Het is het seizoen van de goede voornemens en de christelijke vastentijd. Daarom een overzicht van de bekendste supplementen waarvan beweerd wordt dat ze helpen afslanken. Wat doen ze wel en wat niet?

Het is bepaald geen klein aantal mensen dat zich wel eens laat verleiden tot de aanschaf van een afslanksupplement. Marktbureaus schatten dat de Amerikaanse markt voor afslanksupplementen 60 procent van de wereldmarkt voor deze middelen uitmaakt. De meeste gegevens over de markt voor afslankproducten zijn dan ook verzameld in de VS. Daar bleek in 2008 uit een enquête dat meer dan een derde van alle volwassenen die willen vermageren, daarvoor wel eens een voedingssupplement had gebruikt1.
Maar ook in Nederland kampt 45 procent van de inwoners vanaf twintig jaar met matig of ernstig overgewicht. En gezien het aantal producten waarvan geclaimd wordt dat ze je een strakker lijf en minder vetopslag geven – met minimale inspanning en zonder risico – moet de markt ook hier groot zijn. Maar werken ze ook en zijn ze inderdaad veilig? We bespreken een aantal producten die zich onder de populairste mogen rekenen – en hun wetenschappelijke basis of het gebrek daaraan.

CLA

Het pilletje
Geconjugeerd linoleenzuur (CLA) is een vetzuur dat in het vlees en de melk van graseters zit. Onlangs heeft de Amerikaanse FDA (Food and Drug Administration) CLA toegelaten tot de categorie ‘algemeen beschouwd als veilig’. Dat betekent dat het nu in voedsel en dranken verwerkt mag worden. Ook komt het in veel voedingssupplementen voor bodybuilders en lijners voor.

De belofte
Van CLA wordt beweerd dat het de opslag van lichaamsvet vermindert en de droge spiermassa vergroot, terwijl ook de vetafbraak zou toenemen.

Het bewijs
Uit dierexperimenteel onderzoek blijkt dat muizen die CLA krijgen een significante hoeveelheid lichaamsvet verliezen en een toename van het vetvrij lichaamsgewicht vertonen2,3. Klinisch onderzoek met mensen heeft echter wisselende resultaten opgeleverd.

In één van die onderzoeken kregen zestig mannen en vrouwen met overgewicht of morbide overgewicht (obesitas) twaalf weken lang willekeurig 9 gram olijfolie (placebo) of een van vier mogelijke doses CLA (1,7 g/dag, 3,4 g/dag, 5,1 g/dag of 6,8 g/dag). Ten opzichte van de controlegroep nam bij al diegenen die CLA hadden gekregen – ongeacht de dosering – het lichaamsvet significant af, al waren de resultaten het meest indrukwekkend bij een dagdosis van 3,4 gram of meer4. In een ander klinisch onderzoek bleek het nemen van 5 gram CLA per dag tijdens een krachttrainingsprogramma van zeven weken te leiden tot een kleine, maar statistisch significante, toename van het vetvrij lichaamsgewicht (lean body mass) en een hogere afname van het vetgehalte dan bij de deelnemers die een placebo kregen5. Maar uit andere onderzoeken is geen significant effect van CLA gebleken6,7.

Gelukkig heeft een team van Amerikaanse onderzoekers getracht een synthese te maken van de conflicterende resultaten door middel van een analyse van alle kwalitatief goede klinische onderzoeken samen (alleen de gerandomiseerde, dubbelblinde en placebogecontroleerde) naar CLA. De conclusie luidde dat CLA een ‘bescheiden’ effect heeft op de lichaamssamenstelling bij mensen, en dat een dosis van ongeveer 3 gram per dag leidt tot een vetverlies van ongeveer 0,09 kilo per week8. Een snelle oplossing is het dus niet te noemen. Ook blijkt dat CLA weinig tot geen effect heeft op het totale lichaamsgewicht of de BMI (body mass index)1.

Waarschuwingen
CLA lijkt veilig. Het meest komen bijwerkingen van het maagdarmstelsel voor. Wel zorgwekkend is dat er enig vermoeden bestaat dat het gebruik van CLA-supplementen kan leiden tot een verergering of zelfs het ontstaan van insulineresistentie bij mensen met overgewicht. Daardoor kan het risico op diabetes toenemen2,9. Andere onderzoeken doen vermoeden dat CLA het gehalte ‘goed’ cholesterol (HDL) verlaagt en dat het ontstekingsprocessen en oxidatieve overbelasting bevordert10.

