U bent wat u inademt, dus pas op voor geurig gif

Op bijna elk gebied van ons leven komen we in aanraking met de geurstoffenindustrie. Kijk naar de televisiereclame en u wordt zich er al snel van bewust dat de geur of het aroma van bepaalde producten vaak belangrijker is dan de functie ervan. De handel in luchtjes is een miljardenindustrie en hoewel er steeds meer bewijs komt dat de bijwerkingen van geuren afkomstig van gevaarlijke petrochemicaliën schadelijk zijn voor de gezondheid, zijn er nauwelijks wettelijke normen voor het gebruik ervan. Al eeuwenlang worden etherische oliën uit bloemen, kruiden en dieren gebruikt om gevoelens te kalmeren of te stimuleren en het gevoel van welbehagen te vergroten. Maar natuurlijke ingrediënten zijn al lang geleden terzijde geschoven. Tegenwoordig gebruikt men synthetische geurstoffen in cosmetica en huishoudartikelen, tabaksproducten en voedsel, waar ze smaakstoffen of aroma’s worden genoemd. Geen van deze toepassingen kan echter tippen aan het merkparfum, dat een wereld van schoonheid, liefde, vrede en eeuwige jeugd belooft. Geen wonder dat hiermee goud geld wordt verdiend.

Hoe werkt het met geur?

Het probleem van parfums en geurtjes is niet zozeer het luchtje als wel de chemicaliën waarvan ze afkomstig zijn. De neus is een receptor voor chemische stoffen. Als je neus een geur ontdekt, ruik je de chemicaliën waaruit die geur bestaat.  De reukzin is van alle zintuigen het meest direct met de hersenen verbonden. Geurmoleculen volgen via het limbisch systeem, ons emotionele schakelbord, een directe baan van de neus naar de hersenen. Sommige onderzoekers menen dat schade aan dit systeem veroorzaakt door vluchtige chemicaliën een belangrijke rol speelt bij allerlei soorten gevoeligheid voor chemische stoffen.1

Tot het limbisch systeem behoren onder andere de hippocampus, het primitiefste gedeelte van de hersenen waar het instinct en de emoties zetelen. Ook de amygdala behoort ertoe. Deze reguleert op onderbewust niveau onze willekeurige bewegingen en stuurt boodschappen vanuit het olfactorisch systeem naar de hypothalamus, die op zijn beurt de afscheiding reguleert van de hypofyse, de belangrijkste endocriene klier ter grootte van een erwt. Deze hersenklier beheerst een paar belangrijke functies zoals de hormoonproductie, de gemoedstoestand en de slaapcycli.

Giftige stoffen opsporen

Er worden meer dan 5000 verschillende chemicaliën gebruikt bij de samenstelling van geuren,2 waarvan 95 procent grotendeels of geheel synthetisch is en meestal is afgeleid van aardolie of koolteer. Van bijna een derde van de chemische toevoegingen in parfums en andere geurige producten is bekend dat ze giftig zijn, waaronder benzeenderivaten, aldehyden, synthetische muskussoorten en ftalaten. Andere giftige en gevoeligmakende stoffen kunnen kanker, geboorteafwijkingen, aandoeningen van het centraal zenuwstelsel en allergische reacties veroorzaken.

Hoewel wij geneigd zijn stoffen of gassen met een aangename geur als ‘goed’ te ervaren en onaangename geuren als ‘slecht’of schadelijk, kunnen deze lekkere geurtjes juist ernstige schade aan de gezondheid toebrengen. Al in 1989 stelde de Amerikaanse Food and Drug Administration van vijf geurchemicaliën – alfa-terpineol, benzylacetaat, benzylalcohol, limoneen en linalool –die in cosmetica worden aangetroffen, vast dat ze het vaakst ongewenste reacties veroorzaakten.

Twee jaar later ontdekte de Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) in een onderzoek naar de kwaliteit van de lucht binnenshuis dat in elk luchtmonster tolueen, een van de meest voorkomende chemicaliën in parfums, aanwezig was. De stof was ‘het overvloedigst aanwezig in de winkel met auto-onderdelen en op de parfumafdeling van het warenhuis’. Tolueen kan kanker veroorzaken en schade aan het zenuwstelsel toebrengen en wordt door de EPA als een gevaarlijk afvalproduct beschouwd.

Kinderen en vrouwen lopen extra risico

Met name kinderen en baby’s lopen risico door synthetische geuren. Zij ademen sneller en hun reukvermogen werkt acuter, het immuunsysteem is nog in ontwikkeling en de blootstelling aan schadelijke stoffen in relatie tot het lichaamsgewicht is groter. Als een kind en een volwassene aan dezelfde giftige stof worden blootgesteld, is de blootstelling bij het kind intensiever. Ook de huid van een kind is dunner, zodat stoffen makkelijker worden opgenomen.

