Puffen, hijgen en piepen: voeding en stress bij astma

Astma is een ontsteking van de longen waarbij aanvalsgewijs de luchtwegen zich overmatig vernauwen en er ademhalingsproblemen ontstaan. Dit wordt ook wel bronchiale hyperactiviteit genoemd en gaat geregeld gepaard met een piepende ademhaling, hoesten, benauwdheid of kortademigheid.

De vernauwing van de luchtwegen kan ontstaan door allergische prikkels, zoals huisstofmijt, pollen en voedselallergenen waaronder melk, of niet-allergische prikkels zoals sigarettenrook, uitlaatgassen of een virale infectie. Allergische astma komt vaker voor bij kinderen, terwijl het op oudere leeftijd vaker niet-allergische astma betreft.1 Hoe dan ook ligt er altijd een verstoring in het functioneren van het afweersysteem ten grondslag aan de longziekte.2

Zodra de longen worden geprikkeld door stoffen waarvoor een gevoeligheid bestaat, zwellen de slijmvliezen op en wordt er meer vocht en slijm geproduceerd. Daarbij komt dat de spiertjes in de luchtwegen verkrampen en zo de luchtwegen smaller maken waardoor ademen moeilijker wordt. De luchtwegklachten ontstaan meestal al bij kinderen die naar de basisschool gaan. De behandeling bestaat uit het gebruik van een puffer, of inhalator, met daarin ontstekingsremmende medicijnen en/of medicijnen die de luchtwegen verwijden.1 Deze behandelingen kunnen de ziekte helaas niet genezen. De vraag is dan ook of er vanuit complementair oogpunt iets kan worden gedaan aan astmatische klachten.

De afgelopen jaren is er veel onderzoek verricht naar de oorzaken en beïnvloedende factoren rondom de ontwikkeling van astma. Gebleken is dat een groot aantal factoren een rol kunnen spelen, waaronder voeding, leefstijl, oxidatieve stress, de darmflora, de vroege ontwikkeling van het afweersysteem en stress. Dit begint al in de buik tijdens de zwangerschap.

Astma, feiten en cijfers

Nederland kent ongeveer 600.000 mensen met astma waaronder 80.000 kinderen. Naar verwachting zal dit aantal de komende jaren verder stijgen. Vrouwen hebben de longaandoening vaker dan mannen. Doordat er bij astma sprake is van een chronische ontsteking en omdat astmapatiënten vaker kortademig zijn en soms minder goed kunnen sporten, kan er ook energiegebrek en vermoeidheid ontstaan. Een astma-aanval kan daarnaast beangstigend zijn, wat op zichzelf stress kan geven.1

Zowel genetische- als omgevingsfactoren spelen een rol bij de ontwikkeling van astma. Een genetische factor is bijvoorbeeld het hebben van een ‘atopische constitutie’, oftewel de gevoeligheid voor het ontwikkelen van allergieën, astma en eczeem. Ook hebben mensen met obesitas een hoger risico op het ontwikkelen van astma. Omgevingsfactoren kunnen bestaan uit allergische en niet-allergische prikkels. Het inademen van allergenen in de lucht, of het eten van bepaalde voedselallergenen zou de ontwikkeling van astma bij mensen met een genetisch verhoogd risico in de hand kunnen werken. Voorbeelden van allergische prikkels zijn huisstofmijt, huisdieren, schimmels, pollen, melk, soja, pinda’s en noten. Waarbij moet worden opgemerkt dat voedselallergenen als prikkel voor een astma-aanval meestal voorkomen bij kinderen en in veel mindere mate bij volwassenen. Niet-allergische prikkels die astmaklachten kunnen veroorzaken zijn sigarettenrook (inclusief meeroken), virale infecties, fijnstof, schoonmaakmiddelen, sporten, stress, medicijnen zoals aspirine en NSAID’s (ibuprofen, naproxen, et cetera) en een koude, vochtige omgeving.1,2

1 Wat is astma?, via longfonds.nl
2 NHG-standaard Astma bij volwassenen, via richtlijnen.nhg.org

 

Zwangerschap en early life stress

De aanleg van een gezond afweersysteem begint in de baarmoeder. De moeder levert alle benodigde bouwstoffen aan het kind en het ongeboren kind wordt blootgesteld aan allerlei afweerstoffen van de moeder en de microben die zij bij zich draagt. Het is bekend dat voedingstekorten tijdens het tweede trimester van de zwangerschap het risico op astma bij het kind vergroten.2

Daarnaast weten we dat voldoende vitamine D, vitamine E, zink en omega 3-vetzuren uit vis tijdens de zwangerschap waarschijnlijk de kans op astma bij het kind kunnen verlagen.2,3 Visvetten en vitamine D hebben tevens een gunstig effect op de moeder. Ze verminderen bij haar namelijk gevoelens van angst en depressie. Dit zorgt voor minder stress en dat is gunstig voor de ontwikkeling van het kind.

