Microplastics en nanoplastics zijn kleine plastic deeltjes die in het milieu terechtkomen. Via het milieu kunnen de plastics ons lichaam bereiken, bijvoorbeeld via de lucht of de voedselketen. Wat brengt deze blootstelling voor gezondheidsrisico’s met zich mee? En kunnen we er iets tegen doen?

Microplastics zijn kleine stukjes plastic tussen de 50 micrometer en 5 millimeter groot. Nanoplastics zijn nog kleiner, deze plastic deeltjes zijn 1000 keer zo klein als een algencel. De stukjes plastic ontstaan door afbrokkeling van grotere stukken plastic, maar kunnen ook als zodanig in verschillende producten worden verwerkt, zoals een douchescrub of cosmetische producten met ‘microbeads’. De belangrijkste bronnen van micro- en nanoplastics zijn echter autobanden, synthetische kleding en visnetten. Microplastics zijn inmiddels teruggevonden in oppervlaktewater, zeeën, oceanen, stranden, koraal, de bodem, de lucht, kraanwater en de voedselketen (met schaal- en schelpdieren en zeevissen als grootste dragers). Een groot gedeelte van het plastic bestaat uit polystyreen en polyethyleen. Omdat veel van het plastic uit de industrie komt, bevat het tevens een coating van verschillende chemicaliën die aanvullende gezondheidsrisico’s met zich meebrengt.

Microplastics in ons lichaam

Allereerst is het belangrijk om te weten dat er nog veel onduidelijk is over de gezondheidsrisico’s van minuscuul plastic op onze gezondheid. Er zijn vermoedens en theorieën, maar er is nog onvoldoende (grootschalig) onderzoek gedaan om harde conclusies te kunnen trekken. Er zijn wel verschillende aanwijzingen dat er gezondheidsrisico’s zijn.

Vanaf ongeveer 2017 zijn er verschillende dierstudies gepubliceerd die de effecten van het inslikken van plastic onder de loep nemen. Hieruit blijkt dat er mogelijk risico’s zijn voor de darmgezondheid en de nier- en leverfunctie. In muizen heeft men gezien dat de microplastics maar moeilijk kunnen worden uitgescheiden door het lichaam en zich, afhankelijk van de grootte van de deeltjes, kunnen ophopen op verschillende plaatsen in het lichaam. Deze opstapeling van plastic zorgde verder voor een veranderde vetstofwisseling en een verhoogde oxidatieve stress bij de dieren. Dit laatste kan laaggradige ontstekingen in het lichaam veroorzaken, wat op termijn ziekte kan veroorzaken.1

Microdeeltjes polystyreen hebben bij zowel muizen als zebravissen invloed op de darmgezondheid. Het microplastic veroorzaakt een disbalans in de darmmicrobiota en ontstekingen van de darmwand. Bij muizen leidden deze ontstekingen tot een verstoring van de darmbarrière; met andere woorden: er ontstond een lekkende darm. De kleine plasticdeeltjes hoopten zich op in de darmen en een klein gedeelte werd ook daadwerkelijk opgenomen in het lichaam. Mogelijk werd dit veroorzaakt door de lekkende darm. Na opname van het plastic in het lichaam werd het naar de lever getransporteerd, waar het verstoringen in de galstofwisseling veroorzaakte.2,3 Ondanks dat sommige wetenschappers aangeven dat het niet te verwachten is dat het microplastic via de darmen wordt opgenomen, blijkt uit deze kleine dierstudies het tegendeel.

