HET NIEUWSTE INZICHT OP DIEETGEBIED IN DE VS EN IN HET VERENIGD KONINKRIJK BETREFT DE BALANS TUSSEN ZUREN EN BASEN IN HET MENSELIJK LICHAAM. HET IS VOORAL BELANGRIJK DE TENDENS TOT EEN TE HOGE ZUURGRAAD TEGEN TE GAAN. GEWOON MEER GROENTE ETEN IS ECHTER NIET VOLDOENDE: HET VERHAAL IS GECOMPLICEERDER. VOEDINGSMIDDELEN KUNNEN EEN AVERECHTSE EFFECT HEBBEN, AFHANKELIJK VAN HET STOFWISSELINGSTYPE DAT U HEBT.

Voelt u zich moe of uitgeput? Lijdt u aan overgewicht, hebt u een slechte spijsvertering, met pijntjes en kwaaltjes of serieuzere problemen? Dan lijdt u mogelijk aan chronische acidose (verzuring).
Dat is althans de boodschap uit het alternatieve circuit. Daar is een gloednieuwe theorie in opkomst over de balans van zuren en basen in het lichaam. In de afgelopen jaren werden over dit onderwerp talloze boeken gepubliceerd, waaronder Alkalize or die; Sick and tired? Reclaim your inner terrain. Ze bevatten alle dezelfde conclusie: de sleutel tot het behoud van een goede gezondheid is verzuring tegengaan.
In het kielzog van deze publicaties deed een scala aan gezondheidsproducten zijn intrede op de markt: setjes om de zuurgraad te testen, water dat alkalisch (basisch) is gemaakt en voedingssupplementen die de verzuring tegengaan.
 

De pH-schaal
Allereerst een beetje scheikunde. Het gaat om de balans tussen H-ionen (waterstofionen) en HO-ionen (waterstofoxide-ionen) in een vloeistof. Hoe zuur of hoe basisch (alkalisch) een vloeistof is, wordt weergegeven door de pH-waarde: een schaal die loopt van 1 tot 14: 1 is het zuurst; 14 is het meest basisch (alkalisch). Een lage pH betekent een hoge concentratie van waterstofionen. Hoe meer waterstofionen hoe minder waterstofoxide-ionen, dus hoe zuurder de vloeistof.
De schaal van de pH is logaritmisch. Dat betekent dat iedere stap op de schaal een vermenigvuldiging met 10 weergeeft. Zo is citroensap, met een pH van 2, tien keer zo zuur als soda dat een pH van 3 heeft. Water is neutraal met een pH van 7. Veel gebruikte zuren zijn citroensap en azijn met beide een pH van circa 3; veel gebruikte basen zijn bakpoeder (pH van 8) en melk die magnesium bevat (pH van 10,5).
 

Zuren tegenover basen
Het menselijk lichaam bestaat voor 75 procent uit water. Toch treffen we zeer uiteenlopende pH-waarden erin aan. Soms liggen gebieden met verschillende pH-waarden vlak bij elkaar. Het zuurste gebied is de maag (pH 2); het meest basische gebied is de darmen (pH 8).
Het zoutzuur in de maag is zeer geconcentreerd. In zuivere toestand is het in staat brandwonden in de huid te veroorzaken, maar in de maag wordt het onschadelijk gemaakt door het slijm dat door de binnenste maagwandbekleding wordt geproduceerd. Het maagsap bewerkt het voedsel en breekt dat af tot een brij, de chymus, met een pH van ongeveer 4. De brij gaat verder naar de darmen waar hij steeds meer basisch (alkalisch) wordt gemaakt, tot een pH van circa 8.
In de darmen vindt de absorptie van de voedingsstoffen plaats. Als het milieu in de darmen niet voldoende basisch (alkalisch) is wordt deze absorptie echter bemoeilijkt. Daarom moet de brij alkalisch worden en daarvoor zorgen de sappen van de alvleesklier. Deze klier pompt precies de goede hoeveelheid bicarbonaat in de darm om het afgebroken voedsel zo alkalisch te maken dat het via de darmwand in het bloed kan worden opgenomen.
 

