In Nederland hebben 1,2 miljoen mensen burn-outverschijnselen en vanwege de aanhoudende crisis is de verwachting dat dit aantal de komende tijd zal toenemen. Behandeling van een burn-out richt zich over het algemeen op psychische ondersteuning in combinatie met het houden van een zekere mate van rust. De stressreactie en daarbij behorende stresshormonen spelen echter een belangrijke rol en lichamelijke ondersteuning mag niet vergeten worden.

Een disbalans op mentaal, emotioneel of lichamelijk vlak kan zich in eerste instantie uiten als overspannenheid. Als deze klachten van overspannenheid echter lang aanhouden, dan kunnen deze overgaan in een burn-out. Verschijnselen van een burn-out zijn sterke gevoelens van (mentale) moeheid en uitputting gedurende minimaal een half jaar. Daarnaast kan sprake zijn van een verminderd geheugen, concentratieproblemen, gestoorde slaap, prikkelbaarheid, niet tegen lawaai kunnen, een opgejaagd gevoel hebben of je machteloos voelen. Deze klachten beperken je in je beroepsmatig of sociaal functioneren.1 Naast deze mentale symptomen ervaren veel mensen met een burn-out ook lichamelijke klachten, zoals hoofdpijn, spierpijn, buikpijn, hartkloppingen of een verminderde weerstand.

Het gevoel totaal opgebrand te zijn, kan iedereen overkomen die zijn of haar persoonlijke draagkracht langdurig overschrijdt. Dat kan bijvoorbeeld komen door werkstress, maar ook door gebeurtenissen in de privésfeer zoals een echtscheiding, financiële problemen, een intensieve studie of een chronische ziekte.1 De weg naar herstel kan lang zijn en dat maakt dat burn-out een grote impact heeft op de kwaliteit van leven.

Psychische ondersteuning

De behandeling van een burn-out wordt vaak opgedeeld in drie fasen: een crisisfase, een fase die gericht is op het vinden van oplossingen, en de laatste fase waarin deze oplossingen worden toegepast.1 Hierbij wordt door verschillende hulpverleners, waaronder de huisarts, bedrijfsarts en een psycholoog, gezocht naar een behandeling die aansluit op de persoonlijke situatie. Tijdens de crisisfase is het belangrijk om weer tot rust te komen, zodat je in staat bent om naar oplossingen te gaan zoeken. Hierbij is het goed om een dagstructuur aan te houden, omdat sommige mensen geneigd zijn anders de hele dag in bed te blijven liggen, het slaap-waakritme (verder) te verstoren of alleen nog maar op de bank te zitten. Ondanks dat dit gedrag kortstondig kan helpen, maakt het over het algemeen op de lange termijn de problemen erger.1

Tijdens de crisisfase is een andere stap dat je accepteert dat je een probleem hebt, want alleen dan kun je op zoek gaan naar een oplossing. Door te praten over je problemen kun je meer inzicht krijgen in je situatie en ontspanningsoefeningen kunnen helpen om je rustpunt terug te vinden. In deze fase ga je nog niet nadenken over oplossingen, omdat dit extra stress of een gevoel van machteloosheid kan geven.

Zodra je weer wat meer rust kunt ervaren, kan gekeken worden naar mogelijke oplossingen. Ook kan langzaamaan weer iets worden gedaan aan lichaamsbeweging. Intensief sporten tijdens een burn-out is niet aan te raden, omdat dit grotere uitputting kan geven. Tot slot kunnen de oplossingen in de praktijk worden gebracht en zou het herstel weer volledig moeten zijn.

Mindfulness

De afgelopen jaren heeft mindfulness grote bekendheid gekregen als techniek om beter te leren omgaan met stress en stressvolle situaties. Mindfulness wordt gedefinieerd als het bewust aandacht geven aan het moment, zonder daarbij te oordelen. Technieken die hierbij toegepast worden, zijn ademhalingsoefeningen, yogahoudingen en meditatie. Hierdoor kunnen stress en piekeren verminderen. Uitgebreid onderzoek heeft laten zien dat mindfulness het ontstaan van een burn-out kan helpen voorkomen.2 Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR), of stressreductie door aandachttraining, is een programma van acht weken voor mensen met lichamelijke en/of psychische spanningsklachten. Het programma bestaat uit wekelijkse groepsbijeenkomsten en thuisopdrachten waarin de meditatie- en bewegingsoefeningen worden uitgelegd en toegepast.

Ondanks de effectiviteit van MBSR bij burn-outklachten, wordt de therapie niet vergoed vanuit de basisverzekering. Verschillende zorgverzekeraars bieden echter wel een vergoeding vanuit een aanvullend pakket.

