Activeer het lichaamseigen antioxidantsysteem voor een optimale gezondheid

Ons lichaam krijgt tegenwoordig veel te verduren. We komen door onze voeding en omgeving continu in aanraking met schadelijke stoffen. Als de hoeveelheid schadelijke stoffen te groot wordt, dan kunnen er ziekten ontstaan, zoals overgewicht, diabetes type 2, de ziekte van Alzheimer en hart- en vaatziekten. Deze aandoeningen hebben alles te maken met een verstoring van de stofwisseling in de energiecentrales van ons lichaam, waardoor oxidatieve stress ontstaat. Door oxidatieve stress te voorkomen of terug te dringen, kunnen veel chronische aandoeningen worden voorkomen of zelfs genezen. Nrf2, een genetische schakelaar op het DNA, is verantwoordelijk voor het opruimen van die oxidatieve stress.

In de reguliere geneeskunde worden aandoeningen als de ziekte van Alzheimer, hart- en vaatziekten en zenuwpijn door diabetes type 2 vaak gezien als ziekten met een onbegrepen oorzaak. Voor veel van deze gezondheidsproblemen bestaan medicijnen, maar die pakken de oorzaak niet aan. Bij onbegrepen klachten en chronische ziekten spelen ontstekingen geregeld een rol. Hier bevindt zich dan ook de kern van het probleem. Bij ontstekingen worden er zogenaamde ‘vrije radicalen’ gevormd en deze schadelijke stoffen zijn verantwoordelijk voor het ontstaan van gezondheidsklachten.

Vrije radicalen zijn bijproducten die worden gevormd bij alle processen in het lichaam waarbij zuurstof betrokken is. Ook bij de omzetting van voedingsstoffen in energie komen de bijproducten vrij, omdat voor deze processen zuurstof nodig is. Vrije radicalen zijn zeer instabiel en agressief en kunnen gemakkelijk ongewenste reacties aangaan met de omgeving, zoals enzymen in een cel. Gelukkig kunnen vrije radicalen onschadelijk worden gemaakt met antioxidanten.

Bij de eerder genoemde aandoeningen is er sprake van oxidatieve stress, oftewel een overschot aan vrije radicalen in het lichaam. Dit is een toestand waarbij er meer vrije radicalen gevormd worden, dan het lichaam met antioxidanten kan afbreken. De gevormde instabiele moleculen kunnen delen van de cel beschadigen, zoals het genetische materiaal (het DNA). Het gevolg is dat de cel minder goed kan functioneren. Als te veel cellen beschadigd raken, dan zal dit uiteindelijk leiden tot gezondheidsklachten.

Energiecentrales van het lichaam

Iedere cel in het lichaam bevat energiefabriekjes die mitochondriën worden genoemd. De meeste cellen bevatten wel duizend van deze energiecentrales. Hart- en hersencellen zelfs nog meer, omdat het hart en de hersenen veel energie nodig hebben om te functioneren. De mitochondriën zijn de belangrijkste leveranciers van brandstof voor onze lichaamscellen. Het lichaam bestaat voor 10 procent uit energiefabriekjes en deze produceren maar liefst 90 procent van de benodigde energie.

Mitochondriën produceren ATP, een molecuul dat energie levert voor alle processen die plaatsvinden in het lichaam. Dagelijks maken de energiecentrales een hoeveelheid ATP die gelijk is aan uw lichaamsgewicht. Als het lichaam 5 seconden geen ATP kan produceren, dan heeft dit de dood tot gevolg. Het illustreert goed hoe belangrijk de mitochondriën zijn voor ons functioneren.

ATP wordt via een complex systeem gevormd uit koolhydraten, eiwitten en vetten uit de voeding. Deze stoffen worden door een keten van verschillende enzymen geleid, die onder invloed van vitaminen en mineralen verder verwerkt worden zodat er ATP ontstaat. Met name B-vitaminen, magnesium en co-enzym Q10 zijn belangrijk om dit proces in goede banen te leiden.

