Last van een opgeblazen gevoel, winderigheid, spijsverteringsproblemen en voedselovergevoeligheden? Maar liefst één op de vijf Nederlanders heeft er in meer of mindere mate last van. Artsen weten zich vaak moeilijk raad met deze klachten. Na een aantal onderzoeken om ernstige aandoeningen zoals de ziekte van Crohn uit te sluiten, wordt de patiënt vaak naar huis gestuurd met de diagnose ‘prikkelbare darmsyndroom’ (PDS).

Het vinden van de juiste therapie voor deze aandoening is een persoonlijke zoektocht. Niet alleen de darmen spelen een rol bij het krijgen van dit soort klachten: het gehele systeem – van de hersenen tot het spijsverteringskanaal en het immuunsysteem – is erbij betrokken.

Prikkelbare darmsyndroom komt voor in drie verschillende vormen: of de patiënt heeft vooral last van obstipatie, of van diarree, of van een mengvorm waarbij diarree en obstipatie elkaar afwisselen. Waardoor PDS precies ontstaat is niet goed bekend, maar er zijn wel een aantal factoren aanwijsbaar die de ontwikkeling van prikkelbare darmen kunnen bevorderen. Recent is aangetoond dat mensen met een bepaalde genmutatie extra gevoelig zijn voor het ontwikkelen van PDS.1 Verder is het opvallend dat bij een groot gedeelte van de mensen met PDS de klachten ontstaan na een darminfectie, parasitaire infectie of langdurig gebruik van een (breedspectrum) antibioticum.2

Hierdoor lijkt er een disbalans in de darmflora te ontstaan, die bij daarvoor gevoelige mensen ernstige gezondheidsklachten kan veroorzaken. De disbalans die kan ontstaan is diffuus en er is geen eenduidige verstoring aanwijsbaar. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de persoonlijke samenstelling van de darmflora, die u zou kunnen beschouwen als een vingerafdruk. Recent zijn er aanwijzingen gevonden dat niet alleen de darmbacteriën een rol spelen, maar dat ook schimmels betrokken zijn bij de darmklachten.3

Psychische stress is van invloed op het klachtenpatroon en kan zelfs een rol spelen in het ontstaan van het prikkelbare darmsyndroom. Bijna een derde van de mensen met PDS geeft aan dat de darmklachten zijn ontstaan na een psychisch trauma of een periode van zeer grote stress. Dit is te verklaren vanuit de hersen-darm-as. Stress voelt u in uw darmen. Mensen met PDS zijn in de regel wat stressgevoeliger en ervaren sneller fysieke pijn. Het zenuwstelsel staat als het ware iets scherper afgesteld.2 Hierdoor ontstaat er een verhoogde kans om in een vicieuze cirkel terecht te komen, waarbij stress en darmklachten elkaar in stand houden. Er ontstaat stress over de buikklachten en buikklachten geven op hun beurt weer stress.

Verder laten wetenschappelijke ontwikkelingen een rol van het immuunsysteem zien. Bij PDS lijken er meer mestcellen in de darm aanwezig te zijn. Dit zijn immuuncellen die na activatie histamine uitscheiden, waardoor er een (lichte) ontstekingsreactie kan ontstaan. De rol van het immuunsysteem speelt een nog grotere rol bij het ontstaan van een lekkende darm. Bij twee derde van de mensen gaat PDS gepaard met een lekkende darm.4 Hierdoor wordt de druk op het immuunsysteem vergroot en dit kan zorgen voor klachten buiten het darmstelsel, zoals vermoeidheid en hoofdpijn.

