Soms wordt de term obsessief-compulsief grappend gebruikt voor iemand die perfectionistisch is, extreem precies en/of al te zeer betrokken bij een bepaald stokpaardje. Maar de obsessief-compulsieve stoornis (OCS) is een ernstige geestesziekte met symptomen die het leven zeer zwaar kunnen maken voor de miljoenen mensen die eraan lijden. Behalve medicatie zijn er vele alternatieve therapieen en behandelingen mogelijk.

Aangenomen wordt dat OCS op de vierde plaats staat van meest voorkomende geestelijke stoornissen. Het komt bijna even veel voor als astma en diabetes 1. De ziekte houdt in dat de patiënt irreële gedachten en angsten heeft (obsessies), die hij probeert te bedwingen door dwangmatig repetitief gedrag (compulsies). Een irreële angst voor ziekteverwekkers kan de patiënt er bijvoorbeeld toe brengen dat hij compulsief de handen gaat wassen, zo vaak dat ze ruw en pijnlijk worden. Andere voorbeelden van compulsies zijn dwangmatig poetsen, tellen, checken, aanraken, opruimen, meten en verzamelen. Meestal heeft de patiënt wel in de gaten dat zijn gedrag irrationeel is, maar wordt hij daarvan enkel angstiger en ongeruster.

De standaardbehandeling van OCS bestaat uit antidepressiva en/of psychotherapie. Bij bijna 40 procent van de patiënten helpt dit echter onvoldoende of helemaal niet. De symptomen blijven dan het normale functioneren belemmeren 2. Bij geneesmiddelen is het zo dat − zelfs wanneer ze in eerste instantie helpen − psychiaters vaak moeten concluderen dat de patiënt toch de bijwerkingen niet goed verdraagt of dat de medicatie gaandeweg minder effectief wordt3. Gelukkig heeft een aantal wetenschappers onderzoek gedaan naar alternatieve therapieën voor OCS – en met resultaat.

Voeding
Er zijn aanwijzingen dat OCS samenhangt met een voedingstekort, met name van B-vitaminen. Bij een gecontroleerd onderzoek met dertig patiënten met OCS aan de universiteit van Tel Aviv in Israël, bleek 20 procent van deze groep een te laag gehalte vitamine B12 te hebben − significant meer dan in de controlegroepen. Die laatste bestonden uit een groep van dertig schizofrenen en een van dertig gezonde mensen 4.
Een ander onderzoek, uitgevoerd in Turkije, heeft aangetoond dat patiënten met OCS een beduidend lager gehalte foliumzuur hebben (vitamine B9) dan controleproefpersonen 5.

Nog niet bekend is of OCS ook werkelijk te behandelen is door opheffing van de voedingstekorten met behulp van supplementen, maar het kan zeker de moeite waard zijn om dit uit te proberen met behulp van een gekwalificeerd voedingsdeskundige of natuurgeneeskundige. Een supplement dat al wel onderzocht is bij OCS is inositol, een koolhydraat waarvan eerst gedacht werd dat het onderdeel was van het vitamine-B-complex. Dit bleek de ernst van OCS-symptomen significant te doen afnemen in vergelijking tot een placebo. De gebruikte dosis was 18 gram inositol per dag gedurende zes weken 6.

Lichaamsbeweging
Eenvoudig meer sporten en bewegen zou wel eens goed tegen de symptomen van OCS kunnen werken, aldus een onderzoek. Aan de Brown Medical School in Providence (VS) is een matig intensief fitnessprogramma van twaalf weken uitgeprobeerd op vijftien patiënten met OCS, die reeds de conventionele behandeling ondergingen maar nog steeds symptomen hadden. Aan het eind van de onderzoeksperiode waren de OCS-symptomen significant verbeterd en dat effect was een half jaar later nog steeds aanwezig. Het sporten bleek ook het algehele welbevinden van de patiënten te verbeteren 7.

Kruiden
De mariadistel (volledige wetenschappelijke naam: Silybum marianum (L.) Gaertn.) blijkt veelbelovend voor de behandeling van OCS. Aan de Jundishapoor-universiteit in Iran hebben wetenschappers dit kruid in een groep van 35 OCS-patiënten vergeleken met het antidepressivum fluoxetine, dat vaak bij OCS wordt gebruikt. Gedurende acht weken kreeg de ene helft van de groep S. marianum-extract (600 mg/dag), terwijl de andere helft fluoxetine nam (30 mg/dag). Aan het eind van de onderzoeksperiode bleek uit de resultaten dat het geneesmiddel en het kruidenpreparaat even effectief de ernst van de symptomen van OCS verminderden 3.
Sint-Janskruid – dat vaak tegen depressie wordt gebruikt – kan ook heilzaam zijn bij OCS, al zijn de onderzoeksresultaten niet eenduidig. De resultaten van een verkennend klinisch onderzoek leken aan te geven dat het kruid de symptomen van OCS significant kan verbeteren 8, maar bij een follow-upstudie bleek het niet beter te werken dan een placebo 9.

