

Het doel van een bewuste loskoppeling is niet per se het herstel van gerechtigheid, de compensatie voor verlies of de rechtvaardiging voor het eigen gelijk. Het doel van bewust loskoppelen is gewoon vrij te zijn.

En dat, beste mensen, is goed voor ons lichaam.

BRONNEN
1 Nat Rev Neurosci, 2012; 13: 421034; Am J Psychiatry, 2004; 161: 2245-56
2 Soc Cogn Affect Neurosci, 2017; 12: 1072-82; Front Hum Neurosci, 2014; 8: 74
3 J Neurophysiol 2010; 104: 51-60
4 PLoS One, 2008; 3: e3556
5 Arch Gen Psychiatry, 2005; 62: 1377-84
6 Psychol Sci, 2007; 18: 421-8
7 Curr Cardiol Rep, 2016; 18: 106; J Clin Neurosci, 2018; 47: 1-5
8 Ann Behav Med, 2016; 50: 727-35; J Behav Med, 2003; 26: 373-93