Maagzuur
De antacida (zuurbestrijdende stoffen) die de alvleesklier produceert, zijn wezenlijk anders dan de antacida van de farmaceutische industrie. De werking van deze miljarden opleverende producten is hoofdzakelijk gebaseerd op een mythe. De mythe dat ze ‘een teveel aan maagzuur kunnen neutraliseren’, wat suggereert dat het maagzuur het probleem zou zijn. Het tegendeel is waar. Maagzuur is van vitaal belang voor de vertering en juist een tekort aan maagzuur geeft spijsverteringsstoornissen. Daardoor kunnen antacida, vooral als ze langdurig worden gebruikt, precies de problemen veroorzaken die de gebruikers ervan willen bestrijden. Het is zelfs nog erger gesteld met de secretieremmende middelen zoals Zantac en Losec. Deze middelen verdubbelen de kans op een ontsteking van het maagslijmvlies door bacteriën zoals Clostridium difficile, een belangrijke oorzaak van diarree en colitis (darmontsteking)1.
Waardoor ontstaat dan dat typische zuurbranden bij een spijsverteringsstoornis? Waarschijnlijk zijn de belangrijkste oorzaken: te veel eten en te vlug eten, met als gevolg sterke gisting in de maag.
 

Evenwicht
Zuren kunnen echter op nog ander gebied problemen geven. De basale functies van de lichaamscellen gaan gepaard met afscheiding van zure afvalproducten. Het lichaam heeft dan ook ingenieuze strategieën ontwikkeld om dit overtollig zuur te verwijderen. Dat gebeurt hoofdzakelijk door de nieren en de longen. De taak van de nieren is tweeledig: ze scheiden het teveel aan zuren uit naar de urine en ze pompen ammonia (een base) in de bloedbaan. De longen mengen zuurstof met eiwitten waardoor carbonaten ontstaan. Zo vormen ze lichaamseigen antacida.
De gecombineerde inspanningen van nieren en longen hebben tot resultaat dat het systeem licht alkalisch wordt. Daaruit valt op te maken dat het lichaam de voorkeur geeft aan een licht alkalisch milieu. De pH van bloed bijvoorbeeld wordt gehandhaafd tussen zeer nauwe grenzen: 7.35-7.50, licht alkalisch dus. Deze zorgvuldig uitgekiende balans is wel beschreven als ‘een van de meest strikt gereguleerde variabelen van de menselijke fysiologie’2.
Het mag duidelijk zijn dat het menselijk lichaam het best functioneert en dat zijn scheikundige functies het meeste effect sorteren als het bloed als meest vitale vloeistof licht alkalisch is.
 

Gezondheid
Wat betekent dit alles nu voor onze gezondheid? Er komen steeds meer bewijzen waaruit blijkt dat veel externe factoren inwerken op de delicate balans van onze pH. Ook staat vast dat handhaving van de juiste pH zijn tol eist van het lichaam. Als longen en nieren de aanwezige zuren niet goed kunnen verwerken (acidose), gaat het lichaam reageren als een dief van zichzelf. Het haalt calcium uit de botten en maakt daar het basisch reagerende calciumcarbonaat van. Als noodmaatregel is dit mechanisme niet schadelijk, maar wanneer de acidose langdurig blijft bestaan of chronisch wordt, kunnen de botten beroofd worden van essentiële mineralen. ‘Zelfs een lichte vorm van chronische acidose kan aanzienlijk botverlies betekenen,’ aldus dr. Tim Arnett van het University College Londen3.
Hoe ontstaat chronische acidose? Een van de belangrijkste oorzaken is veroudering. Bij het ouder worden gaan de lichaamsfuncties achteruit, ook die van longen en nieren. Het normale zuur/base-evenwicht raakt verstoord, waardoor steeds vaker een beroep wordt gedaan op het noodweermechanisme van de botafbraak. Sommige wetenschappers zien hierin de hoofdoorzaak van het ontstaan van osteoporose4.
Andere oorzaken van acidose zijn onder meer stress ten gevolge van slechte algemene conditie, infecties, anorexia, overmatige lichamelijke inspanning zoals marathonlopen, diabetes en de menopauze3.
 