Een (relatief) nieuw, zich snel ontwikkelend onderzoeksveld is dat van de ‘stress tijdens het vroege leven’, of early life stress. Uit deze onderzoeken komt het beeld naar voren dat stress bij de zwangere vrouw het risico op astma bij het kind sterk verhoogt.4 Stress zorgt voor een verhoogde concentratie van het stresshormoon cortisol en deze stof kan via de placenta bij de baby terechtkomen. Een langdurig verhoogde cortisolspiegel leidt tot verstoringen in de ‘stress-as’, waardoor zowel het hormonale systeem als het afweersysteem anders gaan functioneren. Dit leidt niet alleen tot een verhoogd risico op allergieën, waaronder allergische astma, maar bijvoorbeeld ook tot een verhoogd risico op diabetes type 2 en een verminderde stressbestendigheid bij het kind.4

Overigens is het goed om hier te benoemen dat moeders zichzelf geen schuldgevoel hoeven aan te praten mocht hun kind astmatische klachten ontwikkelen. Het bewustzijn dat stress tijdens de zwangerschap schadelijk kan zijn voor het kind is belangrijk, maar stress is helaas niet altijd te voorkomen. Bovendien moet stressreductie als zodanig niet leiden tot angst om stress te krijgen.

Darm-long-as

Zoals eerder gezegd is een van de prikkels voor het ontwikkelen van astma de aanwezigheid van allergenen in de voeding. Met name melk, soja, pinda’s en noten bevatten stoffen waarvan mensen met de longaandoening een astmatische aanval kunnen krijgen. Dit laat duidelijk zien dat er communicatie plaatsvindt tussen de darmen en de longen en dat men kan spreken van een darm-long-as. Afweercellen die worden gevormd in de darmen, kunnen zich verplaatsen naar de longen en daar het aanwezige immuunsysteem beïnvloeden, zowel ontstekingsbevorderend als ontstekingsremmend.5 Wetenschappers zijn daarbij tot de conclusie gekomen dat de ernst van de verstoringen in de darm een indicatie zijn voor de ernst van de astmaklachten.

Voor een goede afstelling van het immuunsysteem is het belangrijk dat een kind vanaf jonge leeftijd voldoende in aanraking komt met verschillende ‘beestjes’. Kinderen die bijvoorbeeld opgroeien op het platteland, al broertjes of zusjes hebben of wonen in een huis met huisdieren hebben minder risico op astma. In al deze situaties wordt het kind blootgesteld aan allerlei ‘beestjes’, of micro-organismen, uit de omgeving en dit helpt het afweersysteem goed om te bepalen waarop het wel en niet moet reageren. Wetenschappers noemen dit ook wel de ‘hygiëne hypothese’. Deze stelt dat het opgroeien in een te schone omgeving het risico op allergieën, waaronder allergische astma, vergroot.2

Bij astma zou er daarom ook kunnen worden gedacht aan een behandeling waarbij de darmen worden betrokken. Bijvoorbeeld door het gebruik van probiotica. De aanwezigheid van voldoende lactobacillen en bifidobacteriën in de darmen lijkt te kunnen beschermen tegen de ontwikkeling van astma en zou mogelijk zelfs astmaklachten kunnen verminderen.2 Omdat de afstelling van het afweersysteem in het vroege leven plaatsvindt, is het belangrijk om zo vroeg mogelijk te beginnen met het gebruik van de gunstige bacteriën.5

Op latere leeftijd zou behandeling via de darmen een groter effect kunnen hebben bij mensen die naast astmatische klachten ook darmproblemen hebben, zoals het prikkelbare darm syndroom.6

Allergische- en ontstekingsbevorderende voeding

In westerse landen komt astma steeds vaker voor. Ook blijkt dat in landen die langzaamaan een steeds westerser voedingspatroon met ongunstige vetten en sterk bewerkt voedsel volgen, het aantal mensen met astma eveneens toeneemt. Dit wijst erop dat voeding een belangrijke invloed kan hebben op het ontwikkelen van de longziekte.7

Verschillende kleinschalige studies wijzen erop dat zuivel astmaklachten kan verergeren.7 Het laten staan van zuivel kon bij kinderen de astmaklachten binnen 8 weken met 22 procent verminderen. Het is niet goed duidelijk waarom zuivel astma kan verergeren. Onderzoekers vermoeden dat melkeiwitten of melkvetten een ongunstige invloed kunnen hebben op de afstemming van het immuunsysteem. Inderdaad zouden kinderen met een allergische tendens overmatig kunnen reageren op caseïne, een eiwit in koemelk. Vanuit de natuurgeneeskunde is er echter ook nog een andere verklaring voor te vinden. Vanuit deze visie kan melk ‘verslijmen’. Dit betekent dat het drinken van melk de slijmproductie verhoogt. Omdat de longen al een overmaat aan slijm produceren bij astma, zou melkconsumptie dit effect kunnen versterken.