Tijdens de vorming van ATP door de mitochondriën worden er van nature vrije radicalen gevormd. Dit is niet erg, omdat het lichaam over een antioxidantsysteem beschikt om deze stoffen onschadelijk te maken. Als er echter iets mis gaat in het complexe systeem in de mitochondriën, de toevoer van schadelijke stoffen te groot is óf als er te weinig antioxidanten aanwezig zijn, dan kan de hoeveelheid schadelijke stoffen zich ophopen. Hierdoor kunnen de energiecentrales niet goed meer functioneren, wat leidt tot een verlies aan energie.

Vrije radicalen, waar komen die vandaan?

Hoe goed uw stofwisseling ook is, er worden altijd vrije radicalen aangemaakt. Het lichaam kan deze in principe in voldoende mate verwerken door het lichaamseigen antioxidantsysteem (zie ook het kader ‘De gunstige effecten van vrije radicalen’). De belangrijkste lichaamseigen antioxidanten zijn glutathion, katalase en superoxide dismutase. Deze enzymen maken vrije radicalen snel onschadelijk, waardoor ze zo min mogelijk schade kunnen aanrichten in de cel. Helaas worden er niet alleen maar kleine hoeveelheden vrije radicalen door het lichaam gevormd. Ook via de voeding en uit de leefomgeving doen we verschillende vrije radicalen op. Dit kan leiden tot een overschot aan schadelijke stoffen in het lichaam.

Vanuit de leefomgeving kunt u denken aan sigarettenrook, UV-straling en allerlei uitlaatgassen en fijnstof in de lucht die u inademt. Psychische stress verhoogt de druk op het antioxidantsysteem nog meer. Net als een ongezonde voeding, medicijngebruik en het drinken van (veel) alcohol. Een ongezonde voeding zorgt voor een ongunstige samenstelling van de darmflora. Hierdoor kan de darm gaan lekken, waardoor ontstekingen ontstaan en de productie van vrije radicalen toeneemt. Een lekkende darm en het drinken van te veel alcohol kan tevens leververvetting veroorzaken, waardoor de lever niet goed meer kan functioneren. Dit moet voorkomen worden, omdat de lever het belangrijkste detox orgaan van het lichaam is.

Nrf2, de hoofdschakelaar op het DNA

Om het lichaamseigen antioxidantsysteem te activeren moet een schakelaar op het DNA omgezet worden, de Nrf2-schakelaar. Het omzetten van Nrf2 heeft verschillende effecten in het lichaam. Het zorgt voor de vorming van mitochondriën, zodat het lichaam zichzelf beter kan voorzien van energie, en daarnaast werkt Nrf2 ontstekingsremmend. Het lichaam zal de schakelaar omzetten bij een verhoogde lichamelijke activiteit (bijvoorbeeld als u meer gaat sporten) en bij het bestrijden van een bacteriële infectie.

Voor het onschadelijk maken van ongunstige bacteriën gebruikt het immuunsysteem vrije radicalen, waardoor er meer antioxidanten nodig zijn. Daarnaast zijn er ontstekingsremmende eiwitten nodig als de infectie weer onder controle is. Nrf2 wordt tevens geactiveerd door invloeden van buitenaf, bijvoorbeeld door luchtvervuiling, pesticiden, zware metalen, een verhoogde blootstelling aan zonlicht en elektrosmog.

Zoals beschreven kan de Nrf2-schakelaar op het DNA worden omgezet in gunstige en ongunstige omstandigheden. Gunstige factoren die Nrf2 stimuleren, zijn bewegen en gezonde voeding. Door te bewegen heeft het lichaam meer energie nodig en zal het door middel van Nrf2 meer mitochondriën aanmaken. Gezonde voeding zorgt voor de aanvoer van voldoende bouwstoffen en energie en helpt de darmflora in goede conditie te houden. Een gezonde darmflora zorgt voor een verminderde productie van vrije radicalen en zorgt tevens voor een verhoogde productie van stoffen die de darmen en het immuunsysteem in goede conditie houden. Om de weerbaarheid van het lichaam te verhogen, kan het gunstig zijn om Nrf2 te stimuleren. Op deze manier kan ziekte op termijn (gedeeltelijk) voorkomen worden.