Voeding
Maar waarschijnlijk is de meest algemene oorzaak van acidose het voedsel dat we in onze maag stoppen, wat niet zo verwonderlijk is. Zuur voedsel verwekt echter geen acidose, de zuurte van de voedingsstoffen zelf is irrelevant. Citroenen en sinaasappels bijvoorbeeld, met een hoog gehalte aan citroenzuur, doen het zuurgehalte van het bloed helemaal niet stijgen. In feite doen ze zelfs het tegenovergestelde. Zoals al het fruit zijn ze basen vormend (zie kader). Als u last krijgt van een ‘zure maag’ na het eten van citrusvruchten, kunt u er welhaast zeker van zijn dat dat niet komt door het fruit, maar waarschijnlijk door een allergie of intolerantie voor citrus.
Welke voedingsstoffen zijn dan wél zuur vormend? Voor de meeste mensen zijn dit de eiwithoudende producten: vlees, vis, gevogelte, eieren en de meeste soorten noten. Dat komt doordat ze een hoog gehalte zwavel, fosfor en ijzer hebben. Ook koolzuurhoudende dranken zijn sterk zuurvormend door hun hoog gehalte aan fosfaten. Melk daarentegen, met een hoog eiwitgehalte, dus zuur vormend, bevat veel calcium dat als een buffer werkt. Melk is daarom pH-neutraal.
Basen vormende voedingsstoffen zijn op de eerste plaats fruit en groenten. Ze zijn rijk aan kalium, calcium en magnesium. Deze mineralen roepen alkalische reacties op in het lichaam.
 

Evolutie
Er bestaat een theorie die zegt dat het geen toeval is dat ons lichaam naar een alkalisch milieu streeft. Dat heeft te maken met onze voorgeschiedenis. Professor Lynda Frassetto en haar collega’s van de Universiteit van Californië analyseerden de dagelijkse kost van onze aapachtige voorvaderen en ontdekten dat hun voedsel hoofdzakelijk bestond uit wilde planten en vruchten, in hoge mate basen vormend dus. Dit patroon is welhaast zeker in de duizenden jaren van de evolutie in ons genenpatroon opgenomen.
Bij de opkomst van de landbouw echter, zo’n 10.000 jaar geleden, veranderde de dagelijkse kost van de mens ingrijpend. Hij ging meer granen eten en vlees van mestdieren met een hoog eiwitgehalte. Vooral de afgelopen tweehonderd jaar is deze trend zeer sterk uitgebreid. Daarbij komt dat het kaliumgehalte (basen vormend) van industrieel bewerkt voedsel dramatisch lager is dan dat van onbewerkt voedsel, terwijl er ook nog eens kunstmatig natrium (zuren vormend) aan wordt toegevoegd5. Frassetto zegt dan ook dat we ‘veroordeeld zijn tot een chronische lage graad van acidose en de daaraan inherente ziekteverschijnselen’6.
Wat voor verschijnselen zijn dat dan? De conventionele geneeskunde haalt hierover haar schouders op. De meeste artsen gaan ervan uit dat, mochten er al gevolgen zijn, het hooguit nierstenen en osteoporose zijn.
Honderdvijftig jaar geleden echter was men een totaal andere mening toegedaan. Een aantal vooraanstaande onderzoekers verkondigde toen dat acidose beslist geen verwaarloosbaar medisch probleem is, maar juist de primaire oorzaak van ziekten.
Pasteur versus Bernard
Een van de verdedigers van deze mening was dr. Claude Bernard (1813-1878), een eminent Frans fysioloog en tijdgenoot van Louis Pasteur (1822-1895). Bij hun studies en onderzoek kwamen ze tegenover elkaar te staan in hun mening over de oorzaak van verlies van gezondheid.
Pasteur geloofde dat ziekten het gevolg waren van besmetting met microben. Bernard onderschreef deze theorie, maar stelde dat dit niet alles was. Hij benadrukte het belang van wat hij noemde het milieu interieur, het interne milieu, oftewel de basale staat van gezondheid van het lichaam. Als het lichaam gezond is, zou ziekte geen kans krijgen. Het verhaal gaat dat Bernard om zijn mening te staven een glas vol cholerabacteriën dronk zonder ziek te worden.
De belangrijkste bijdrage van Bernard op medisch gebied was dat hij aantoonde dat een goed immuunsysteem weliswaar heel belangrijk is, maar dat het niet de doorslaggevende factor hoeft te zijn bij het ontstaan van ziekten. Vóór, onder en boven het immuunsysteem ligt de status van het lichaam zelf: le terrain. Als het ‘terrein’ goed is, zal het immuunsysteem niet worden aangesproken; het is min of meer een tweede lijn van verdediging. De primaire verdediging is de status van het lichaam zelf.
Bernard onderscheidde twee factoren die van belang waren om het ‘terrein’ gezond te houden: een negatieve elektrische lading en een status van alkaliteit. Hij benadrukte de betekenis van het soort voeding dat we gebruiken en dat we toxische stoffen dienen te vermijden. Volgens hem was dat de weg die we moeten bewandelen om de fundamenten voor een goede gezondheid te leggen.
En Pasteur? Men zegt dat hij op zijn sterfbed, na een levenslang gevecht met Bernard, deze laatste gelijk heeft gegeven.
Merkwaardigerwijze kwam ongeveer tegelijk met Pasteur de Duitse patholoog Virchow tot dezelfde conclusie. Samen met Pasteur behoorde Virchow tot de prominente Europese aanhangers van de kiemtheorie als oorzaak van ziekten, maar uiteindelijk schreef hij: ‘Als ik mijn leven kon overdoen, zou ik mijn tijd besteden aan het leveren van bewijzen voor het feit dat ziektekiemen hun natuurlijke “habitat” zoeken: aangetast weefsel, en dat ze niet primair de oorzaak van ziek weefsel zijn.’
 

