Sally Norton nam het advies ‘veel groenten eten’ heel serieus. Totdat ze ontdekte dat juist de spinazie en snijbiet de oorzaak waren van haar mysterieuze, pijnlijke symptomen.  

 Sally Norton deed van jongs af aan haar best om gezond te leven. Ze weet nog dat ze op de kleuterschool les kreeg over hoeveel melk ze elke dag moest drinken. Na schooltijd rende ze naar huis en instrueerde haar moeder over het onderwerp. ‘Als kind ging ik samen met mijn moeder helemaal los. Ik at bijvoorbeeld zure haring’, vertelt ze. ‘Ik probeerde graag onbekende dingen. Ik at de gekste producten en in flinke porties. Ik was zo’n kind dat drie borden goulash at, vervolgens het toetje met ijs oversloeg en ging spelen.’ 

Sally groeide op in een gezin dat met verse ingrediënten kookte en belang hechtte aan veel groenten en salade. Maar de moderne eetgewoonten kregen de overhand toen haar moeder een paar avonden in de week als opticien ging werken. Het werd Sally’s taak om de nieuwerwetse kant-en-klaarmaaltijden op te warmen als haar moeder niet thuis was. Maar doordat ze steeds meer belangstelling kreeg voor gezond eten, was ze bang dat die maaltijden onvoldoende groenten bevatten.  

Toen Sally 9 was, had ze zichzelf geleerd hoe je groenten verbouwt. Ze vond het geweldig om een heleboel bietenblad en snijbiet te gebruiken uit de ouderlijke moestuin. Maar toen ze 12 was, begon ze rugpijn en pijnlijke gewrichten te krijgen. Ook kreeg ze moeite met haar schoolwerk en concentratie. Maar het kwam geen moment bij haar op dat haar problemen met haar voeding te maken konden hebben.  

‘Ik dacht: als je gewoon gezond eet, kun je alles oplossen’, vertelt Sally. ‘Aan het begin van de middelbare school liet de biologieleraar ons een filmpje zien waarin werd uitgelegd dat hotdogs en junkfood kankerverwekkend waren, en broccoli en andere groenten juist een beschermend effect hadden tegen kanker. Dat vond ik interessant.’ Uiteindelijk begon ze aan een studie voeding, ziektepreventie en gezondheidsvoorlichting.  

En nadat ze Eten van Moeder Aarde had gelezen, een bestseller van Frances Moore Lappé uit de jaren 70 van de vorige eeuw over een vegetarische leefstijl uit bezorgdheid over de wereld, ging ze vegetarisch eten en bakte muffins en brood van sojameel. Ze stopte met melk.  Omdat Sally als eerstejaarsstudent niet op de campus van de universiteit woonde, kookte ze haar eigen maaltijden. Ze had weinig budget, dus hield ze de supermarktaanbiedingen goed in de gaten.  

Maar haar gezondheid was niet om over naar huis te schrijven. In een poging fitter te worden, deed ze gymnastiekoefeningen op de betonnen vloer van haar kelder. Dat leverde haar een voetblessure op. Haar arts zei dat ze te jong was om zich zorgen te maken. Hij vond een röntgenfoto niet nodig en schreef alleen pijnstillers voor. Aan het eind van Sally’s eerste semester liep ze mank, en aan het eind van haar tweede semester kon ze nauwelijks meer lopen. Uiteindelijk kwam ze bij een orthopeed terecht die wél een foto liet maken. Daaruit bleek dat een van haar sesambeentjes – een klein rond botje onder de bal van je voet, dat in de pees van de spier naar je grote teen zit – was gebroken. 

Sally werd geopereerd, maar kreeg daarna niet de juiste fysiotherapie. Daardoor liep ze nog kreupeler dan voor de operatie. Bovendien had ze pijn in beide voeten, niet alleen aan de kant waaraan ze was geopereerd. Uiteindelijk moest ze tijdelijk stoppen met haar studie. Jarenlang had ze een rolstoel en krukken nodig om zich te verplaatsen.  Ze deed alles om beter te worden, ging nóg gezonder eten en werd veganist. Toen ze op haar 23e trouwde, liep ze op gymschoenen met orthopedische steunzolen. Al die behandelingen hadden haar een vermogen gekost. Toen Sally haar studie weer oppakte, was ze ‘een arme getrouwde student, die leefde op de snijbiet uit mijn eigen tuin’. 

