Tegenwoordig is de eerst aangewezen farmaceutische behandeling van osteoporose (botontkalking) een groep geneesmiddelen genaamd ‘bifosfonaten’, waaronder risedroninenzuur en alendroninezuur. Deze middelen remmen de botresorptie (het vanzelf afnemen van botweefsel) en ze verhogen de dichtheid van mineralen in de botten, zodat de kans op botbreuken vermindert. Maar ze gaan ook samen met irritatie, zweren en zelfs perforatie van de slokdarm. Om die bijwerkingen tegen te gaan dient u orale bifosfonaten staand in te nemen en een halfuur na inname overeind te blijven1.

De recente meldingen van hevige pijn en van botafsterving in de kaak door deze middelen zijn ‘verontrustend’, zo was onlangs te lezen in een medisch tijdschrift2. Ook zijn er zorgen gerezen over de mogelijkheid dat een langdurige behandeling met alendroninezuur de botvernieuwing zozeer onderdrukt dat er juist gemakkelijker botbreuken buiten de ruggengraat ontstaan en dat die moeizamer genezen3.

Calcitonine is een natuurlijk hormoon, veiliger dan oestrogeentherapie (nu hormoonsubstitutie overal uit de gratie is), en vertoont duidelijke verbeteringen in de botdichtheid (hoewel de toename niet zo groot is als bij bifosfonaten). Door injectie van calcitonine kunnen opvliegers ontstaan, misselijkheid en pijn op de plaats van injectie. Maar in de nieuwste, beter te verdragen toedieningsvorm (een neusspray) verlaagt het de kans op botbreuken in de onderste ruggengraat, echter niet in de heup4.

Raloxifeen, een tweede generatie niet-steroïde (niet-hormonaal) middel, is ontwikkeld om vrouwen na de overgang de voordelen van oestrogeentherapie te bieden zonder de belangrijkste bijwerkingen. Bij een onderzoek bleek dat raloxifeen weliswaar het risico van botbreuken buiten de wervelkolom verlaagt, maar alleen bij vrouwen die reeds fracturen van de ruggengraat hebben5. Bij een ander onderzoek is er daarentegen na een behandeling van acht jaar niet gebleken dat het middel effect heeft op botbreuken buiten de wervelkolom bij vrouwen na de overgang6. Ook dit middel gaat gepaard met opvliegers, spierkrampen in het been en diepveneuze trombose7, 8.

Kim Wallace

1Ann Long-Term Care, 2002; 10: e-pub
2Med Lett Drugs Ther, 2005; 47: 33-35
3J Clin Endocrinol Metab, 2005; 90: 1294-1301
4Pharmacotherapy, 2005; 25: 574-584
5 Pharmocotherapy, 2005; 25: 574-584
6J Bone Miner Res, 2005; 20: 1514-1524
7J Musculoskelet Neuronal Interact, 2000; 1: 127-132
8Clin Calcium, 2004; 14: 100-104

Botopbouwende alternatieven

Hebt u last van osteoporose, dan is een combinatie van calcium, vitamine D en vitamine K, samen met mineralen als strontium en magnesium, een goed alternatief voor een geneesmiddel, en zonder de bijwerkingen. Dit blijkt uit recent onderzoek.
• Vitamine K. Deze vitamine is inmiddels erkend als cruciale factor bij de botomzetting. Door een tekort ontstaat verlies aan botdichtheid en ontstaan botbreuken. Na drie jaar gebruik van zowel vitamine D als K blijkt er minder botverlies te zijn opgetreden dan bij mensen die een placebo of alleen vitamine D nemen1. Mensen die antibiotica gebruiken en mensen met een verminderde leverfunctie kunnen een tekort aan vitamine K hebben. Groene bladgroenten en plantaardige oliën bevatten heel veel vitamine K1 (fylloquinon). Vitamine K2 (menaquinon), de krachtigere vorm, zit in vlees, kaas en gefermenteerde producten zoals natto (van sojabonen). Bij een Japans onderzoek leidde vitamine K2 evenzeer tot een verbetering van de botmineraaldichtheid en een vermindering van het aantal botbreuken bij mensen met osteoporose als etidroninezuur (een bifosfonaat)2. Bij de Nurses’ Heart Study bleek dat vrouwen met een lage inname aan vitamine K een verhoogd risico hadden van heupfracturen3 en bij de Framingham Heart Study bleken zowel mannen als vrouwen die in de 25 procent vielen van mensen met de hoogste inname aan vitamine K significant minder vaak een heupfractuur te krijgen dan de mensen in de 25 procent met de laagste inname4. Aangezien een hoge dosis vitamine K1 of K2 weinig of geen bijwerkingen vertoont, kunnen mensen met osteoporose zonder bezwaar tot wel 1000 microgram per dag nemen5. De vitamine kan ook synergetisch werken met bifosfonaten6 , maar omdat hij de werking van de bloedstolling bevordert, kunt u hem beter niet samen met warfarine gebruiken.
• Vitamine D. Deze in vet oplosbare vitamine is van cruciaal belang voor een gezond skelet en voor de opname van calcium. Hij zit in bepaalde voedingsmiddelen (visolie, verrijkte melk, eieren en lever), maar de beste bron is zonlicht. Wie dagelijks ongeveer een kwartier de zon op zijn huid laat schijnen, krijgt voldoende vitamine D. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid via de voeding is 5 microgram (200 IE/dag), voor volwassenen die niet in de zon komen, maar dit mag verhoogd worden tot 15 microgram (600 IE) per dag7. Ouderen, mensen met een donkere huid en mensen die weinig in de zon komen, hebben meer vitamine D nodig om een tekort te voorkomen, evenals mensen met osteoporose. Voor mensen van 65 jaar en ouder kan een hogere dosis vitamine D dan de nu aanbevolen 600 IE/dag nodig zijn voor een optimale gezondheid van de botten, bijvoorbeeld 800-1000 IE/dag. Senioren die 800 IE/dag namen, bleken zelfs 30 procent minder fracturen van de wervelkolom te hebben8. Tevens is uit onderzoek gebleken dat ouderen die extra vitamine D nemen, minder vaak vallen en dus minder risico lopen iets te breken9.
• Strontium is een mineraal dat onderdeel uitmaakt van menselijke botten. Ter preventie van osteoporose is slechts 1-3 mg per dag nodig. Het zit in volkorengranen, peterselie, vis, paranoten, sla en melasse. Ook wie reeds osteoporose heeft, kan overwegen strontium aan zijn supplementenarsenaal toe te voegen. Bij een onderzoek waarbij postmenopauzale vrouwen met osteoporose en een voorgeschiedenis met wervelfracturen drie jaar lang dagelijks 2 gram strontiumranelaat kregen, bleek de botdichtheid toe te nemen en hun fractuurrisico met meer dan 40 procent af te nemen10. Over de langetermijneffecten van een hoge dosis strontium als supplement is echter weinig bekend, behalve dat het bij dieren tot botafwijkingen leidde11.

1Calcif Tissue Int, 2003; 73: 21-26
2J Orthop Sci, 2001; 6: 487-492
3Am J Clin Nutr, 1999; 69: 74-79
4Am J Clin Nutr, 2000; 71: 1201-1208
5Am J Health Syst Pharm, 2005; 62: 1574-1581
6Altern Med Rev, 2005; 10: 24-35
7Am J Clin Nutr, 1994; 60: 619-630
8Ann Med, 2005; 37: 278-285
9Am J Clin Nutr, 2005; 81: 1232S-1239S
10N Engl J Med, 2004; 350: 459-468
11Townsend Lett Docs, 2005; 261: 67