Ontsteking de schuld geven van alles, van hartaandoeningen tot veroudering, zou de volgende grote blunder van de medische wetenschap kunnen zijn – vraag maar eens aan de Tsimane uit Bolivia

De medische wetenschap heeft de vervelende gewoonte om een verkeerde schuldige aan te wijzen. Jarenlang heerste de overtuiging dat het ‘slechte’ LDL-cholesterol verantwoordelijk was voor hart- en vaatziekten en vooral atherosclerose – het dichtslibben en verstijven van slagaderen door een opeenhoping van plaque – maar tegenwoordig wordt erkend dat LDL juist genezend werkt, doordat het slagaderbeschadiging probeert te herstellen. Nu zou de geneeskunde op het punt kunnen staan ​​​​dezelfde fout te maken met ontsteking.

Ontsteking, ofwel inflammatie, is de nieuwe slechterik. Volgens de nieuwe theorie is inflammatie en niet cholesterol verantwoordelijk voor hartaandoeningen en atherosclerose. Het is ook verantwoordelijk voor de ziekte van Alzheimer en dementie, en speelt een rol bij psoriasis, reumatoïde artritis en zelfs in het hele verouderingsproces, dat de pakkende naam inflammaging heeft gekregen (een samentrekking van inflammation en aging; ‘inflammatie-veroudering’).

Maar hoe kon het gebeuren dat het zelfhelende vermogen van het lichaam zo’n slechte reputatie kreeg? Ontsteking zorgt voor wondgenezing en bescherming tegen binnendringende virussen, maar de ontstekingstheorie zegt dat het een destructieve kracht wordt wanneer het aanhoudt en chronisch wordt.

Chronische ontsteking betekent dat het immuunsysteem voortdurend opruimcorvee heeft in een poging oude en afstervende cellen te verwijderen, zo geloven wetenschappers, maar het kan ook het gevolg zijn van obesitas of van een lekkende darm die met het vorderen van de leeftijd steeds verder verslechtert.1

OK, cholesterol was het dus niet

Hartziekte heeft meer te maken met inflammatie dan met LDL-cholesterol, volgens de nieuwste theorieën over de hartgezondheid. ‘Het gangbare, oudere idee dat atherosclerose wordt veroorzaakt door passieve afzetting van lipiden (vetten) in vaatwanden, met daaropvolgende bedekking van die afzettingen door glad spierweefsel en endotheelcellen, is in de loop van de tijd veranderd’, aldus cardioloog Mohammad Tarek Kabbany van het Medstar Washington Medical Center.2

Chronische ontsteking speelt ook een rol bij reumatoïde artritis, systemische lupus erythematosus (SLE), psoriasis en hiv-infectie. En de problemen zijn met elkaar verweven: patiënten met reumatoïde artritis hebben 68 procent meer kans op een eerste hartaanval dan gezonde mensen, terwijl mensen met psoriasis meer risico lopen op hart- en vaatziekten.

Inflammatie is ook de belangrijkste factor bij veroudering. Het kan ervoor zorgen dat weefsels en gewrichten verslechteren, maar het kan ook een onvermoede oorzaak van dementie zijn. Mensen met neuroinflammatie – ontsteking in de hersenen – zijn vatbaarder voor de ziekte van Alzheimer, en hetzelfde zou ook het geval kunnen zijn bij andere vormen van dementie, zoals is aangetoond door onderzoekers van de Universiteit van Cambridge.

Toen zij een scan maakten van de hersenen van 31 mensen met frontotemporale dementie – die wordt veroorzaakt door de ophoping van ‘rommel’-eiwitten – ontdekten ze dat de hersengebieden met de grootste eiwitophopingen ook het meest ontstoken waren. Maar wat was er eerst? Onderzoeker Thomas Cope zegt: ‘Het kan een vicieuze cirkel zijn waarbij celbeschadiging ontstekingen veroorzaakt, wat vervolgens leidt tot verdere celbeschadiging.’3

Fout, fout

Hoe overtuigend het bewijs ook is, met waarnemingen van ontsteking op bijna elke ‘plaats delict’, waarschuwen andere onderzoekers dat de geneeskunde op het punt staat opnieuw een kolossale fout te maken die vergelijkbaar is met de cholesteroltheorie.