Blootstelling van de mens aan microplastics vindt niet alleen maar plaats via het inslikken van plastic, bijvoorbeeld door het eten van zeedieren. Via onze leefomgeving komen we op verschillende manieren in aanraking met microplastics. Door fijnstof in de lucht en de aanwezigheid van synthetische vezels van kleding ademen we het ook in. In longbiopsies zijn inmiddels bij mensen ook microplastics gevonden. Over de effecten op de gezondheid worden echter geen uitspraken gedaan. Toch durven wetenschappers wel te zeggen dat de plastics door hun lage toxiciteit bij kwetsbare mensen gezondheidsklachten kunnen geven, zoals ademhalingsproblemen en kleine beschadigingen van het longweefsel die kunnen ontsteken.4

De gezondheidsrisico’s beperken zich niet tot de blootstelling aan plastic deeltjes an sich. De plastics bevatten vaak een laagje van verschillende chemicaliën. Welke cocktail we precies binnenkrijgen, is onduidelijk. Er zijn aanwijzingen dat deze chemicaliën de hormoonhuishouding kunnen verstoren. Ook kunnen de microplastics in het milieu de verspreiding van schadelijke bacteriën bevorderen. Deze hechten zich aan het plastic en komen via het inslikken in de voedselketen, en dus uiteindelijk in ons lichaam terecht. De vraag is hier echter of de concentraties in het lichaam hoog genoeg zijn om gezondheidsklachten of ziekten te veroorzaken.5,6 De risico’s zijn mogelijk talrijker dan we nu vermoeden.

Wat zeggen de experts?

Begin 2019 publiceerde het Europese academische adviesorgaan SAPEA, onder leiding van prof. dr. Koelmans van Wageningen University & Research, een rapport waarin de gevolgen van microplastics voor de natuur en de samenleving uitgebreid omschreven wordt. Een groep experts heeft alle beschikbare wetenschappelijke literatuur bekeken en een conclusie geformuleerd. De belangrijkste conclusies zijn dat er nog veel onbekend is, dat onderzoek lastig is, en de kans dat de mens nu schade oploopt door een hoge blootstelling klein is. Dit wil echter niet zeggen dat we ons geen zorgen hoeven te maken. De wetenschappers benadrukken dat een opstapeling van plastics in het milieu op termijn wel voor problemen kan zorgen.7 De Wereldgezondheidsorganisatie publiceert dit jaar een rapport waarin zij dieper ingaat op de mogelijke effecten op de gezondheid door blootstelling aan plastics via drinkwater.

Onderzoek blijkt erg lastig te zijn, juist omdat de plastics overal om ons heen aanwezig zijn. Wageningen University & Research ontdekte dat 92 procent van de gedane onderzoeken van onvoldoende kwaliteit zijn. Dit maakt het moeilijk om goede conclusies te trekken.7 Eerder ontdekten wetenschappers al dat onderzoeksmateriaal snel vervuild raakt door microplastics uit textielvezels in de lucht. De uitdagingen dienen zich verder aan, nu blijkt dat een groot gedeelte van het plastic wat we dumpen, later niet meer traceerbaar is. We hebben gewoonweg geen idee waar het gebleven is en komen niet verder dan ‘ergens in de oceaan’.
En daar zit volgens wetenschappers als Koelmans dan ook het echte probleem. We focussen ons nu erg op microplastics in bijvoorbeeld cosmetica, maar we verliezen het grote plaatje uit het oog, namelijk onze eigen plasticconsumptie en de grote plastic soep die dit veroorzaakt.

Blootstelling voorkomen

Om de plastic soep te verminderen én de blootstelling aan micro- en nanoplastics te voorkomen, is dus een kritische houding naar onze eigen consumptie en leefstijl noodzakelijk. We scheiden in Nederland inmiddels redelijk enthousiast ons plastic afval, zodat het gerecycled kan worden. In 2017 publiceerde het Centraal Planbureau echter een rapport waaruit blijkt dat het recyclen van plastic nog niet efficiënt verloopt. We gooien massaal het verkeerde plastic bij het afval, zoals piepschuim en foam vleesschaaltjes, en bovendien is er nog veel plastic dat maar moeilijk gerecycled kan worden. Het plastic van PET-flessen kan prima opnieuw gebruikt worden om PET-flessen van te maken. Polystyreen, het plastic waar plastic bekertjes, vleesschaaltjes en patatbakjes van gemaakt worden, kan niet zo makkelijk omgezet worden in iets nieuws. Een gedeelte van het plastic wordt na scheiding daarom toch nog verbrand. Dit wil niet zeggen dat plastic scheiden zinloos is. We produceren met z’n allen zo veel, dat alles helpt.8 Uiteindelijk zullen we echter onze plasticconsumptie moeten terugdringen. De app My Little Plastic Footprint en de Plastic Footprint calculator helpen niet alleen om het probleem inzichtelijk te maken, maar dragen ook bij aan de oplossing door het delen van inspirerende verhalen en tips hoe de plasticconsumptie omlaag kan.