Naast zuivel is er ook nog een aantal andere voedingsfactoren te noemen die invloed hebben op (de ontwikkeling van) astma. Een verstoorde bloedsuikerspiegel, bijvoorbeeld bij hyperglycaemie of (pre-)diabetes, heeft een ontstekingsbevorderend effect op het immuunsysteem en dient zoveel mogelijk te worden voorkomen. Hiervoor zijn verschillende strategieën denkbaar. Enerzijds kan men kiezen voor een meer plantaardige voeding, omdat deze meer antioxidanten bevat.7 Anderzijds kan een koolhydraatarm, of ketogeen, voedingspatroon ook uitkomst bieden om de bloedsuikerspiegel stabiel te houden. Met name voor mensen met overgewicht en astma zou een ketogene voeding gunstig kunnen zijn.8

Vanwege de langdurige ontstekingen die zich in de longen afspelen, heeft het lichaam een verhoogde behoefte aan antioxidanten. Bij ontstekingen worden er immers meer ongunstige vrije radicalen gevormd die lichaamscellen kunnen beschadigen. De inname van antioxidanten via de voeding lijkt dan ook astmatische klachten te kunnen verminderen. Met name vitamine D, vitamine C, caroteen, ubiquinol (co-enzym Q10), flavonoïden en selenium zijn in verband gebracht met de vermindering van astmatische klachten.7,9 Deze stoffen zitten in eieren, vlees, vis, roomboter, groente en fruit. Flavonoïden in het bijzonder komen met name uit plantaardige voeding.

Wat betreft voeding zou ook histamine-arme voeding nog kunnen worden overwogen bij allergische astma. Bij allergieën speelt namelijk de stof histamine een belangrijke rol. Door histamine, of histamine-vrijmakers, zo veel mogelijk te beperken in de voeding, kan de belasting met de ontstekingsbevorderende stof worden verlaagd.10 Het histamine-arme voedingspatroon is behoorlijk ingrijpend en vraagt veel planning. Voedsel moet namelijk zo vers mogelijk worden gegeten en bovendien zijn er veel voedingsmiddelen die niet geconsumeerd mogen worden. Overleg daarom met een voedingskundige om ervoor te zorgen dat de voeding volwaardig blijft.

Kruiden bij astmatische klachten

Gebruik van kruiden bij luchtwegproblemen kent een lange traditie. Afhankelijk van het astmatische beeld kunnen verschillende kruiden worden ingezet om astmasymptomen (beter) onder controle te krijgen. Bij allergische astma kan worden gedacht aan kruiden die enerzijds op de luchtwegen werken en anderzijds anti-allergische eigenschappen hebben op het afweersysteem. Anti-allergische kruiden zijn Scutellatria baicalensis (glidkruid) en brandnetel (Urtica dioica, de bovengrondse delen).

Zoethoutwortel (Glycyrrhiza glabra) werkt verzachtend en ontstekingsremmend op de luchtwegen. Bij een piepende ademhaling met een droge hoest kan worden gedacht aan het gebruik van IJslands mos (Cetraria islandica), heemstwortel (Altheae officinalis) of weegbree (Plantago lanceolata). Deze kruiden kun je beter niet gebruiken als er sprake is van veel slijmvorming. In dat geval zijn ‘verdrogende’ of slijmoplossende kruiden beter, zoals de eerdergenoemde zoethoutwortel. Vanwege de verkramping van de luchtwegen bij een astma-aanval, kunnen ook krampstillende kruiden worden toegepast. Voorbeelden hiervan zijn hyssop (Hyssopus officinalis) of malrove (Marrubium vulgare). Gebruik kruiden en reguliere medicijnen alleen tegelijktijdig in overleg met een deskundige.

Bron: Mills, S & Bone, K. Principles and practice of phytotherapy. Churchill Livingstone, 2000.