Voeding om te schakelen

Gezonde voeding kan de Nrf2-schakelaar omzetten, zodat er meer antioxidanten en energiefabriekjes aangemaakt worden. Dit zorgt voor extra energie en een hogere detox capaciteit van het lichaam. Gezonde voeding die Nrf2 stimuleert, is rijk aan groenten en vis. Het is van groot belang om de inname van geraffineerde koolhydraten zo veel mogelijk te beperken. De omzetting van koolhydraten in ATP zorgt in de mitochondriën voor een verhoogde productie van vrije radicalen. Goede diëten zijn het ketogeen dieet of het paleodieet. Zeker groenten die rijk zijn aan carotenoïden (met name lycopeen) en zwavelverbindingen mogen niet ontbreken. Voorbeelden hiervan zijn tomaten, wortels, spinazie, pompoen, knoflook, noten en ui. Met name groenten die oranje, geel, groen of rood van kleur zijn, zijn rijk aan carotenoïden.

Verder kunt u kiezen voor biologische voeding. Onbespoten groente en fruit zijn rijk aan salvestrolen. Dit zijn krachtige antioxidanten die de plant aanmaakt om zichzelf te beschermen tegen vraat. Salvestrolen zitten minder in bespoten producten, omdat de plant zichzelf immers minder goed hoeft te beschermen. De hoogste concentratie salvestrolen zit in die delen van de plant die in aanraking komen met stressoren, bijvoorbeeld de schil van fruit.

Nutriënten die Nrf2 stimuleren

De belasting van het lichaam met vrije radicalen kan zodanig groot zijn dat extra ondersteuning noodzakelijk is in de vorm van een supplement. Nutriënten die het immuunsysteem en het lichaamseigen antioxidantsysteem ondersteunen, zijn onder andere vitamine E, omega-3 vetzuren, probiotica en alfa-liponzuur. Vitamine E is de krachtigste vetoplosbare antioxidant en beïnvloedt tevens de Nrf2-schakelaar. Vitamine E komt voor in acht verschillende verbindingen, het vitamine E-complex. In supplementen zit vaak maar één vorm, het alfa-tocoferol. Onderzoek laat echter zien dat het vitamine E-complex een grotere activiteit heeft in het lichaam. Alfa-liponzuur is een zwavelhoudend vetzuur dat als antioxidant werkt in de mitochondriën en dat zenuwweefsel beschermt.

Omega-3 vetzuren EPA en DHA ondersteunen het lichaam op verschillende vlakken. Met name EPA reguleert de functie van het immuunsysteem. Zowel EPA als DHA werken ontstekingsremmend en zorgen ervoor dat het immuunsysteem weer tot rust komt zodra een infectie verholpen is.

Probiotica en voedingsvezels (prebiotica) ondersteunen uw darmflora en hebben via het immuunsysteem effecten op het hele lichaam. De gunstige bacteriën in probiotica kunnen de groei van ziekmakende bacteriën in de darm remmen en ervoor zorgen dat de darm minder lekt. Doordat het immuunsysteem hierdoor minder infecties hoeft te bestrijden, nemen ontstekingen in de darm af en neemt ook de belasting met vrije radicalen af.

Daarnaast kunnen probiotica de productie van gezonde stoffen stimuleren, die de darmen in goede conditie houden. Vezels leveren de benodigde voeding aan de darmflora om te groeien.

Aanbevelingen

Het lichaamseigen antioxidantsysteem is een complex systeem waarover nog niet alles bekend is. Met het gebruik van nutriënten kunt u de detox capaciteit van het lichaam ondersteunen bij een belasting met schadelijke stoffen. Hierbij is het van belang om de losse nutriënten niet langdurig in hoge doseringen te gebruiken, omdat het antioxidantsysteem dan eenzijdig gestimuleerd kan worden. Dit kan zorgen voor een ophoping van vrije radicalen in de antioxidant keten. Vermoedt u een hoge belasting van schadelijke stoffen bij uzelf? Vraag dan advies aan een deskundige.

Om de Nrf2-schakelaar om te zetten kunt u gebruik maken van het ketogeen dieet of het paleodieet, rijk aan groente, fruit en vis. Daarnaast kunt u uw leefomgeving zo gezond mogelijk maken door schadelijke stoffen te elimineren. Door voldoende te bewegen en af en toe flink te sporten, kunt u de antioxidant capaciteit van het lichaam vergroten en de productie van mitochondriën stimuleren. Door deze manier van leven is het in principe niet mogelijk om een overstimulatie van Nrf2 te veroorzaken, en kunt u op een duurzame manier uw gezondheid ondersteunen.