Zoektocht naar de juiste voeding

Mensen met het prikkelbare darmsyndroom reageren vaak gevoelig op een of meerdere voedingsmiddelen. Voorkomende voedselintoleranties zijn persoonlijk. Veelvoorkomend zijn problemen met vet of pittig eten, kool, lactose, gluten en een overgevoeligheid voor bepaalde typen koolhydraten. Er zijn dan ook verschillende diëten die een positief effect laten zien op klachtenvermindering, zoals een glutenvrijdieet, een histamine-arm dieet of een lactosevrije voeding. De belangrijkste is misschien wel het FODMAP-dieet. Bijna driekwart van de PDS’ers die dit dieet probeert, merkt een verbetering van hun klachten.5

Waar u overgevoelig voor bent, is een kwestie van uitproberen. Omdat er zoveel mogelijkheden zijn, is het raadzaam om dit onder begeleiding van een deskundige te doen. De darm(flora) lijkt overigens een voorspellende factor te kunnen zijn bij het bepalen welk dieet aanslaat. Onderzoekers van de Universiteit van Gotenburg hebben laten zien dat de mate van onbalans in de darmflora de werking van het FODMAP-dieet kan voorspellen. Hoe ernstiger de disbalans, hoe minder goed het FODMAP-dieet werkt.6 Middels een ontlastingsonderzoek is te bepalen of u histamine in voldoende mate kunt afbreken. In dit geval zou een histamine-arm dieet misschien beter voor u zijn. Laat hiervoor een uitgebreid ontlastingsonderzoek doen via een gezondheidsprofessional die hiermee ervaring heeft.

Ondersteuning met supplementen

Doordat voedselovergevoeligheden en darmproblemen een hoofdrol spelen bij PDS, is de kans groot dat men op den duur nutriëntentekorten gaat ontwikkelen. Enerzijds door een eenzijdige voeding en anderzijds doordat de darmfunctie zodanig verstoord kan zijn dat nutriënten minder goed worden opgenomen. Zeker bij langdurige diarree kan dit een probleem zijn. Door middel van suppletie kunnen deze tekorten (gedeeltelijk) worden opgeheven.

U kunt een multivitamine-mineralenpreparaat gebruiken met organische (actieve) verbindingen om te voorzien in de dagelijkse nutriëntenbehoefte. Organische verbindingen zijn vormen zoals die in uw voeding kunnen voorkomen. Deze zijn, enkele uitzonderingen daargelaten, beter opneembaar door de darm. Daarnaast kan het lichaam de nutriënten direct gebruiken, zonder dat deze eerst omgezet moeten worden in de actieve vorm.

Bij PDS kan er ook een verhoogde behoefte zijn aan bepaalde voedingsstoffen. In dit geval kunt u deze als supplement innemen. Als stress van invloed is op de buikklachten, kan het zinvol zijn om 200-400 mg magnesium in te nemen. Kiest u ook hier weer voor een organische vorm, bijvoorbeeld magnesiumcitraat of magnesiumbisglycinaat, omdat deze makkelijker wordt opgenomen in de darm dan magnesiumoxide.

Uit onderzoek blijkt dat PDS gepaard kan gaan met een vitamine D-tekort en dat een goede vitamine D-status PDS-klachten kan verminderen.7 Omdat lichaamsbeweging darmklachten kan verminderen, doet u bij voorkeur buiten in de zon extra vitamine D op tijdens bijvoorbeeld een goede wandeling. Voor vitamine D uit een supplement kunt u het beste kiezen voor vitamine D3. Een dosering van 25 mcg per dag is in de regel voldoende om uw vitamine D-spiegel op peil te houden. Bij een tekort kan een hogere dosering tijdelijk noodzakelijk zijn.

Bij een opgeblazen gevoel kunnen pepermunt-oliecapsules met een maagsap-resistente coating helpen. De pepermunt komt vrij in de darm, waar het spierontspannend en pijnstillend werkt. En ter ondersteuning van de spijsvertering en de darmgezondheid kunt u probiotica en/of voedingsvezels (prebiotica) gebruiken. Voor probiotica geldt dat er niet één probioticum bestaat dat voor iedereen met PDS werkt.6 U zult het dus moeten ervaren door een product 4 tot 6 weken uit te proberen. Als u na deze periode geen effect merkt, dan kunt u het gebruik staken, twee weken wachten en een volgend product proberen.