Magneten
Onlangs is een klinisch onderzoek uitgevoerd naar het effect op OCS van een niet-invasieve techniek genaamd repetitieve transcraniale magnetische stimulatie (rTMS), waarbij magnetische velden worden gebruikt om zenuwcellen in de hersenen te stimuleren. Aan de Columbia-universiteit van New York City hebben onderzoekers een groep OCS-patiënten gerecruteerd bij wie de symptomen resistent waren gebleken tegen de conventionele medicatietherapie. Ze deelden de patiënten willekeurig in voor ofwel rTMS ofwel een nepbehandeling. Al na vier weken bleken de patiënten die rTMS kregen gemiddeld 25 procent minder ernstige symptomen te hebben, tegenover 12 procent in de groep die de nepbehandeling kreeg 10.
Bij een ander klinisch onderzoek werden echter geen significante effecten gevonden 11 en er bestaat ook enige zorg dat TMS bij sommige mensen insulten veroorzaakt 12.

Meditatie
Uit een aantal onderzoeken valt op te maken dat de meditatievorm mindfulness – een techniek waarbij de geest wordt gericht op het heden – heilzaam kan zijn bij OCS. In een klinisch onderzoek had het volgens de onderzoekers een ‘significant en substantieel effect’ op de symptomen13. In een ander onderzoek bleek echter dat meditatietechnieken uit de kundalini-yoga, ook wel bekend als de ‘yoga van het bewustzijn’, effectiever zijn dan mindfulnessmeditatie. De cursisten die kundalini-yoga kregen, ervoeren een significante verbetering van hun OCS-symptomen en van hun stemming en stressniveau vergeleken met de mindfulnessgroep14.

Joanna Evans

1Am Fam Physician, 1994; 49: 1129-1137, 1142-1144
2Curr Psychiatry Rep, 2000; 2: 327-334
3Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry, 2010; 34: 362-365
4Acta Psychiatr Scand, 1988; 78: 8-10
5Psychiatry Clin Neurosci, 2005; 59: 616-620
6Am J Psychiatry, 1996; 153: 1219-1221
7J Nerv Ment Dis, 2007; 195: 514-520
8J Clin Psychiatry, 2000; 61: 575-578
9Int Clin Psychopharmacol, 2005; 20: 299-304
10Int J Neuropsychopharmacol, 2010; 13: 217-227
11Am J Psychiatry, 2001; 158: 1143-1145
12Int J Neuropsychopharmacol, 2008; 11: 131-147
13J Nerv Ment Dis, 2008; 196: 776-779
14CNS Spectr, 1999; 4: 34-47

Checklist OCS
Allemaal hebben we wel eens zorgelijke of ongewenste gedachten, maar iemand met OCS kan ze niet negeren of terzijde schuiven. Ze kunnen dan het leven gaan beheersen en een obsessie worden. Om de stress en angst die dat oplevert het hoofd te bieden, stellen OCS-patiënten regels of rituelen op voor zichzelf, die we compulsie noemen.

Symptomen en signalen van obsessie
Deze kunnen zijn:
• angst voor besmetting door iemand de hand te schudden of dingen aan te raken die anderen hebben aangeraakt;
• twijfel of de voordeur wel op slot is of het gas uitgedraaid;
• de gedachte dat je iemand in het verkeer hebt aangereden;
• de aandrang om te vloeken in situaties waar dat zeer ongepast is;
• intense gevoelens van stress als dingen niet op hun plaats liggen of verkeerd om geplaatst zijn.

Symptomen en signalen van compulsie
Deze kunnen zijn:
• steeds opnieuw controleren of deuren wel gesloten zijn;
• handen wassen tot de huid er pijnlijk van aanvoelt;
• in bepaalde patronen tellen;
• dingen volgens een vaste volgorde neerzetten;
• steeds de lichten aan en uit doen;
• overmatig bevestiging vragen of eisen;
• huidbeschadigingen door veelvuldig plukken aan zichzelf;
• haaruitval of kale plekken door trekken aan het eigen haar.

Kunnen ziekteverwekkers OCS veroorzaken?
Aan de Amerikaanse National Institutes of Mental Health (NIMH) zijn wetenschappers aan het onderzoeken of bacteriën een oorzaak van OCS bij kinderen kunnen zijn. Het is namelijk zo dat streptokokken – veroorzakers van bacteriële keelontsteking, roodvonk en andere infectieziekten – een effect op de hersenen kunnen hebben dat kan leiden tot een syndroom dat veel op OCS lijkt.

Uit de onderzoeken valt op dit moment op te maken dat een antilichaam dat tegen de streptokok wordt aangemaakt, zich soms per abuis tegen een enzym in de hersenen keert. Daardoor worden communicatieprocessen tussen zenuwcellen verstoord en ontstaat een vorm van obsessief-compulsieve en soortgelijke tics bij kinderen, genaamd PANDAS (paediatric autoimmune neuropsychiatric disorders associated with streptococcal infections). Onderzoekers van de NIMH proberen nu te achterhalen hoe veel gevallen van OCS bij kinderen er samenhangen met streptokokinfecties.

BRON: www.newscientist.com/article/mg21328583.500-bacteria-could-be-significant-cause-of-ocd.html