Elk jaar vallen er meer dan 1 miljoen 65-plussers. Hoewel een deel van hen er zonder kleerscheuren vanaf komt, houdt 70 procent van de thuiswonenden er lichamelijke klachten aan over. En een op de vier mensen heeft na de val huisartsenzorg, fysiotherapie of een ziekenhuis- of verpleeghuisopname nodig. Ook kan iemand overlijden aan een val, zeker als er sprake is van een heupfractuur of hersenletsel.

Vallen is een ernstig probleem, waar wat aan moet gebeuren. Dat kan ook. Oorzaken kunnen evenwichtsstoornissen, medische klachten, bijwerkingen van medicijnen, weinig lichamelijke beweging of omgevingsfactoren zijn, zoals struikelen over een verlengsnoer. Preventie van deze factoren is eenvoudig te doen. Voor ouderen die vaker vallen, is nader onderzoek gewenst om een passende behandeling te realiseren.

Evenwichtsstoornissen

Symptomen als duizeligheid, misselijkheid en een draaierig gevoel zorgen ervoor dat u wellicht soms niet stevig op uw benen staat. Als u daarbij bedenkt dat de evenwichtsorganen samenwerken met spieren, gewrichten en ogen, dan is het logisch dat een stoornis kan leiden tot uit balans raken
en valpartijen.

Medische klachten

Bij ouderen komt regelmatig een bloeddrukdaling voor door het te snel uit bed of uit een stoel opstaan. Duizeligheid treedt dan op, waardoor de kans op vallen aanzienlijk toeneemt. Om dit te voorkomen is het belangrijk dat u zich eerst ergens aan vasthoudt en dan langzaam opstaat. Dit beeld, orthostatische hypotensie genoemd, kan ook veroorzaakt worden door medicijnen tegen hoge bloeddruk.

Verschillende ziektebeelden kunnen ook leiden tot vallen. Chronische ziekten op zich verhogen al de kans om te vallen. Mensen met osteoporose bijvoorbeeld (botontkalking) zijn vaker bang om te vallen. De angst verhoogt de kans om te vallen omdat ze onzeker worden, voorzichter doen en minder gaan bewegen. En dat laatste kan weer leiden to minder balans, en dus een verhoogd risico op vallen.

Visuele problemen kunnen ook voor valpartijen zorgen; niet alleen omdat het scherp zien is verminderd en contrast minder goed wordt gezien, maar ook omdat beweging minder goed wordt waargenomen. Hierdoor kunt u eerder uit balans raken. Ook is het niet verstandig om bij het lopen de leesbril op te hebben, omdat u dan niet goed kunt zien waar u loopt.
Tot slot verhoogt ook depressie de kans op vallen, al is niet duidelijk waarom dat zo is.

Medicijnen

Bij duizeligheid of vallen moet overigens altijd gekeken worden naar medicijngebruik, omdat dit het valrisico kan verhogen. Hierbij kan gedacht worden aan slaapmiddelen, kalmerende middelen, morfine, antidepressiva en bloeddrukverlagers. Zo blijkt dat mensen die een slaappil innemen, vaker vallen dan mensen die dat niet doen. Soms kan het daarom nodig zijn om bij valproblematiek een medicijn te stoppen of de dosering te verlagen.

Lichaamsbeweging

Bij weinig lichamelijke activiteit gaan de spieren achteruit en vermindert het evenwichtsgevoel. De conditie verslechtert en de kans op vallen neemt toe. Om een goede lichaamshouding te hebben, zijn de spieren in de enkels en voeten essentieel. Met het ouder worden gaan ook deze spieren achteruit. Wandelen is al een eerste belangrijke stap om de spieren te versterken. Met spierversterkende oefeningen, houdingscorrectie, verbetering van de balans, coördinatie en bewegen kunt u het tij verder keren.

Onderzoek naar vallen

Een versterking van de spierkracht en verbeterde coördinatie vermindert de kans op vallen met zo’n 25 procent. Daarom is het zinvol de ouderen op te sporen die een verhoogd risico lopen om te vallen. Dit onderzoek kan al beginnen in de spreekkamer van de huisarts. Hoe loopt de oudere? Kan hij tien seconden met zijn voeten achter elkaar staan? En kan hij vanuit zittende houding overeind komen zonder zijn handen te gebruiken? Lukt dit niet, dan lijkt oefentherapie nodig.

Er zijn ook geriatrische valklinieken waar mensen komen die al twee keer of vaker zijn gevallen in het afgelopen jaar. Een speciaal team van fysiotherapeut, verpleegkundige en klinisch geriater onderzoekt de persoon. Zo wordt het lopen, schoeisel, de thuissituatie, geheugen en de medische situatie in kaart gebracht. Verder wordt bloedonderzoek gedaan, een ECG gemaakt en soms nog een hart-longfoto. Op basis van deze informatie wordt een behandelplan gemaakt.

De mogelijkheid van onderzoek is er ook op de valpoliklinieken van het Universitair Centrum voor Ouderengeneeskunde (UCO). Indicatie daarvoor is dat de oudere vaak struikelt en al een paar keer is gevallen of gewoon bang is om te vallen. Een arts en fysiotherapeut doen het onderzoek. Op basis daarvan en de vragenlijst die is ingevuld door de oudere, wordt gekeken wat nodig is: aanpassen van de medicatie, een trainingsprogramma, eventueel een fysiotherapeut thuis, hulpmiddelen of een specifieke medische behandeling.

Preventieve omgevingsfactoren

Goede schoenen met antislipzolen en lage hakken zijn aan te raden. Nachtlampjes op de slaapkamer en overloop kunnen goede diensten bewijzen evenals zaklantaarns op toegankelijke plaatsen voor het geval de stroom uitvalt. Verder zijn stevige trapleuningen en verlichte trappen van belang met speciale aandacht voor de onderste trede, die nogal eens gemist wordt. Het is veiliger om geen spullen op de trap te leggen.

Het aanbrengen van handgrepen en antislipmatten in de badkamer en toilet is raadzaam. Zo nodig kunt u loophulpmiddelen gebruiken, zoals een rollator, looprek of loopstok die steun kunnen geven. Van belang is ook om te zorgen dat de kamer voldoende verlicht is en ruimte heeft voor de loophulpmiddelen. Opstaan uit een hogere stoel gaat makkelijker dan uit een lagere stoel met zachte zitting. En als u vaak alleen thuis bent of alleenstaand, dan is een mobiele telefoon zeker aan te bevelen.

Bronnen

• http://platformouderenzorg.nl/bestanden/valindicentenbijouderenpreventievan.pdf
• Tijdschrift voor Verzorgenden september 2007
• Vallen bij ouderen H&W Petra Elders december 2009
• https://www.umcg.nl/NL/UMCG/Afdelingen/ouderengeneeskunde/ziekteonderzoekbehandeling/vallen_bij_ouderen/Paginas/default.aspx
• https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/healthy-aging/in-depth/fall-prevention/art-20047358