Een snelle inventarisatie van al die geparfumeerde producten die wij in en om kinderen gebruiken, stemt treurig: crèmes, zalfjes, talkpoeders, babydoekjes, waspoeders, wasverzachters, ontsmettingsmiddelen, badschuim, shampoo, zonnebrandmiddelen, zeep, mentholdoekjes. Bovendien vormen de voedselproducten en drankjes waaraan smaak- en geurstoffen zijn toegevoegd en die het etiket ‘natuurlijk’ hebben, slechts een minderheid.

Vrouwen lopen meer risico dan mannen omdat ze vaak kleiner zijn en meer lichaamsvet hebben dan mannen. Veel giftige chemicaliën worden in het vetweefsel opgenomen en blijven daar ook langer aanwezig. Bovendien worden vrouwen meestal meer blootgesteld aan geurproducten dan mannen door allerlei huishoudmiddeltjes en verzorgingsproducten die vaak sterker geparfumeerd zijn dan die van mannen. Deze trend verandert echter langzaam.

Gevolgen voor de man

In december 2002 ontdekten onderzoekers in enkele bekende parfums en toiletartikelen hoge concentraties chemicaliën, ftalaten genoemd. Deze chemicaliën, waarvan bekend is dat ze bijdragen aan de onvruchtbaarheid bij de man en genitale afwijkingen kunnen veroorzaken bij muizen en ratten, werden in 34 producten aangetroffen. Het onderzoek werd door een gesubsidieerd Zweeds laboratorium uitgevoerd namens Healthcare Without Harm, een Amerikaanse organisatie die driehonderd consumentenbelangengroepen over de hele wereld vertegenwoordigt (zie www.noharm.org).

Volgens dit wijdverbreide onderzoek wordt di(2-ethylhexyl)-ftalaat bijvoorbeeld in Chanel no.5, Eternity van Calvin Klien, Poison van Christian Dior en Tresor van Lancôme gebruikt. Andere ftalaten worden in Tommy Girl, Impulse bodyspray, Nivea Deo Compact, Ultrasure deodorant, Shockwaves haarmousse en hairsprays van Vidal Sassoon en Pantene aangetroffen en in Boots Essentials haarmousse en haarspray. Momenteel komen bij 4 procent van de pasgeboren jongetjes genitale afwijkingen voor, zoals niet-ingedaalde testikels, misvormde urinewegen en hypospadias. Onder volwassen mannen nemen klachten over beschadiging van de prostaat en verminderde spermaproductie en -beweeglijkheid toe.

Wat onderzoek uitwijst

Sommige reacties op geuren, zoals niezen na het inademen van parfum, zijn meestal kortstondig. Op de lange termijn kunnen ze echter uitgroeien tot meervoudige chemische overgevoeligheid, met symptomen als hoofdpijn, vermoeidheid, ademhalingsmoeilijkheden en aandachtstekortstoornis (attention deficit disorder, ADD). Dat geuren een bron van irritatie zijn voor de ademhaling, wordt door de parfumindustrie, artsen en wetenschappers grif erkend. Vandaar dat er zoveel onderzoek wordt gedaan naar het verband tussen blootstelling aan parfum en astma.3 Zo bleek uit een onderzoek dat 72 procent van de astmapatiënten slecht op parfum reageerde.4

Uit een ander onderzoek bleek dat de klachten bij meer dan 20 procent van de astmapatiënten verergerden nadat ze parfum hadden ingeademd. Dit gold vooral bij matige-tot-ernstige astmapatiënten.5 In een ander onderzoek probeerden wetenschappers vast te stellen of astmatische reacties veroorzaakt werden door het parfum zelf of door de chemische stoffen. Deelnemers inhaleerden de geur twee keer via de mond (met een neusklem op), eerst door een masker met koolstoffilter en vervolgens direct.

Beide methoden veroorzaakten symptomen.6 Dat het koolstoffilter geen bescherming bood, kan erop wijzen dat de vluchtige chemicaliën de oorzaak waren.  Ook is bewezen dat tolueen niet alleen een astma-aanval kan opwekken, maar ook bij voorheen gezonde mensen astma kan veroorzaken. Andere gangbare reacties op parfum en geparfumeerde productren zijn dermatitis (huidontsteking) en eczeem. Een Frans onderzoek concludeerde dan ook dat parfums ‘de meest voorkomende oorzaak zijn van huidallergie als gevolg van cometica’.7

Parfums bevatten voornamelijk oplosmiddelen die, zoals alle oplosmiddelen, giftig en schadelijk kunnen zijn voor het zenuwstelsel, migraine of hoofdpijn kunnen veroorzaken, maar die ook sufheid, concentratieproblemen, stemmingswisselingen, duizeligheid, misselijkheid, achteruitgang van het kortetermijngeheugen, rusteloosheid, agitatie, depressie, slapeloosheid en apathie teweeg kunnen brengen.