Navolging
Het duurde jaren voordat het verband tussen de balans in aciditeit en alkaliteit en het milieu interieur algemeen bekend raakte. Pas in 1933 publiceerde de New Yorkse arts William Hay zijn populaire boek A New Health Era. Daarin stelde hij dat alle ziekten zijn terug te voeren op ‘autointoxicatie’ (zelfvergiftiging) ten gevolge van ophoping van zure stoffen in het lichaam.
Dertig jaar later ontdekte professor George Watson, psycholoog aan de University of Southern California, dat kleine veranderingen in de zuurgraad van het bloed een aanzienlijke uitwerking hadden op de gemoedsgesteldheid van zijn patiënten. Hij kwam tot de slotsom dat precies 7.46 de meest ideale pH-waarde was. Gewapend met deze kennis wist hij ongekende resultaten te bereiken door zijn patiënten bepaalde diëten voor te schrijven7. Jammer genoeg werd zijn werk genegeerd.
Er was een andere Amerikaanse pionier voor nodig om het concept van de pH van het bloed verder uit te werken, Rudolf Wiley, PhD, die een natuurkundige achtergrond had. Hij stelde vast dat niet alleen psychologische condities verbeterden wanneer de pH van het bloed in balans werd gebracht, maar ook lichamelijke problemen zoals vermoeidheid, allergieën, obesitas en hart- en vaatziekten8. Wiley verzette bergen werk om na te gaan welke voedingsmiddelen aciditeit of alkaliteit veroorzaakten (zie kader).
Wiley kreeg echter maar een deel van het verhaal in zicht. De kankerspecialist William Kelley stelde dat de reactie van een individu op welk voedsel dan ook afhangt van de manier waarop zijn lichaam dat voedsel opneemt en verwerkt. William Wolcot, die het kaarsje van Kelley overnam, ontdekte vervolgens dat sommige individuen hun voedsel verbranden en anderen het juist opslaan, en dat sommige voedingsmiddelen of voedingsstoffen tegengestelde effecten konden sorteren, afhankelijk van het stofwisselingstype van het individu.
 