Als u specifiek iets wilt doen aan de blootstelling aan micro- en nanoplastics, kunt u kleine stappen nemen door uw toilettas eens onder de loep te nemen. Bevatten deze producten ‘massagekorreltjes’ van zogenaamde microbeads? Of andere plastics, zoals acrylaten? Kies dan liever voor een alternatief. De app ‘Beat the Microbeads’ kan u hier verder helpen in de wirwar van cosmetica-labels. Het zijn niet alleen microbeads die een onnodige plastic belasting op het milieu geven. Fabrikanten hebben namelijk in 2015 beloofd geen microplastics meer te verwerken. Echter, er worden ook andere plastics, zoals acrylaten, toegevoegd aan veel verzorgingsproducten. Deze stoffen worden er bij waterzuiveringsbedrijven niet volledig uitgefilterd.

Wilt u directer de blootstelling aan microplastics verminderen, let dan op uw visconsumptie. Sommige vissoorten lijken meer microplastics te bevatten dan andere. Kabeljauw is vrij rijk aan plastic, terwijl makreel weinig microplastic bevat. Schelpdieren, zoals mosselen, bevatten weer relatief veel plastics.

Verder zal de fleecetrui in de ban moeten. Wat begon als een mooi recycleproject van PET-flessen, blijkt nu een bijdrage te leveren aan de hoeveelheid microplastics in de lucht die we inademen. Daarnaast zorgt iedere wasbeurt dat er kleine plasticdeeltjes in het oppervlaktewater gespoeld worden. Kies daarom liever voor kleding van natuurlijke materialen.

Blijf kritisch in de supermarkt. Zijn al die plasticverpakkingen echt nodig? Of kunt u een alternatief zonder plastic vinden, bijvoorbeeld op een lokale markt? Dit jaar zijn verschillende supermarkten testen gestart om groenten zonder plasticfolie aan te bieden. Een mooi initiatief waaruit blijkt dat de vraag van de consument naar milieuvriendelijke alternatieven grote bedrijven in beweging kan zetten.

U kunt niet direct iets doen aan de luchtvervuiling, maar door kritisch te kijken naar uw reisgedrag, kunt u wel op termijn de hoeveelheid fijnstof terugbrengen als u wat vaker de auto laat staan.

Concluderend

De belangrijkste conclusie is dat er nog veel onduidelijk is over de gevolgen van de blootstelling aan micro- en nanoplastics. Tot op heden zijn er verbazingwekkend weinig studies gedaan naar de gezondheidsrisico’s. Dit voedt helaas de groeiende onrust. Daarbij kunnen we ons afvragen of we deze onrust op de juiste onderwerpen richten en daarbij het overkoepelende probleem, die van de grote plastic soep, niet uit het oog verliezen.

Binnen de Europese Unie is er alleen beleid voor de regulatie van nanoplastics, via wetgeving rondom cosmetica en voedingslabels. Microplastics worden buiten beschouwing gelaten, waardoor microplastics verworden tot een milieuprobleem dat gereguleerd wordt via de afvalrichtlijn. Omdat er nog onduidelijkheid is over de gevolgen van microplastics voor de volksgezondheid, lijkt regelgeving vanuit de EU op korte termijn niet te verwachten. De EU heeft wel een belangrijke eerste stap gezet met het verbod op wegwerpplastic vanaf 2021. Hiermee moet de grote plastic afvalberg afnemen, wat indirect invloed heeft op de hoeveelheid microplastic in het milieu.