 

GROENTHEE-EXTRACT

Het pilletje
Groenethee-extract bevat catechinen. Dat zijn actieve bestanddelen van ongefermenteerde gedroogde bladeren van de Camelia sinensis. Er worden vele goede eigenschappen aan toegeschreven, waar gewichtsafname er één van is. In Amerika staat het op de vierde plaats van populairste voedingssupplementen.

De belofte
Groenethee-extract zou het calorieverbruik en de vetvertering verhogen en de eetlust remmen. Aangenomen wordt dat het zijn effect vooral via het sympathische zenuwstelsel uitoefent, dat het calorieverbruik reguleert.

Het bewijs
Bij een dubbelblind placebogecontroleerd Japans onderzoek werden 35 gezonde mannen ingedeeld in gelijke groepen voor wat betreft BMI en buikomtrek. De ene groep dronk twaalf weken lang oolongthee met 690 mg catechinen uit groenethee-extract; de andere dronk oolongthee met maar 22 mg catechinen uit groenethee-extract. Na deze testperiode waren BMI, gewicht, buikomtrek en lichaamsvet alle significant lager bij diegenen met de hoogste dosis catechinen11.

Bij een ander onderzoek bleek dat een dagelijks supplement groenethee-extract rijk aan catechinen bij ontbijt, lunch en avondeten het dagelijks aantal verbrande calorieën uit vet deed stijgen. De onderzoekers concludeerden dat groene thee thermogene eigenschappen heeft – dat het dus het metabolisme versnelt. Ook maten ze dat het niet de hartfrequentie verhoogde, een bijwerking die vaak gezien wordt bij afslankproducten op basis van stimulerende middelen12.

Meer recent bleek uit een meta-analyse dat catechinen uit groenethee-extract effectief de BMI, het lichaamsgewicht en de buikomtrek verlagen, maar dat dit effect op zijn best bescheiden is. Bovendien bleek dat de catechinen alleen maar werken als de cafeïne niet is verwijderd, hetgeen doet vermoeden dat die laatste aan de gewichtsafname bijdraagt13.

Waarschuwingen
Overmatige consumptie van groene thee (meer dan acht koppen per dag) kan leiden tot lichte bijwerkingen, waaronder een maag die van streek is, misselijkheid en maagzuurbranden. Verontrustender is het verband tussen groenetheeproducten en leverschade. Uit een literatuuroverzicht van de Amerikaanse Farmacopee bleek echter dat producten met groenethee-extract waarschijnlijk veilig zijn mits naar behoren gebruikt14. Als je groenethee-extract wilt proberen, zorg dan dat het supplement van een gerenommeerd merk is en gebruik het volgens de aanwijzingen op de verpakking. Neem het ook niet op een lege maag.

 

HOODIA

Het pilletje
Hoodia gordonii was nooit erg bekend, maar inmiddels is dit kruid uit de Zuid-Afrikaanse woestijn de Kalahari wereldwijd een veelgebruikt onderdeel van afslankproducten, variërend van capsules en tabletten tot tincturen en siropen.

De belofte
De claim is dat Hoodia gewichtsverlies bevordert doordat het de eetlust remt. Volgens een website waarop het supplement wordt gepromoot, kun je met Hoodia ‘je hongergevoel doen verdwijnen, je calorie-inname aanzienlijk verminderen en je lichaamsvet doen afnemen’.

Het bewijs
Ondanks dat het op dit moment een van de meest gebruikte afslankproducten is, bestaat er eigenlijk maar weinig wetenschappelijk bewijs dat dit kruid gewichtsverlies bevordert.
In het begin van de jaren zestig begonnen de onderzoeken naar Hoodia. Zo’n twintig jaar later werd voor het eerst een extract genaamd P57 uit de plant geïsoleerd, waarvan werd aangenomen dat het de gevoelens van verzadiging in de hersenen stimuleerde. Maar tot op heden zijn er nog steeds geen publicaties van klinisch onderzoek naar dit extract.

Op websites waar Hoodia verkocht wordt, wordt vaak een klinisch onderzoek aangehaald waaruit na twee weken bleek dat deelnemers die het kruid namen 1000 kilocalorieën per dag minder aten dan diegenen die een placebo kregen. Het betrof hier echter slechts achttien deelnemers, er is nooit een intercollegiale beoordeling van dit onderzoek uitgevoerd en het is ook nooit gepubliceerd. Het was bovendien gesponsord door Phytopharm, een Engels biofarmaceutisch bedrijf dat een licentie had om P57 op grote schaal te ontwikkelen15. De resultaten dienen dus met voorzichtigheid te worden beschouwd.