Individueel
De meeste voedingsdeskundigen houden vast aan het principe dat bepaalde voedingsmiddelen inherent zuurvormend zijn en andere inherent basevormend. Ze gaan dan wel voorbij aan het simpele feit dat de effecten van voedingsmiddelen op het lichaam niet worden veroorzaakt door de aard van het voedsel zelf, maar dat ze afhangen van de talrijke mechanismen die het lichaam inzet om de homeostase (balans van alle lichaamssystemen) te handhaven. Denk aan de mate waarin voedsel wordt omgezet in energie, het autonome zenuwstelsel (de regulator van de stofwisselingsprocessen), het zuurstofmetabolisme in de cellen, de immuunrespons, de elektrolytenbalans. Ze worden allemaal beïnvloed door de kwaliteit van het voedsel.
Wolcott zegt dan ook: ‘De manier waarop voedsel of voedingsstoffen de biochemie van een individu beïnvloeden, heeft altijd een relatie met het stofwisselingstype van het individu.’
Hij ontdekte dat groenten bij een autonoom-dominant persoon (van wie de stofwisseling overwegend wordt bepaald door het autonome zenuwstelsel, ook wel koolhydraat type genoemd) basevormend werken, terwijl diezelfde groenten bij een oxidatief-dominant persoon (van wie de stofwisseling overwegend wordt bepaald door het oxidatieve systeem, ook wel eiwittype genoemd) juist een zuurvormend effect hebben.
Bij dit laatstgenoemde type kan vlees alkalivormend werken (zie kader). Kelley ontdekte dit toen zijn vrouw erg ziek was en totaal geen baat had bij een ‘gezond’ vegetarisch dieet. De wanhoop nabij gaf hij haar sterke rundvleesbouillon en 24 uur later verbeterde haar toestand aanzienlijk.
Als conclusie kunnen we stellen dat de beste weg naar een licht alkalische status is te eten volgens uw individuele stofwisselingstype.
De theorie van de zuur/base-balans krijgt steeds meer aandacht, vooral bij alternatieve geneeskundigen, met name ter preventie en behandeling van kanker. De redenering is als volgt: kankercellen hebben een hoge zuurgraad met een zeer lage pH en zijn daarbij anaëroob (ze kunnen alleen overleven in een zuurstofarme omgeving). Het advies om kanker op een afstand te houden luidt dan ook: maak uw lichaam alkalisch. Zodoende wordt acidose bestreden en wordt het zuurstof in het lichaam tevens verhoogd.
Tot nu toe is er nog geen onderzoek op dit gebied gedaan. Maar nu mensen overstappen van het ‘een voor allen dieet’ naar meer individuele regimes, zullen de mensen die zich beter verdiepen in deze materie ongetwijfeld ook aandacht besteden aan de theorie van de balans tussen zuren en basen in ons lichaam.
Tony Edwards en Lynne McTaggart

1J Am Med Assoc, 2005; 294: 2989-2995
2Crit Care, 2000; 4: 6-14
3Proc Nutr Soc, 2003; 62: 511-520
4Swiss Med Wkly, 2001; 131: 127-132
5J Nutr, 2004; 134: 2903-2906
6Eur J Nutr, 2001; 40: 200-213
7Watson G, Nutrition and your mind: the psychochemical response. Harper & Row, 1972
8Wiley RA, Biobalance. Essential Science Publishing, 1998

Kader 1
Signalen en symptomen

Acidose
sufheid
vaak zuchten
snellere hartslag
rusteloos
koud zweet
droge huid en mond
harde ontlasting
minder urineren
excessief transpireren
kleverige zure smaak in de mond
slechte adem 

Alkalose
spierpijn en krampen
stijve of krakende gewrichten
ontsteking van de slijmbeurs van gewrichten
haakjes aan botten
oedeem (vooral van de handen)
allergieën
problemen met de menstruatie
hyperventilatie
rusteloos
prikkelbaar
stijf
prikkelingen
snellere ademhaling
ongemak na eten.
 

Testen van zuur /base

Met doehetzelftestjes kunt u eenvoudig zelf uw urine of speeksel onderzoeken. Het zijn verfijnde versies van de lakmoestest; ze zijn tot op 0,5 nauwkeurig. De interpretatie van de uitkomsten echter kan moeilijkheden opleveren. De zuurgraad van speeksel bijvoorbeeld kan worden beïnvloed door in de mond aanwezige zuurvormende bacteriën. Het is waarschijnlijk altijd beter de pH van uw bloed in het laboratorium te laten bepalen.
 

Kader
Hoe handhaaft u een gezond zuur/base (acidose/alkalose) -balans?
U neigt naar acidose als u:
• intensieve lichamelijke oefeningen uitvoert waarbij grote hoeveelheden melkzuur zich ophopen in het bloed;
• lijdt aan suikerziekte: dat kan leiden tot acidose door verlies van kalium, natrium en ketonen (zuren die ontstaan uit vetzuurafbraak) in de urine;
• lijdt aan chronische diarree;
• nierproblemen hebt1;
• een ketogeen dieet volgt (vetrijk en koolhydraatarm, waardoor relatief veel ketonen worden gevormd), dat gunstig is voor epilepsie maar licht verzurend werkt;
• een lactose-intolerantie heeft (dit geldt ook voor een milde vorm daarvan) zodat zuivelproducten lactose-acidose veroorzaken2.