Maar om de inflammatietheorie te weerleggen, moesten ze het bewijs verzamelen op een plek ver verwijderd van het Westen en zijn slechte dieet, stress en zittende levensstijl. Verschillende onderzoeksgroepen hebben de afgelopen 20 jaar de Tsimane-bevolking van de Boliviaanse Amazone bestudeerd en hun bevindingen zetten de hele ontstekingstheorie op zijn kop.

De Tsimane hebben het laagste aantal hartaandoeningen dat ooit door de moderne geneeskunde is geregistreerd en toch hebben ze chronische ontstekingen, precies het type dat hartaandoeningen zou veroorzaken. Ze lijken ook niet te lijden aan obesitas of diabetes type 2, twee andere problemen die verband houden met chronische ontstekingen.

Hun hersenen vertonen ook niet dezelfde mate van degeneratie als mensen van vergelijkbare leeftijd in het Westen, hoewel de ontsteking zou moeten leiden tot een aanval op hersenweefsel. Het feit dat hun hersenen niet atrofiëren, suggereert ook dat de Tsimane niet aan dementie of de ziekte van Alzheimer lijden.

Het is een ‘ontstekingsparadox’, zeggen onderzoekers van de Duitse Sportuniversiteit in Keulen, maar de paradox verdwijnt als de ontstekingstheorie buiten beschouwing wordt gelaten.4

Het zou misschien kunnen komen doordat de inflammatie bij de Tsimane op de een of andere manier verschilt van die in het Westen, die verband houdt met obesitas en stofwisselingsstoornissen. Bij de Tsimane wordt ontsteking veroorzaakt door luchtweg-, maagdarm- en parasitaire infecties, legt Hillard Kaplan van de Universiteit van New Mexico uit, wiens eigen onderzoek de ontstekingsparadox bevestigde.5

Zijn onderzoeksteam beoordeelde de hartgezondheid van 705 Tsimane met behulp van de CAC-test (kransslagader-calciumtest), een test die bewezen heeft hartproblemen te kunnen voorspellen. Ongeveer 85 procent van de Tsimane had helemaal geen calcium in de bloedvaten, bij 13 procent lag de CAC-score tussen één en 100, en slechts 20 mensen (minder dan 3 procent) hadden CAC-scores van meer dan 100. Onder Tsimane van 75 jaar of ouder had 65 procent een CAC-score van 0 en slechts 4 hadden een score van meer dan 100. Deze resultaten waren 5 keer zo laag als de gangbare scores onder westerse populaties van vergelijkbare leeftijd.

Andere onderzoekers ontdekten dat chronische ontstekingen ook niet schadelijk waren voor de hersenen van de Tsimane. De onderzoekers, van de Leonard Davis School of Gerontology van de Universiteit van Southern California, scanden de hersenen van 746 Tsimane in de leeftijd van 40 tot 94 jaar. Vergeleken met vergelijkbare tests in het Westen, ondervonden de Tsimane ‘een significant langzamere afname van het hersenvolume’ dan hun westerse leeftijdsgenoten.6

‘Wat de mogelijke schadelijke effecten van moderne levensstijlen op onze gezondheid betreft, hebben de Tsimane ons voorzien van een verbazingwekkende proef’, aldus onderzoeker Andrei Irimia.

Meer dan ontsteking

Maar er is meer aan de hand. De Hadza jager-verzamelaars van Tanzania en de Shuar jager-tuinbouwers van Ecuador hebben ook minder hartaandoeningen, maar hebben ook lage ontstekingsniveaus, wat suggereert dat ontsteking een dwaalspoor zou kunnen zijn.

Dat is volgens Jens Freese van de Duitse Sportuniversiteit inderdaad zo. Er moeten andere factoren zijn die een rol spelen, voordat chronische ontstekingen hun schadelijke reis door het lichaam kunnen beginnen, vermoedt hij. De inflammatie bij de Tsimane is voornamelijk het gevolg van darmwormen, die voor een verhoogde alertheid van het immuunsysteem zouden zorgen. De Tsimane lopen ook vaak virale infecties op tijdens het jagen, die ook ontstekingsreacties veroorzaken.