Aan de positieve kant zijn er echter wel publicaties van proefdieronderzoeken waaruit blijkt dat Hoodia wellicht werkt. In Zuid-Afrika is een onderzoek gedaan waarin een extract van de plant werd getest ten opzichte van fenfluramine (inmiddels verboden wegens de risico’s voor het hart) bij ratten – de resultaten zijn dus niet van toepassing op mensen. Daaruit bleek dat Hoodia de voedselinname verlaagde en tot gewichtsverlies leidde. Fenfluramine leidde slechts tot een zeer kleine verlaging van voedselinname en tot gewichtstoename16.

Bij een ander onderzoek met ratten, in Amerika, werd P57 direct in de hersenen ingespoten. De voedselinname in de navolgende 24 uur daalde met 40-60 procent en het gehalte ATP (adenosine-trifosfaat) in de hypothalamus – die het hongergevoel reguleert – nam toe. Deze up-regulatie van ATP zou wel eens de oorzaak kunnen zijn van de klaarblijkelijke eetlustremmende werking van het kruid17.

Hoewel dit allemaal zeer veelbelovend is, weten we echter niet of Hoodia – en met name Hoodia in pilvorm – oodiaHoodi
bij mensen met overgewicht net zo goed werkt als bij ratten. Daarvoor is betrouwbaarder klinisch onderzoek nodig met mensen.

Waarschuwingen
Aangezien er geen klinisch onderzoek is gedaan, weten we helemaal niets over de veiligheid van dit kruid. Een ander probleem is dat de producten die momenteel te verkrijgen zijn, niet gereguleerd zijn. Dat houdt in dat niet duidelijk is hoeveel van het kruid ze bevatten, en zelfs óf ze het wel bevatten. Volgens experts zijn er eenvoudigweg niet genoeg Hoodia-planten op aarde voor de inhoud van alle Hoodia-producten waarvan dat geclaimd wordt. En niet alleen bevatten ze dus misschien weinig tot geen H. gordonii, ze kunnen ook nog de verkeerde onderdelen van de plant bevatten of planten van twijfelachtige herkomst18. Bij onafhankelijk laboratoriumonderzoek door Alkemists Pharmaceuticals in Californië is inderdaad ontdekt dat ongeveer twee derde van de supplementen die in Amerika verkrijgbaar zijn, geen meetbare hoeveelheid H. gordonii bevat.

 

CHROOM

Het pilletje
Chroom is een mineraal dat in de natuur voorkomt. Het speelt een essentiële rol in het metabolisme van koolhydraten en vetten, evenals bij de werking van insuline. Er worden veel heilzame eigenschappen aan chroom toegeschreven, maar een van de meest gebruikelijke toepassingen – meestal in een vorm genaamd chroompicolinezuur – is als hulp bij gewichtsverlies.

De belofte
Vaak wordt chroom als een soort wondermineraal aangeprezen voor de beteugeling van eetlust, verhoging van de stofwisseling en dus om lichaamsvet te doen wegsmelten terwijl de vetvrije lichaamsmassa verhoudingsgewijs groter wordt.

Het bewijs
De onderzoeksresultaten zijn wisselend voor wat betreft de vraag of chroom inderdaad helpt afvallen en de lichaamssamenstelling kan verbeteren. Bij een crossover-onderzoek kregen twintig vrouwen met overgewicht twee maanden lang – in combinatie met een gemakkelijk dieet- en bewegingsprogramma – een placebo of 600 microgram niacinegebonden chroom per dag. De daaropvolgende twee maanden schakelden ze over op de andere behandeling (placebo dan wel chroom). Uit de resultaten bleek dat diegenen die het chroom kregen na de placebo, significant meer vet en minder spierweefsel verloren dan diegenen die eerst chroom hadden gekregen19. Tevens werden er geen bijwerkingen gevonden van de supplementen met niacinegebonden chroom.

Uit een ander placebogecontroleerd onderzoek bij een groep gezonde volwassen vrouwen met overgewicht bleek dat gebruik van een hoge dosis chroompicolinezuur gedurende acht weken de voedselinname verminderde, evenals de mate van honger en zin in vet eten. Dit ging tevens gepaard met een kleine gewichtsafname20.
Uit ander onderzoek is echter geen effect gebleken van chroomsupplementen – bij verschillende doses – op gewichtsafname of lichaamssamenstelling21,22,23.

Volgens een meta-analyse (gepoolde analyse) van tien gerandomiseerde gecontroleerde klinische onderzoeken kan chroompicolinezuur bijdragen tot gewichtsverlies, maar wel in zeer geringe mate. Globaal vielen de deelnemers 0,08-0,2 kg per week af ten opzichte van een placebo – een relatief kleine gewichtsreductie dus24.