In sommige gevallen kan een ontlastingsonderzoek helpen in de keuze omdat de onbalans duidelijk(er) wordt en er zodoende gerichter een probioticum gekozen kan worden. Wat betreft de keuze voor een prebioticum doet u er goed aan om zich te laten adviseren. Veel prebiotische vezels vallen namelijk onder de FODMAP’s en daarom zijn ze niet voor alle PDS’ers geschikt. Extra vezels in de vorm van psyllium wordt vaak wel goed verdragen en deze kunnen de darmpassagetijd normaliseren. Dat betekent dat u ze zowel bij obstipatie als bij diarree kunt gebruiken. Het is wel belangrijk dat u er twee liter water op een dag bij drinkt, zeker als u obstipatie heeft.

Mind over matter

De invloed van de psyche op de ervaring van klachten is bijzonder groot. Therapieën die op het hoofd werken, kunnen daarom een goede ondersteuning zijn. Zowel een lage dosering antidepressiva, als hypnotherapie of mindfulness kunnen klachten helpen verminderen.8 Met aandacht leven en leren om naar uw lichaam te luisteren is een belangrijke pijler in de behandeling. Als u bijvoorbeeld een verergering van uw klachten merkt als u zich moet haasten in de ochtend, dan kunt u mogelijk uw dag zodanig indelen dat u ’s ochtends meer tijd heeft om de dag rustig te beginnen. Proberen te accepteren dat u grenzen heeft, leren waar deze liggen en hoe u deze niet overschrijdt, kan bijdragen aan een vermindering van uw klachten.

Het moge duidelijk zijn dat er nog veel weten-schappelijk onderzoek nodig is om het prikkelbare darmsyndroom beter in kaart te brengen. Tegelijkertijd kan ook geconcludeerd worden dat er wel degelijk iets aan de hand is in de darmen van iemand met PDS en dat dit daarom niet een ziekte is die ‘tussen de oren’ zit. Te lang is deze aandoening onderkend. Gelukkig vindt er op dit moment een kentering plaats in de gezondheidszorg en wordt de aandoening serieuzer genomen.

Uit ervaring kan ik u vertellen dat de zoektocht naar de juiste therapie moeilijk kan zijn. Door verschillende dingen uit te proberen komt u er echter achter wat triggers zijn voor uw buikklachten. Het is bij uw zoektocht belangrijk om gecontroleerd te werk te gaan, eventueel onder begeleiding van een deskundige. Als u teveel ineens uitprobeert, is niet goed meer te bepalen wat een verergering of een verbetering van uw klachten geeft.

Bovendien kunnen plotselinge veranderingen op zichzelf ook buikklachten geven. Ondanks dat het een weg is van vallen en opstaan, is dit het zeker waard. Niet alleen kunt u mogelijk uw prikkelbare darmen onder controle krijgen, u heeft ook weer de regie over uw eigen gezondheid genomen.

Literatuur
1. Gastroenterology. 2018 Apr 4. pii: S0016-5085(18)30407-4
2. Gastroenterology. 2017 Oct;153(4):1026-1039
3. Neurogastroenterol Motil. 2007 Jul;19(7):545-52
4. J Gastroenterol Hepatol. 2017 Mar;32 Suppl 1:69-72
5. United European Gastroenterology Week; Bennet SMP, et al. Abstract #3474. 2016 Oct. 15-19; Vienna
6. Eur J Clin Nutr. 2018 Jan 25. doi: 10.1038/s41430-017-0064-z
7. https://www.pdsb.nl/reduce

Goede ontlasting en goed ontlasten

Een gezond ontlastingspatroon en een gezonde ontlasting hebben de volgende eigenschappen: u poept 1 of 2 keer per dag, waarbij de ontlasting geen sporen in de pot achterlaat en u weinig toiletpapier nodig heeft. Uw poep zinkt, stinkt (bijna) niet, is lichtbruin tot bruin van kleur en is worstvormig. Daarnaast ziet u geen onverteerde voedselresten. Verder voelt uw buik soepel aan, voelt u zich niet opgeblazen en heeft u geen last van overmatige winderigheid.