Als u inderdaad acidotisch bent ( naar alle waarschijnlijkheid):
• Ga na welk type stofwisseling u hebt (zie kader).
• Eet meer zuurvormend voedsel als u oxidatief dominant bent (u hebt meer eiwitrijk voedsel nodig om u goed te voelen) en eet meer basenvormend voedsel als u autonoom dominant bent (u hebt koolhydraatrijk voedsel nodig om u goed te voelen).
• Drink heel veel water; soms wordt basisch water aanbevolen, maar er is geen klinisch bewijs dat dit waardevol is.
• Neem een kaliumbicarbonaat supplement.
• Eet zoutarm of neem kaliumcitraat3.
• Vermijd alcohol.
• Vermijd geraffineerde koolhydraten.
• Wees voorzichtig met suiker, zelfs met fructose, dat bij intraveneuze toediening acidose kan veroorzaken.
• Neem vitamine B1 (thiamine) en B2 (riboflavine), beide kunnen een ernstige acidose corrigeren. Een van de verborgen en vrijwel niet bekende effecten van een tekort aan thiamine is metabole acidose. Een onderzoek bij arbeiders die over slapte en oedeem in de benen klaagden, wees uit dat ze allemaal aan een thiaminegebrek leden4.
• Ga na welke medicijnen u gebruikt. Medicijnen waaronder aspirine, ijzerpreparaten, epinefrine en metformine kunnen acidose veroorzaken5.

U neigt naar alkalose als u:

• steroïden (bepaalde hormonen) gebruikt, diuretica (plastabletten), (maagzuurremmers) of laxantia ( tegen obstipatie)6;
• een nierafwijking hebt.

1Kidney Int Suppl, 1999; 73: S85-S88
2 Rose BD, Post TW, Clinical Physiology of Acid-Base and Electrolyte Disorders, 5de editie, New York, NY: McGraw-Hill, 2001
3Eur J Nutr, 2001; 40: 200-213
4J Emerg Med, 2004; 26: 301-303
5Borron SW, Lactic acidosis. Emedicine, 7 april 2005
6Hoofdstuk 11: Acid-base disturbances. In Bennett JC, Plum F (red), Cecil textbook of Medicine, 20th ed. Philadelphia, WB Saunders, 1996
 

Kader
Welke voedingsstoffen doen wat?
Zuren producerend:

brood
cake
granen
mayonaise
cranberries
pruimen
pruimedanten
vlees
paranoten
walnoten
pinda’s
groente
maïs/tarwe

Basen producerend:

kaas
slagroom
het meeste fruit
de meeste groenten
jam
amandelen
kastanjes
kokosnoten
stroop

Neutraal zijn:

thee
koffie
tapioca
maïszetmeel (maïzena)
boter
varkensvet
margarine
plantaardige olie
melk
witte suiker
siroop

De gangbare mening is dat genoemde voedingsstoffen bij iedereen deze uitwerking hebben. Dat blijkt echter niet zo te zijn: de reactie van het lichaam is afhankelijk van het stofwisselingstype waartoe iemand behoort (zie kader pag. xx).
Kader 4
Hoe het stofwisselingstype de pH beïnvloedt
De gangbare mening is dat bepaalde voedingsmiddelen specifieke effecten op de pH van het lichaam hebben. Maar feit is dat hetzelfde voedsel bij het ene stofwisselingstype een alkalische uitwerking heeft en bij het andere stofwisselingstype een acidotische (Wollcott W, Fahey T. The Metabolic Typing Diet. New York: Broadway Books, 2000).

                Autonoom dominant     Oxidatief dominant
Groente     Basevormend              Zuurvormend
Vlees         Zuurvormend              Basevormend

Voor een professionele vaststelling van uw stofwisselingstype zie: www.ccgonline.nl, of neem contact op met het Centrum voor complementaire geneeskunde, tel. 036 – 522 41 45, of de Engelse websites: www.MetabolicTypingOnline.com; www.metabolictyping.co.uk of www.MetabolicEd.com.