Deze reflectie van Bryan Hubbard en Lynn McTaggart betreft het hoofdartikel ‘Mediteren tegen dementie’.
Eind jaren negentig haalde Richard Davidson, een neurowetenschapper en psycholoog aan de Universiteit van of Wisconsin acht doorgewinterde mediteerders van de Dalai Lama naar zijn onderzoekslab. Hij plakte honderden sensoren op de hoofden van deze monniken, zodat hij de elektrische activiteit in verschillende hersengebieden kon meten met een EEG (elektro-encefalogram), terwijl ze mediteerden.
Na vijftien seconden mediteren, zo bleek uit de EEG’s, vertraagden de hersenactiviteit van de monniken niet, zoals je zou verwachten; die begon juist te versnellen.
Hun hersenen werden zelfs actief op een niveau dat noch Davidson, noch enige andere wetenschapper ooit had gezien. Op de monitoren waren aanhoudende uitbarstingen van gammagolven te zien, snelle cycli van 25-70 Hz. Gammagolven zijn de hoogste frequentie hersengolven, die de hersenen gebruiken als ze op hun hardst werken. Dus bijvoorbeeld bij intense aandacht, als ze het werkgeheugen doorzoeken, tijdens hard leren of bij een belangrijk inzicht.
Het vermoeden ontstond dat de monniken deze toestand zo snel bereikten, doordat hun neurale verwerking permanent veranderd was dankzij het jarenlang intensief mediteren. Hoewel de monniken van middelbare leeftijd waren, waren hun hersengolven veel samenhangender en gestructureerder dan die van de jonge, gezonde controlegroep. Zelfs in rust vertoonden de boeddhisten een hogere mate van gamma-activiteit dan de beginnende mediteerders. De verhoogde activiteit veroorzaakte ook een permanente emotionele verbetering door het activeren van het linker anterieure (voorste) hersendeel: het deel dat met vreugde geassocieerd wordt.
In een later onderzoek toonde Davidson aan dat meditatie de hersengolfpatronen verandert, zelfs bij beginners. Vrijwilligers die slechts acht weken mindfulnessmeditatie beoefenden, hadden een verhoogde activering van het hersengebied dat met ‘gelukkige gedachten’ samenhangt. Als de hersenen op deze extreem hoge frequenties werken, zo ontdekte Davidson, beginnen de golfpatronen (de tijden van pieken en dalen) overal in de hersenen synchroon te lopen. Er zijn zeker 25 studies waaruit blijkt dat de EEG-activiteit in de vier hersengebieden tijdens meditatie synchroon gaan lopen. En er wordt zelfs aangenomen dat de gammafrequentie veranderingen teweegbrengt in de synapsen in de hersenen: de contactplekken waar elektrische impulsoverdracht plaatsvindt om een boodschap naar een andere zenuwcel, een spier of een klier te sturen.
Tot voor kort dachten wetenschappers dat onze twee hersenhelften min of meer onafhankelijk van elkaar werken. De linkerhelft werd voorgesteld als de ‘boekhouder’, die verantwoordelijk was voor logisch, analytisch, lineair denken en spreken. De rechterhelft was de ‘artiest’, verantwoordelijk voor ruimtelijke oriëntatie, muzikaal en artistiek talent, en intuïtie. Maar Peter Fenwick, specialist neuropsychiatrie aan onder meer het Radcliffe Infirmary in het Engelse Oxford, heeft bewijs verzameld dat de werkelijkheid complexer is. Zo blijkt dat spraak en vele andere functies in beide hersenhelften worden geproduceerd. Ook blijken de hersenen het beste te werken als ze als één geheel functioneren. Tijdens meditatie communiceren beide hersenhelften op een harmonieuze manier.
Deze inzichten doen vermoeden dat meditatie een middel kan zijn om de ziekte van Alzheimer te voorkomen of behandelen, zoals je in ons hoofdartikel kunt lezen. In 2000 publiceerde Sara Lazar, neurowetenschapper aan het Massachusetts General Hospital, ook een studie over dit onderwerp. Ze is expert op het gebied van functionele magnetische resonantiebeeldvorming (fMRI), waarmee je minuscule veranderingen in de hersenen realtime kunt meten. Uit haar onderzoek bleek dat vrijwilligers tijdens meditatie een aanzienlijke toename hadden van signalen in de neurale structuren die betrokken zijn bij aandacht. Lazar ontdekte ook dat de signalering en hersenactiviteit tijdens meditatie in de loop van de tijd veranderden en toenamen naarmate iemand meer ervaren was. Haar proefpersonen zelf hadden de indruk dat hun gemoedstoestand bij elke meditatie bleef veranderen, ook naarmate ze meer ervaring hadden.
In een ander onderzoek mediteerden ervaren beoefenaars van boeddhistische mindfulnessmeditatie in de MRI-scanner, zodat Lazar gedetailleerde beelden kon maken van hun hersenactiviteit. Ze ontdekte dat de hersendelen die te maken hebben met aandacht, bewustzijn van gevoelens, zintuiglijke prikkels en zintuiglijke verwerking dikker waren bij de mediteerders dan bij de controlegroep. De stijging van de dikte van de hersenschors ging gelijk op met de totale hoeveelheid tijd die elk van de deelnemers aan mediteren had besteed. Lazars onderzoek leverde het eerste bewijs dat meditatie de hersenstructuur blijvend verandert. Eerder werd een dergelijke toename van het corticale volume alleen in verband gebracht met bepaalde mechanische, repeterende bewegingen die veel aandacht vragen, zoals het bespelen van een instrument of jongleren.
Dit bewijst dat het denken van bepaalde gedachten het hersendeel dat zich met aandacht bezighoudt, traint en laat groeien. De corticale dikte van deze hersengebieden was zelfs duidelijker bij de oudere deelnemers, terwijl de corticale dikte juist afneemt als je ouder wordt. Regelmatige meditatie lijkt dit proces dus te verminderen of tegen te gaan. Uit al dit onderzoek blijkt dat je hersenen zichzelf gedurende je hele leven vernieuwen, afhankelijk van de aard van je gedachten. Bepaalde aanhoudende gedachten veroorzaken meetbare fysieke verschillen en veranderen de structuur.
Geen wonder dat het denken van bepaalde gedachten en regelmatig mediteren de aandacht en het geheugen kunnen verbeteren en voor een betere samenhang in de hersenen kunnen zorgen: alles bij elkaar een holistische methode om alzheimer te voorkomen of te behandelen.