 

Stress, het afweersysteem en astma

Naast een rol voor voeding rondom de zwangerschap en tijdens het leven, mag ook psychologische stress niet onbenoemd blijven. Early life stress heeft invloed op de afstemming van de stress-as tijdens de zwangerschap en het vroege leven, maar ook psychologische stress op latere leeftijd kan astma verergeren.11 Zo laat onderzoek zien dat het doormaken van een stressvolle gebeurtenis, zoals het overlijden van een familielid, de kans op een astma-aanval twee keer zo groot maakt. De impact van een stressvolle gebeurtenis is groter als het kind langdurige stress ervaart. De kans op een astma-aanval wordt onder deze omstandigheden zelfs drie keer zo groot.11

Net als bij early life stress speelt ook hier de stress-as een rol. Hierbij zijn de bijnieren die cortisol produceren, betrokken. Cortisol heeft uiteindelijk een negatieve invloed op onze afweer, waardoor het immuunsysteem allergischer gaat reageren. Het is echter niet alleen de stress-as die hierbij betrokken is. Ook het zenuwstelsel gaat onder stressvolle omstandigheden anders functioneren. Onder gezonde omstandigheden is er een goede balans tussen het ‘activerende’ en ‘ontspannende’ zenuwstelsel, oftewel het sympathische- en het parasympatische zenuwstelsel.

Onder stress wordt het sympathische zenuwstelsel actiever, wat leidt tot meer adrenaline. Ondanks dat adrenaline in eerste instantie de luchtwegen verwijdt, zorgt het op de lange termijn mogelijk voor vernauwing. Het lichaam wordt namelijk ongevoeliger voor adrenaline (net zoals diabetici ongevoeliger worden voor insuline).11

Het verminderen van stress waar mogelijk zou daarom gunstig kunnen zijn voor de balans in het zenuwstelsel en uiteindelijk in het hormonale systeem, en zo astmatische klachten kunnen verminderen.

Welke manier van ontspanning helpt, is erg afhankelijk van de persoon. De één voelt zich prettig bij het lezen van een boek en de ander staat liever op de yogamat of doet aan meditatie. Zoek daarom vooral naar ontspanning die bij je past en plan voldoende tijd in om ook echt actief bezig te zijn met ontspanning.

Conclusie

Onze longen zorgen ervoor dat iedere cel in ons lichaam wordt voorzien van zuurstof om goed te kunnen functioneren. Een chronische ontsteking van longweefsel kan leiden tot ademhalingsproblemen en daaruit voortvloeiende angstige gevoelens. Om astmatische longen in goede conditie te houden, kan een aantal voeding- en leefstijladviezen helpen. Voeding dient rijkt te zijn aan verschillende antioxidanten. Hierbij kan zowel voor een plantaardige aanpak als een ketogeen voedingspatroon worden gekozen. Door het in balans brengen van de darmen, kunnen de longen zich via de darm-long-as herstellen. De invloed van stress op astmaklachten mag echter niet worden onderschat. Niet alleen dient early life stress zo veel mogelijk te worden voorkomen voor een goede afstelling van het afweersysteem op jonge leeftijd. Maar ook op latere leeftijd kan stress een astma-aanval uitlokken. Zorgen voor voldoende ontspanning kan dan longklachten verminderen.

Bronnen
1 NHG-standaard Astma bij volwassenen, via richtlijnen.nhg.org
2 Semin Immunopathol. 2020 Feb;42(1):29-42.
3 Allergy. 2015 Dec;70(12):1588-604.
4 Curr Opin Allergy Clin Immunol. 2018 Apr;18(2):148-158.
5 Int J Mol Sci. 2018 Dec 30;20(1):123.
6 Mucosal Immunol. 2019 Jul;12(4):843-850.
7 Nutr Rev. 2020 Nov 1;78(11):928-938.
8 Zhonghua Jie He He Hu Xi Za Zhi. 2022 Feb 12;45(2):222-226.
9 Am J Respir Crit Care Med. 2004 Oct 1;170(7):725-9.
10 Nutrients. 2020 Nov 5;12(11):3402.
11 Brain Behav Immun. 2007 Nov;21(8):993-9.

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Cindy de Waard

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

Luister (niet) altijd naar je gevoel; Deel 1

Wat leren traditionele voeding en leefpatronen ons?

Aderverkalking: Een Stille Bedreiging voor de Gezondheid

Breekbare botten: Kun je osteoporose tegengaan?

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Cindy de Waard avatar

Over de auteur

Cindy de Waard is natuurgeneeskundige en farmaceutisch wetenschapper. Zij heeft zich enkele jaren beziggehouden met wetenschappelijk onderzoek op het gebied van darmgezondheid en richt zich op dit moment op het behandelen van mensen met darm gerelateerde klachten. Naast haar werkzaamheden als therapeut geeft zij gezondheidsvoorlichting met als doel het belang van een gezonde darm onder de aandacht te brengen.
Lees meer artikelen van Cindy de Waard