Mensen maken zich ondertussen echter zorgen over de gezondheidsrisico’s van plastic in ons lichaam. Zelf kunt u ook actie ondernemen om de blootstelling aan plastic te verminderen. Relatief makkelijke maatregelen zijn het gebruik van cosmetische producten met plastics te staken, en kleren van natuurlijke vezels te dragen. Een stap in de goede richting, maar een druppel op een gloeiende plaat. Echte stappen zetten we door iets aan ons autogebruik te doen en eens kritisch te kijken naar onze plasticconsumptie. Met z’n allen kunnen we het verschil maken. Doet u mee?

Feiten en cijfers

Onze plastic footprint beslaat ongeveer 22 kilo plastic verpakkingsmateriaal per persoon per jaar.
Microplastics en nanoplastics komen overal in onze leefomgeving voor, zowel in het wateroppervlak, de bodem en onze voedselketen. Deze plastics komen bijvoorbeeld uit toiletartikelen, verf, schoonmaakmiddelen, geneesmiddelen, synthetische kleding en autobanden.

Het is moeilijk in te schatten hoeveel minuscuul plastic zich in ons drinkwater bevindt. De metingen die verricht zijn, wijzen op een schatting tussen de 0,2 en 66 microgram per liter afvalwater. Hoeveel hiervan na zuivering nog in het drinkwater zit, is onbekend. De rivier de Rijn is wereldwijd de meest vervuilde rivier. Per vierkante kilometer bevat het water gemiddeld 892.777 deeltjes plastic. Een deel van dit plastic komt uit de auto-industrie, maar de herkomst van het overgrote deel kan niet geïdentificeerd worden.
Fijnstof in de lucht wordt voor 35 procent veroorzaakt door het slijten van autobanden. Het is bekend dat fijnstof de gezondheid negatief beïnvloedt, maar het is niet bekend of dit veroorzaakt wordt door microplastics uit de autobanden. Ook worden oude autobanden gebruikt bij de productie van kunstgrasvelden, zoals voetbalvelden. Deze verspreiden jaarlijks 1 miljoen kilo kunststof korreltjes in het milieu.
In de voedselketen wordt een forse concentratie microplastics gevonden in schelpdieren, waaronder mosselen, oesters en Sint Jacobsschelpen. De hoogst gemeten concentratie in mosselen bedraagt 900 deeltjes per portie mosselen (225 gram), wat overeenkomt met 7 microgram plastic.

1. Gezondheidsrisico’s van microplastics in het milieu | Advies | Gezondheidsraad [Internet].
2. Mani T, Hauk A, Walter U, Burkhardt-Holm P. Microplastics profile along the Rhine River. Sci Rep. 2016;5(1):17988.

Cindy de Waard is natuurgeneeskundige en farmaceutisch wetenschapper. Zij heeft zich enkele jaren beziggehouden met wetenschappelijk onderzoek op het gebied van darmgezondheid en zij focust zich momenteel op het behandelen van mensen met darmgerelateerde klachten. Naast haar werkzaamheden als therapeut geeft zij als tekstschrijver en docent/spreker gezondheidsvoorlichting. Door het maken van de vertaalslag van wetenschappelijk onderzoek naar praktische informatie hoopt zij een brug te slaan tussen complementaire en reguliere gezondheidszorg. Meer informatie kunt u vinden op de website www.jouwgezondedarmen.nl

Referenties
1. Sci Rep. 2017 Apr 24;7:46687.
2. Sci Total Environ. 2019 Feb 1;649:308-317.
3. Environ Pollut. 2018 Apr;235:322-329.
4. Environ Pollut. 2018 Mar;234:115-126.
5. Revel M, Châtel A, Mouneyrac C. Micro(nano)plastics: A threat to human health? Curr Opin Environ Sci Heal 2018;1:17–23.
6. Mar Pollut Bull. 2018 Aug;133:336-348.
7. Science Advice for Policy by European Academies: A Scientific Perspective on Microplastics in Nature and Society. https://doi.org/10.26356/microplastic
8. https://www.consumentenbond.nl/verhuizen/wel-of-geen-plastic-afval-scheiden