Waarschuwingen
Een publicatie uit 1995 leidde tot enige bezorgdheid, doordat bij reageerbuisproeven was gebleken dat chroompicolinezuur bij zeer hoge concentraties schadelijk is voor het chromosomale materiaal van hamstercellen25. Maar uit de recentste onderzoeken blijkt dat een dergelijk genotoxisch effect bij mensen zeer onwaarschijnlijk is als ze chroom gebruiken bij de zeer gematigde aanbevolen doseringen26. Van de hoeveelheid chroom in een supplement – 50-300 microgram per dag – is nooit enige toxiciteit gemeten bij mensen. Over de veiligheid van langdurig gebruik van chroomsupplementen is echter weinig bekend.

 

L-CARNITINE

Het pilletje
L-carnitine is een aminozuurachtige stof die in het lichaam een rol speelt bij de omzetting van vet in energie. Om die reden is hij populair geworden als bestanddeel van voedingssupplementen – met name gericht op gewichtsafname – en van sportvoedingsproducten.

De belofte
Van carnitine wordt beweerd dat het gewichtsafname bevordert, met name door stimulering van het vetmetabolisme. Volgens een website is het zo dat ‘met de hulp van carnitine het vetgehalte in het bloed afneemt en het makkelijker wordt om af te vallen’.

Het bewijs
Hoewel sommige onderzoeken doen vermoeden dat carnitine uit voeding (in rood vlees en zuivel) het vetmetabolisme kan stimuleren27, zijn er weinig bewijzen dat carnitinesupplementen effectief zijn bij gewichtsafname. Uit een Australisch onderzoek is zelfs gebleken dat acht weken suppletie met L-carnitine samen met training gericht op vetverbranding (aerobics/cardiofitness) geen gewichtsafname veroorzaakte bij vrouwen met matig overgewicht28. Ook kwam uit een literatuuroverzicht van verschillende populaire afslanksupplementen naar voren dat ‘geen van de onderzoeken aantoonde dat L-carnitine effectief is bij afvallen’29.

Waarschuwingen
L-carnitine lijkt veilig, al werd in het bovengenoemde Australische onderzoek wel geconstateerd dat sommige mensen door het supplement zoveel last kregen van misselijkheid en diarree, dat ze uit het onderzoek stapten.

 

HYDROXYCITROENZUUR

Het pilletje
Hydroxycitroenzuur (HCA) uit de Aziatische plant Garcinia cambogia wordt in Zuidoost-Azië al eeuwen gebruikt om de maaltijd meer vullend te maken. Tegenwoordig wordt het verkocht als supplement om af te vallen, op zichzelf of in een combinatieproduct.

De belofte
Van HCA wordt beweerd dat het de gewichtsafname bevordert door onderdrukking van de eetlust en remming van de omzet van koolhydraten in vet voor opslag.

Het bewijs
Het goede nieuws is dat een aantal placebogecontroleerde onderzoeken uitwijst dat HCA gewichtsverlies kan bespoedigen, eetlust kan remmen30,31 de calorie-inname kan beperken32 en de vetverbranding bij sporters kan doen toenemen33. Bovendien vermeldde één onderzoek een grotere gewichtsafname bij behandeling met HCA plus chroom34.
Maar uit vele andere onderzoeken is geen bevestiging van deze uitkomsten gekomen. In een van de grootste en meest uitgebreide klinische onderzoeken werd geen significant verschil in gewichtsafname of vetverlies gevonden bij gebruik van HCA of een placebo35.
Wel zijn er onderzoeksuitkomsten die doen vermoeden dat de effectiviteit van HCA zou kunnen afhangen van de dosis en het soort pil waarin de HCA is verwerkt. In een Nederlands onderzoek met ratten bleek bijvoorbeeld dat de HCA-producten Citrin-K en Regulator significant effectiever de voedselinname verminderden dan Super CitriMax HCA-600-SXS, ondanks gelijke doseringen (150 en 300 mg/kg)36. Maar deze resultaten zijn wellicht niet op mensen van toepassing.

Waarschuwingen
Bijwerkingen van HCA kunnen zijn hoofdpijn, misselijkheid en symptomen van het maagdarmstelsel. Bij de meeste klinische onderzoeken waren er echter geen significante verschillen in bijwerkingen tussen HCA en een placebo37.

PYRODRUIVENZUUR

Het pilletje
Pyrodruivenzuur (pyruvaat) is een stofje met drie C-atomen, dat in het lichaam wordt aangemaakt als onderdeel van de stofwisseling van glucose. Het komt ook van nature voor in sommige voedingsmiddelen (zoals appels) en wordt toegevoegd aan sommige afslanksupplementen.