Literatuur
1. Pall M. Explaining Unexplained Illnesses. CRC Press; 2013.
2. Acta Physiologica Sinica. 2015 Feb 25;67(1):1-18.
3. Know L. Mitochondria and the Future of Medicine: The Key to Understanding Disease, Chronic Illness, Aging, and Life Itself. Chelsea Green Publishing; 2018.
4. Kuklinski B. Mitochondrien: Symptome, Diagnose und Therapie. Aurum Verlag; 2016.
5. Chatterjee R. How to Make Disease Disappear. HarperCollins; 2018.

De gunstige effecten van vrije radicalen

Een te hoge hoeveelheid vrije radicalen in het lichaam is schadelijk, maar een kleine hoeveelheid is juist gunstig voor de gezondheid. Het is nodig om micro-organismen zoals bacteriën, virussen en schimmels te doden. Tegelijkertijd zorgt een kleine hoeveelheid radicalen voor een toename in de productie van antioxidanten die het lichaam beschermen. Dit heeft te maken met het hormesis effect. Dit effect beschrijft een fenomeen waarbij een hoge dosering van een bepaalde stof schadelijk is, maar een kleine hoeveelheid het lichaam juist gezonder maakt.

Door het lichaam bloot te stellen aan kleine hoeveelheden schadelijke stoffen kunt u het immuunsysteem scherp houden, zodat het adequaat kan reageren als het nodig is. Een kleine hoeveelheid vrije radicalen houdt de productie van antioxidanten op peil, zorgt voor de aanmaak van energieproducerende mitochondriën en helpt het immuunsysteem in de tijdige bestrijding van ziekteverwekkers.

De schadelijke effecten van vrije radicalen

In het kader ‘De gunstige effecten van vrije radicalen’ heeft u kunnen lezen dat een kleine hoeveelheid zeer agressieve en reactieve stofjes onder meer belangrijk is voor een goede functie van het immuunsysteem. Een overmaat aan radicalen heeft echter een aantal zeer ongunstige effecten op het lichaam, namelijk:

• Bloedvaten worden stug, waardoor er een hoge bloeddruk kan ontstaan.
• Bloedvetten raken uit balans. Het gunstige HDL-cholesterol neemt af en het ongunstige LDL-cholesterol kan bloedvaten aantasten waardoor er aderverkalking optreedt.
• Versnelde veroudering, onder andere van de huid.
• Beschadiging van het DNA in de cel, waardoor cellen kunnen muteren en er uiteindelijk kanker kan ontstaan.
• De afbraak van zenuwweefsel.
• Verhoogde ontstekingsgevoeligheid van het lichaam.

Een gezonde leefomgeving en leefstijl

Uw leefstijl en leefomgeving zijn van belang voor het behoud van uw gezondheid. Factoren die onder andere bijdragen aan uw gezondheid zijn:

• Voldoende slapen
• Een goed dag-nachtritme
• Het voorkomen van stress
• Voldoende ontspanning
• Een prettige sociale omgeving
• Het verminderen van chemische stoffen (medicatie, roken, drugs) en straling
• Gezonde blootstelling aan zonlicht

 

Wim Kentie startte in 1992 het Centrum voor Biologische Geneeskunde, na ruim 20 jaar als huisarts te hebben gewerkt. In het Centrum wordt sindsdien reguliere zorg gecombineerd met complementaire zorg. Wim kan niet accepteren dat je ‘in de verkeerde rij hebt gestaan’ en daardoor een bepaalde aandoening of ziekte krijgt. Wim Kentie is aangesloten bij de artsenvereniging AVIG en is als een van de eerste artsen in Nederland gecertificeerd lid van het Institute of Functional Medicine, een Amerikaanse organisatie die wereldwijd zo’n 100.000 artsen heeft opgeleid. Meer informatie over zijn unieke manier van behandelen kunt u vinden op de website www.biolgen.nl.