Creatieve therapie

Sommige mensen kunnen onvol-doende loslaten als ze stil zijn of naar binnen keren, zoals bij een mindfulnessmeditatie. Zij kunnen baat hebben bij met hun handen bezig zijn, waardoor het hoofd even stilstaat. Dit kan door middel van creatieve of kunstzinnige therapie. Onder begeleiding van een creatief therapeut beeld je met klank of beeld uit wat er in je leeft, bijvoorbeeld door middel van schilderen, boetseren, muziek maken of toneelspelen. Het gaat er daarbij niet om de nieuwe Picasso te worden, maar om je hersenen af te leiden van piekeren of probleemsituaties. De hersenen kunnen namelijk niet én je handen aansturen tot schilderen én nadenken over een vervelende werksituatie. Ook voor mensen die onvoldoende in staat zijn om hun problemen onder woorden te brengen of niet duidelijk hebben waardoor hun problemen worden veroorzaakt, kan deze vorm van therapie uitkomst bieden.3,4

Opvallend is dat er binnen de behandelrichtlijnen voor een burn-out vaak hoofdzakelijk gekeken wordt naar psychische ondersteuning. Hierbij worden onder andere ontspanningsoefeningen en mindfulness aangeraden.2 Burn-out uit zich echter ook in lichamelijke klachten en veranderingen, zoals een verstoring in de stressreactie en het stresshormoon cortisol en veranderingen in de prikkeloverdracht in het zenuwstelsel. Idealiter worden deze aspecten óók meegenomen in de behandeling, omdat dit het herstelproces zou kunnen verbeteren.

Vergeet het lichaam niet

Verschillende voedingsstoffen en kruiden kunnen de stressreactie in het lichaam ondersteunen en herstel bevorderen. Bekende voedingsstoffen zijn bijvoorbeeld B-vitaminen, vitamine C, magnesium en omega 3-vetzuren die met name bij vrouwen met chronische stress effectief kunnen zijn.5 Kruiden die de stressreactie gunstig beïnvloeden, zijn adaptogene kruiden, zoals rhodiola.6 Adaptogene kruiden zijn planten die lichaamsprocessen kunnen stabiliseren en de weerstand tegen lichamelijke en psychische stress verhogen zonder daarbij het lichaam (verder) uit te putten. De stoffen in de planten vergroten het vermogen om je aan te passen aan omgevingsfactoren.7

Het gebruik van adaptogene kruiden kan zinvol zijn, omdat nog onvoldoende duidelijk is hoe het dagpatroon van het stresshormoon cortisol precies verloopt bij een burn-out. Sommige mensen vertonen een verhoogde waarde en anderen juist een verlaagde waarde ten opzichte van gezonde mensen. Stabiliserende kruiden die het stresshormoon afhankelijk van de situatie zowel kunnen verhogen als verlagen, kunnen dan uitkomst bieden. Bij het gebruik van kruiden die de stressreactie beïnvloeden, is het belangrijk dat je de nieuw beschikbare energie besteedt aan activiteiten waarvan je tot rust komt of waarvan je nog meer energie krijgt. Maak een mooie wandeling of ga een stuk fietsen, maar ga niet de keukenkastjes uitsoppen of je administratie bijwerken.

Naast de hierboven genoemde stressgerelateerde vitaminen en mineralen waaraan een verhoogde behoefte bestaat tijdens een periode van stress, lijkt er ook een connectie te zijn tussen stress en het functioneren van de hersen-darm-as. Het stresshormoon cortisol heeft een negatieve invloed op de samenstelling van de darmflora, waardoor de communicatie over de hersen-darm-as verstoord kan worden. In combinatie met de negatieve effecten van cortisol op de hersenen kan dit leiden tot angstige of depressieve gevoelens. Gebruik van probiotica kan in dit geval overwogen worden om de balans in de darmen te herstellen.8

Conclusie

Burn-out is een moeilijk grijpbaar fenomeen. Een grote groep mensen heeft burn-outverschijnselen, maar er is nog veel discussie over mogelijke oorzaken en oplossingen. De focus van de behandeling ligt op het ondersteunen van de psychische gezondheid. Mindfulness wordt vaak toegepast en kan daarnaast tevens burn-out helpen voorkomen. Lichamelijke ondersteuning wordt vaak overgeslagen, terwijl het lichaam tijdens stress een verhoogde behoefte heeft aan vitaminen, mineralen en andere voedingsstoffen.

Ook kan een verstoord cortisol-patroon leiden tot problemen elders in het lichaam, zoals een verstoord functioneren van de hersen-darm-as waardoor psychische klachten zoals depressieve of angstige gevoelens versterkt kunnen worden. Gebruik van voedingssupplementen, kruiden en probiotica kunnen daarom helpen.
Het uiteindelijke probleem is echter een disbalans tussen de draaglast en de persoonlijke draagkracht. We vragen in deze maatschappij geregeld te veel van onszelf. Door het ‘moeten’ waar mogelijk te beperken en je doelen kritisch tegen het licht te houden, kun je uiteindelijk echte stappen zetten in het behandelen én voorkomen van een burn-out.

Bronnen
1 Overspannen en burn-out. NHG-standaard, via richtlijnen.nhg.org
2 PLoS One. 2018 Jan 24;13(1):e0191332.
3 Trials. 2019 Jul 8;20(1):406.
4 AACN Adv Crit Care (2020) 31:(2);179–190.
5 JBI Database System Rev Implement Rep. 2017;15(2):402-453.
6 Neuropsychiatr Dis Treat. 2017;13:889–898.
7 Pharmaceuticals 2010:3(1);188-224.
8 Functional Foods in Health and Disease 2019:9(4);265-275.