In 1986 verklaarde de Amerikaanse National Academy of Sciences (NAS) dat geuren voorrang moeten krijgen bij neurotoxische tests, hoewel er ook nog allesomvattende tests moeten worden uitgevoerd. Zo zijn de meeste symptomen waarvan melding werd gedaan, nog niet eens goed onderzocht. Het is echter wel bewezen dat het inademen van geurchemicaliën, waarvan er veel neurotoxisch zijn, veranderingen in de elektrische activiteit en bloedcirculatie in de hersenen kan veroorzaken.

Geuren kunnen door de huid worden opgenomen, met name als ze in een huidcrème zijn verwerkt.8 Als geurchemicaliën in de huid dringen, kunnen ze verkleuring van inwendige organen veroorzaken. Sommige zijn giftig voor lever en nieren, terwijl andere zich in het vetweefsel ophopen en via de borstvoeding op onze kinderen worden overgebracht.

Weinig wetgeving

Gezien de grote hoeveelheid geurtjes waarmee we dagelijks in contact komen, is het verbazingwekkend dat er onder de huidige EU-wetgeving zo weinig restricties zijn. Er zijn zelfs nog minder regelrechte banvloeken op de hoeveelheid of combinaties van geurchemicaliën die in cosmetica worden toegepast. Er is nog geen enkele wet die vereist dat de afzonderlijke chemische ingrediënten op het etiket worden vermeld. Dat komt doordat het doorsneeparfum een combinatie van een groot aantal geurchemicaliën bevat – vaak tussen de 50 en 100 – en deze onmogelijk allemaal op het etiketje passen. Bovendien worden parfumingrediënten als handelsgeheim of gepatenteerd product beschouwd.

De parfumfabrikanten hebben onlangs de tegenaanval ingezet op voorstanders van de beweging voor een geurvrije omgeving. Zo worden mensen die last hebben van ingeademde geurstoffen, als hypochonders of tegenstanders van de vrijheid van individuele keuzes neergezet. Maar net als met sigaretten roken is de keuze voor een geurtje niet louter een kwestie van ‘zelf mogen weten’. Het is een keuze die de kwaliteit van de omgevingslucht van anderen aantast in een mate die we nog niet ten volle kunnen overzien.

Pat Thomas

1 Biol Psychiatry, 1992; 32: 218-42; Toxicol Ind Health, 1992; 8: 181-202.
2 Ann Dermatol Venereol, 1986; 113: 31-41.
3 Hum Biol, 1996; 68: 405-14.
4 Am J Med, 1986; 80: 18-22.
5 Ann Allergy Asthma Immunol, 1995; 75: 429-33.
6 Allergy, 1996; 51: 434-9.
7 Ann Dermatol Venereol, 1986; 113: 31-41.
8 J Appl Toxicol, 1997; 17: 153-8.

Geen reukvermogen?

Geuren zijn per definitie vluchtig, wat wil zeggen dat ze door de lucht worden verspreid. Zijn ze eenmaal in de lucht, dan worden ze al snel door anderen ingeademd. Net als een rokerige omgeving kan dit een probleem voor de gezondheid opleveren. Bovendien zijn veel parfums zo samengesteld dat ze urenlang blijven hangen. Wanneer u een luchtje op heeft gedaan, ademt u de hele dag de chemicaliën ervan in. Daarnaast worden ze door uw huid opgenomen.
Dat u het product na een tijdje niet meer ruikt, wil nog niet zeggen dat het verdwenen is. Het komt er eigenlijk op neer dat de olfactorische cellen (die u uw reukvermogen geven) snel vermoeid raken. Als ze een tijd lang aan een bepaalde geur worden blootgesteld, vermindert de waarneming. Dat verklaart waarom iemand die een geurtje op heeft, zich er na een tijdje vaak niet meer bewust van is, terwijl anderen de geur onmiddellijk opsnuiven.

Het luchtje pakken

Het valt nog niet mee om volledig natuurlijke geurproducten te vinden. Termen als ‘hypoallergenisch’, ‘natuurlijk’ en ‘puur’ en allerlei bloemengeuren betekenen nog niet dat u het product achter het etiket kunt vertrouwen. Zelfs het woord ‘geurloos’ kan op een toegevoegd, maskerend geurtje duiden dat de geur van bepaalde ingrediënten moet verhullen. Een kijkje op de markt van geurproducten die beweren alleen natuurlijke geuren te gebruiken, leverde het volgende op.

Merk* Prijs Assortiment
Biotherm
39,00 euro
100 ml Eau Vitaminée; body spray.
Collistar

34,50 euro
125 ml Parfumo di Beneserre;
bodymist op natuurlijke basis.
Kenzoki

26,00 euro
250 ml Lotus blanc, Bamboo Leaf of Ginger Flower;
body mist op natuurlijke basis.
Clarins
http://uk.clarins.com
21,00 euro
50 ml
37,00 euro
100 ml Eau Dynamisante en Eau Ressourçante;combinatie van etherische oliën met geurloze plantenextracten van geneeskrachtige planten.
*Alle merken verkrijgbaar bij Parfumerie Douglas