De belofte
Van pyrodruivenzuur luidt de claim dat het lichaamsvet doet afnemen en het vermogen van het lichaam doet toenemen om energie efficiënt te gebruiken.

Het bewijs
Er wordt gesteld dat pyrodruivenzuur kan helpen bij afvallen en verbetering van de lichaamssamenstelling. In een gerandomiseerd klinisch onderzoek bleek dat een hoge dosis pyruvaat (22-44 gram per dag) in de vorm van een supplement de gewichtsafname verbeterde en tot een grotere reductie van lichaamsvet leidde bij volwassenen met overgewicht die een vetarm dieet volgden38.

Bij een ander onderzoek bleken soortgelijke effecten al bij een veel lagere dosis pyruvaat. Een groep mannen en vrouwen met overgewicht werd willekeurig verdeeld in een groep die zes weken lang 6 gram pyruvaat per dag kreeg of een placebo. Verder namen ze allemaal deel aan een sportprogramma van drie maal per week 45-60 minuten aërobe/anaërobe training. De resultaten toonden bij de pyruvaatgroep een significante reductie in lichaamsgewicht en lichaamsvet aan39.

Volgens een recent literatuuroverzicht, gepubliceerd in het Journal of obesity, duiden de resultaten die tot nu toe bekend zijn erop dat pyruvaat ‘wellicht nuttig is voor gewichtsafname’, en lijkt te werken via mechanismen die van invloed zijn op het vet in het lichaam. Maar de onderzoekers wijzen erop dat de klinische onderzoeken die tot nu toe zijn uitgevoerd steeds maar weinig proefpersonen omvatten en van korte duur waren40.

Waarschuwingen
De onderzoeken doen vermoeden dat pyrodruivenzuur in het algemeen goed wordt verdragen. De meest voorkomende bijwerkingen zijn klachten van het maagdarmstelsel (zoals winderigheid, een opgeblazen gevoel en diarree). Een klein verkennend onderzoek met vrouwen die sportten, gaf aan dat 10 gram pyrodruivenzuur per dag na een maand al een verlaging gaf van het bloedgehalte ‘goed’ HDL-cholesterol41.

Joanna Evans

1J Obes, 2011; pii: 297315
2Am J Clin Nutr, 2007; 85: 1203-1211
3Lipids, 1997; 32: 853-858
4J Nutr, 2000; 130: 2943-2948
5Med Sci Sports Exerc, 2006; 38: 339-348
6Lipids, 2000; 35: 777-782
7J Strength Cond Res, 2002; 16: 325-334
8Am J Clin Nutr, 2007; 85: 1203-1211
9Circulation, 2002; 106: 1925-1929
10Crit Rev Food Sci Nutr, 2006; 46: 479-488
11Am J Clin Nutr, 2005; 81: 122-129
12Am J Clin Nutr, 1999; 70: 1040-1045
13Am J Clin Nutr, 2010; 91: 73-81
14Drug Saf, 2008; 31: 469-484
15Harv Womens Health Watch, 2008; 15: 8
16Phytochemistry, 2007; 68: 2545-2553
17Brain Res, 2004; 1020: 1-11
18Harv Womens Health Watch, 2008; 15: 8
19Diabetes Obes Metab, 1999; 1: 331-337
20Diabetes Technol Ther, 2008; 10: 405-412
21Nutrition, 2007; 23: 187-195
22Biol Trace Elem Res, 2006; 113: 53-66
23J Altern Complement Med, 2010; 16: 291-299
24Am J Clin Nutr, 2004; 79: 529-536
25FASEB J, 1995; 9: 1643-1648
26Crit Rev Toxicol, 2008; 38: 173-190
27Nutrition, 2004; 20: 709-715
28Int J Sport Nutr Exerc Metab, 2000; 10: 199-207
29Am Fam Physician, 2004; 70: 1731-1738
30Int J Obes, 1997; 21[Suppl 2]: S61
31Diabetes Obes Metab, 2004; 6: 171-180
32Int J Obes Relat Metab Disord, 2002; 26: 870-872
33J Nutr Sci Vitaminol [Tokyo], 2002; 48: 128-133
34Am J Bariatr Med, 1993; Summer: 17-19
35JAMA, 1998; 280: 1596-1600
36Nutr Metab [Lond], 2005; 2: 23
37J Obes, 2011; doi: 10.1155/2011/509038
38Am J Clin Nutr, 1994; 59: 423-427
39Nutrition, 1999; 15: 337-340
40J Obes, 2011; 2011: pii: 297315: online publicatie 10 augustus 2010
41Med Sci Sports Exerc, 1998; 30: S155