Een goede manier om te poepen is met uw voeten op een krukje. Als uw knieën zich namelijk boven uw bekken bevinden, met andere woorden u zit met licht opgetrokken benen, ontstaat er een grotere, betere doorgang voor uw ontlasting. Deze houding kan het poepen vergemakkelijken, zeker als u last heeft van obstipatie.

Specifieke koolhydraten en het FODMAP-dieet

Ongeveer driekwart van de mensen met PDS reageert op een of meerdere soorten koolhydraten in de voeding. De Monash Universiteit in Melbourne heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar dit fenomeen en op basis van deze onderzoeken de term ‘FODMAP’ geïntroduceerd. Deze afkorting staat voor Fermentable Oligosaccharides Disaccharides Monosaccharides And Polyols, ofwel fermenteerbare oligo-, di-, mono-sacchariden en polyolen. Voorbeelden van voedingsmiddelen met FODMAP’s zijn tarweproducten, peulvruchten, melkproducten met veel lactose, fruit en producten met kunstmatige zoetstoffen. Sommige van deze typen koolhydraten worden bij mensen met PDS niet goed afgebroken in de darmen, waardoor ze door de darmflora gefermenteerd worden. Dit zorgt voor een opgeblazen gevoel, buikpijn, obstipatie of diarree.1

Het FODMAP-dieet is een eliminatie-herintroductie dieet. Dit betekent dat in eerste instantie al deze typen koolhydraten uit de voeding verwijderd worden. Na enige tijd worden de verschillende koolhydraten één voor één weer geïntroduceerd. Zodra de klachten terugkomen, weet men welke voedingsmiddelen buikproblemen kunnen geven. Het FODMAP-dieet is geen gemakkelijk dieet, omdat in de eerste fase veel voedingsmiddelen niet zijn toegestaan. Om deze reden is het ook geen dieet dat u langdurig kunt volgen, omdat er anders te veel tekorten in uw voeding ontstaan. Het is daarom aan te raden om dit dieet te volgen in samenwerking met een deskundige.

Literatuur
1. Gastroenterology. 2014 Jan;146(1):67-75.e5

Zelf aan de slag met mindful eten

Deze keer geen recept zoals u van mij gewend bent, maar een oefening in mindful eten.
Mindful eten, oftewel met aandacht eten, kan ervoor zorgen dat u een goede relatie met voeding opbouwt en dat u zich bewust wordt van de invloed die de geconsumeerde voeding heeft op uw lichaam. Met aandacht eten gaat verder dan alleen maar proeven wat u eet. Het is van belang dat u tegelijkertijd ook luistert naar uw lichaam. Wat doet het eten met uw lichaam? Mindful eten doet u in een paar stappen en ik heb ze hieronder voor u op een rijtje gezet.

Overwegen. Voordat u gaat eten; denk na of u eigenlijk wel honger heeft.

Rust. Ga aan tafel zitten als u eet en zorg voor minimale afleiding. Zet bijvoorbeeld de tv uit en leg uw telefoon weg tijdens het eten.

Waarderen. Gebruik alle zintuigen als u eet. Hoe ziet uw maaltijd eruit? Hoe ruikt het voedsel? Hoe smaakt het? Hoe voelt de textuur aan in uw mond?

Langzaam. Eet langzaam en kauw goed. Kauwen is de eerste stap in de vertering van voedsel. Als u goed kauwt, komt dat uw spijsvertering ten goede. Bovendien wordt u zich eerder bewust van een verzadigd gevoel.

Stop. Neem af en toe een rustmoment tijdens het eten. Zo kunt u steeds bepalen of u nog meer wilt eten, of dat u verzadigd bent. Overeten kan zorgen voor een vol, ongemakkelijk gevoel in de maag en darmen en kan daarnaast spijsverteringsproblemen veroorzaken.

In het begin zal het waarschijnlijk wat meer tijd kosten om op deze manier te eten. Misschien dwalen uw gedachten af of merkt u dat u weinig geduld heeft (moet u rennen naar een volgende afspraak?). Het weekend kan daarom een mooi moment zijn om mindful eten eens uit te proberen.