Misselijkheid en overgeven, ofwel ochtendmisselijkheid, komen algemeen voor in de eerste periode van de zwangerschap. Waarschijnlijk heeft 70 tot 85 procent van alle zwangere vrouwen hier last van1. Vaak gaan deze symptomen samen met vermoeidheid en apathie. Meestal verdwijnen de klachten weer na de eerste drie maanden, maar in sommige gevallen duren ze de hele zwangerschap voort.
Men gaat ervan uit dat er enkele factoren meespelen bij de ochtendmisselijkheid, zoals lage bloeddruk en lage bloedsuiker, veranderingen in de hormoonhuishouding, emotionele onzekerheid over de zwangerschap en tekorten aan vitaminen en mineralen (met name ijzer en vitamine B6). Te veel geraffineerd, vet of sterk gekruid voedsel wordt ook als oorzaak genoemd. Daarnaast kan druk op de maag als gevolg van de uitzettende baarmoeder een goede spijsvertering in de weg staan, wat een bijkomende oorzaak van de klachten kan zijn.
Ondanks het grote aantal vrouwen dat last heeft van deze symptomen, wordt ochtendmisselijkheid nog onvoldoende begrepen en vaak slecht behandeld2.
Ook verschillende geneesmiddelen kunnen als bijwerking misselijkheid en overgeven hebben, bijvoorbeeld antibiotica, niet-steroïde ontstekingsremmers, thiazide, oestrogenen en – ironisch genoeg – ijzer. Indien u andere medicijnen gebruikt, controleer dan hun bijwerking.
Sommige hulpverleners in de gezondheidszorg denken dat ochtendmisselijkheid meer voorkomt bij vrouwen die in verwachting zijn van een tweeling of een drieling, maar daarvoor is geen afdoende bewijs.
 

Wat artsen u wel vertellen
Hoewel er op dit moment geen medicatie is die algemeen wordt voorgeschreven bij ochtendmisselijkheid, raden artsen soms aan om een zuurbindend middel (antacidum), een suikeroplossing of antihistaminen te gebruiken, die allemaal normaal verkrijgbaar zijn. Ook zijn er geneesmiddelen die tegen misselijkheid en overgeven gebruikt worden omdat zij ofwel rechtstreeks op de spijsvertering ofwel op de hersenen inwerken. Bij middelen die op de spijsvertering inwerken, nemen de samentrekkingen van de darmen toe waardoor het voedsel versneld wordt doorgevoerd. Middelen die via het zenuwstelsel werken, beïnvloeden het centrum in de hersenstam (de chemoreceptor trigger zone) dat braken oproept en ze blokkeren de zenuwimpulsen die tot misselijkheid en overgeven leiden. Voorbeelden van deze middelen zijn dopamine-antagonisten, anticholinergica en middelen met antiserotonine-effecten (ondansetron).
Hevig braken is gevaarlijk voor zowel moeder als kind, omdat door uitdroging belangrijke mineralen en voedingsstoffen verloren kunnen gaan. Symptomen van uitdroging zijn onder andere duizeligheid, dorst, minder urine dan gewoonlijk (of helemaal geen) of donkere urine. De vroedvrouw of huisarts kan door een simpele urinetest (keton) nagaan in hoeverre sprake is van uitdroging. In extreme gevallen moet de patiënt misschien naar het ziekenhuis, waar men haar intraveneus vocht kan toedienen.
Isabel Atherton

1Cochrane Database Syst Rev, 2003; 4: CD000145
2J Perinat Neonatal Nurs, 2004; 18: 312-328
 

kader
Wat dan wel?
• Probeer gember (Zingiber officinale). Van dertig vrouwen die last hadden van ochtendmisselijkheid, zei 70,4 procent dat zij zich beter voelden na inname van 250 mg gemberpoeder1. Gemberthee, gemberbier en gemberkoekjes kunnen ook helpen.
• Neem vitaminen B. B6 (pyridoxine) kan aanvallen van ochtendmisselijkheid verlichten2 en B12 kan ervoor zorgen dat u minder overgeeft. Neem deze vitaminen wel in voordat de misselijkheid komt opzetten.
• Homeopathie kan helpen tegen ochtendmisselijkheid (en de weeën minder zwaar maken)3. Als de misselijkheid heel erg is, overweeg dan tabletten Nux Vomica (braaknoot) te gebruiken. Dit wordt van oudsher gebruikt bij stoornissen in de spijsvertering. Het is verkrijgbaar bij de drogist en via verschillende websites.
• Probeer acupressuur. Door het acupunt P6 te stimuleren, dat op ongeveer 4 cm boven de pols ligt, werd ochtendmisselijkheid aanmerkelijk verminderd in vergelijking met het stimuleren van een vals acupunt of helemaal geen behandeling4. Zie ook het Special Report van dit nummer van Medisch Dossier over acupunctuur tijdens de zwangerschap.
• Overweeg hypnose. Moeder én kind kunnen hier baat bij hebben doordat de zwangerschap gemakkelijker te dragen wordt en een meer gezonde ontwikkeling van de baby wordt bevorderd5.
• Raadpleeg een kruidendokter. Er is een grote verscheidenheid aan kruiden die tegen ochtendmisselijkheid kunnen helpen. Kamille en wilde yamwortel bevorderen bijvoorbeeld de spijsvertering en hebben een kalmerend effect, terwijl citroenmelisse en moerasspirea pijnverzachtend kunnen werken. Er zijn ook anekdotische aanwijzingen dat de bast van de iep (Ulmus rubra) kan helpen de spijsvertering tot rust te brengen.
Let er wel op dat sommige kruidenpreparaten en geneesmiddelen de foetus kunnen beschadigen of aangeboren afwijkingen kunnen veroorzaken; andere kunnen ertoe leiden dat de baby bij de geboorte ziek of te klein is. Wees tijdens de zwangerschap altijd erg voorzichtig met supplementen.
• Ga na waardoor misselijkheid ontstaat. De smaak of geur van bepaalde etenswaren kan een gevoel van misselijkheid oproepen; vermijd deze.
• Eet regelmatig in kleine hoeveelheden, elke twee of drie uur – ook als u geen trek hebt. Drink voldoende water en vermijd vochtafdrijvende middelen als koffie en alcohol. Crackers of een droge geroosterde boterham, twintig tot dertig minuten voor het opstaan terwijl u rechtop in bed zit, kunnen helpen. Ook licht gezouten krakelingen kunnen helpen.

1Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol, 1991; 38: 19-24
2Cochrane Database Syst Rev, 2003; 4: CD0000145
3Prof Care Mother Child, 1994; 4: 185-187
4J Reprod Med, 2001; 46: 835-839
5Birth, 1999; 26: 248-254