Misschien zouden we allemaal met ontstekingen kunnen leven als we een levensstijl zouden hebben die meer op die van de Tsimane lijkt, met gezondere voeding, meer lichaamsbeweging, langere perioden van vasten en zonder chronische stress. Freese en zijn team hebben een glimp opgevangen van hoe dit eruit zou kunnen zien toen ze in 2013 en 2014 twee veldexperimenten uitvoerden met kleine groepen deelnemers.

In beide experimenten, die bekend staan ​​als de Eifel-studies, naar het nationale park in Duitsland waar ze werden uitgevoerd, leefden de 20 deelnemers vier dagen lang een Paleo-achtig leven. Ze stapten over op een vetrijk, koolhydraatarm dieet, ze liepen elke dag tot 16 kilometer, ze vastten tot 14 uur lang tussen de maaltijden door, en ze kregen gemiddeld slechts 1.600 calorieën per dag binnen.

Het is bekend dat deze leefstijl-veranderingen ontstekingsremmend werken en toch was Freese verbaasd toen hij zag dat de ontstekingsmarkers van de deelnemers in slechts vier dagen tijd met maar liefst 170 procent waren gestegen.7

Freese heeft verschillende theorieën om het fenomeen te verklaren; een daarvan is dat de deelnemers werden blootgesteld aan natuurlijke antibiotica die door planten worden afgegeven om zichzelf te beschermen tegen bacteriën en insecten, en dit veroorzaakte de ontstekingsreacties bij de deelnemers. Soortgelijke effecten zijn gezien bij mensen die een dag doorbrengen met ‘bosbaden’ – wat eigenlijk gewoon neerkomt op wandelen door een bos. Het aantal NK-cellen (natural-killer-cellen) stijgt bij hen dramatisch en blijft tot 30 dagen hoog.8

Een andere mogelijkheid is dat de deelnemers van hun gebruikelijke, bijna steriele omgeving verhuisden naar een natuurlijke omgeving, en dit kan de activiteit van het immuunsysteem hebben aangewakkerd. Het is ook mogelijk dat de inflammatie het gevolg was van fysieke stress, veroorzaakt door de hoge werkdruk van de deelnemers in combinatie met een caloriearm dieet.

Vergelijkbare resultaten werden gezien in een ander experiment, dit keer met een groep op een 10-daagse wandeling door de Pyreneeën. Ook bij deze groep werden vervolgens verhogingen van ontstekingsmarkers geregistreerd.9

Wat we niet kunnen weten, is of deze terug-naar-de-natuur-experimenten op de lange termijn een positieve uitwerking hadden als het gaat om de hartgezondheid, diabetes, obesitas of bescherming tegen dementie, zoals we zagen bij de Tsimane.

Maar het gevaar bestaat dat de gezondheidsindustrie – altijd op zoek naar het volgende, geldverslindende wondermiddel – een nieuwe generatie ontstekingsremmers zal ontwikkelen, zoals ook gebeurde toen statines werden ontwikkeld om het cholesterolgehalte te verlagen.

Net als cholesterol, dat een poging doet om beschadigde slagaders te herstellen, is ook ontsteking een reactie op een bedreiging. Het is dus een reactie, geen oorzaak. Maar ja, wat valt daar nou aan te verdienen?
Bryan Hubbard

Bronnen
1 J Gerontol A Biol Sci Med Sci, 2014; 69 Suppl 1: S4-9
2 American College of Cardiology, “Cardiovascular Diseases in Chronic Inflammatory Disorders,” Jul 18, 2016. www.acc.org
3 Brain, 2020; 143: 1010–26
4 F1000Research, 2018; 7: 252
5 Lancet, 2017; 389: 1730–9
6 J Gerontol A Biol Sci Med Sci, 2021; glab138
7 J Evol Health, 2016; 1: 12
8 Environ Health Prev Med, 2010; 15: 18–26
9 Biomed Res Int, 2016; 2016: 6935123