Een gestage achteruitgang 

Langzaam maar zeker werden haar klachten erger: de stijfheid in haar hele lichaam, haar pijnlijke gewrichten en haar reuma-achtige symptomen. Op zeker moment kreeg ze een grote bloedblaar op een van haar schaamlippen. De blaar verdween, maar haar pijn en stijfheid namen toe en ze ontwikkelde bloedende baarmoederfibromen (vleesbomen).  

In 2009 werd daarom Sally’s baarmoeder weggehaald. Daarbij ontdekte de chirurg dat ze endometriose had: weefsel dat op baarmoederslijmvlies lijkt, zat rond haar eierstokken, eileiders en buikvlies.  ‘Ik had zo’n enorme pijn aan mijn schaamlippen dat ik het op een dag niet langer uithield en schreeuwde: “Snij die dingen eraf! Ik kan zo niet langer leven!”’ Toen was de maat vol. Sally’s echtgenoot zocht op internet en ontdekte de Vulvar Pain Foundation. Die adviseerde een aanpak die nieuw voor hen was, gericht op voeding met een laag oxalaatgehalte om vulvaire pijn en andere bekkenproblemen te verlichten.  

Oxalaten zijn schadelijke zuren die in veel plantaardige voedingsmiddelen zitten. Hoewel Sally sceptisch was en er geen enkel bewijs was voor deze aanpak, was ze zo wanhopig dat ze het wilde proberen. Ze schrapte alle voedingsmiddelen van het menu die veel oxalaten bevatten, zoals haar geliefde snijbiet, en ze ging weer vlees eten. De pijn in haar schaamstreek verdween al snel. Maar ze dacht niet dat het met haar veranderde voeding te maken had. En hoewel ze niet langer zulke grote hoeveelheden snijbiet at als ze jarenlang gedaan had, at ze ongemerkt een heleboel andere voedingsmiddelen die rijk zijn aan oxalaten, zoals zoete aardappel.  

Sally haalde haar diploma en deed vervolgens een master, waarna ze een baan kreeg bij een gezondheidsvoorlichtingsproject van de overheid. Maar haar chronische rugpijn was zo hevig dat ze alleen parttime kon werken. ‘Het was zo erg dat ik niet de hele dag op een stoel kon zitten. Dus ik werkte ongeveer een uur op mijn knieën, dan een halfuur op een stoel, en dat wisselde ik af.’  

De link gelegd 

Uiteindelijk werd de pijn zo intens dat ze haar baan moest opgeven. Ze had ook last van het prikkelbaredarmsyndroom, voelde zich steeds vaker moe en had cognitieve problemen. ‘Ik had niet eens meer de energie om mijn eigen mails te lezen.’ Ondertussen had ze welgeteld zeker zeventien verschillende chiropractors bezocht, acupuncturisten, kruidenartsen, homeopaten en talloze alternatieve therapeuten. Niets hielp. Toen werd er een slaapstoornis bij haar vastgesteld. Sally ging op zoek naar informatie en die zoektocht leidde naar hersenvergiftiging als boosdoener. Ze probeerde het kiwidieet om de gifstoffen uit haar systeem te spoelen. Daarvoor moest ze nog meer oxalaatrijke voedingsmiddelen eten, zoals kiwi en bleekselderij.  

‘In oktober 2013 was ik zo stijf en reumatisch dat ik in bed lag en aan God vroeg: “Waarom verander ik in steen? Waarom heb ik weer pijn? Waarom voel ik me zo oud als een 100-jarige?”’ Het was dezelfde pijn die ze als student had gehad, toen ze veganistisch at en constant gezwollen, pijnlijke gewrichten en voeten had. ‘Toen begon het me te dagen: nu ik weer dagelijks oxalaatrijke voeding at, werd ik stijver… En ineens realiseerde ik me dat alles begonnen was toen ik 12 jaar was en zoveel snijbiet at!’ Ze stopte met kiwi en bleekselderij, en tien dagen later las ze weer mails, had meer energie en functioneerde mentaal beter. Vlak voor Thanksgiving 2013 begon ze voor de tweede keer met een oxalaatarm dieet.  

Sally kreeg steeds minder last van pijn en stijfheid. De winderigheid en oprispingen waarvan ze last had, verdwenen. Een voor een verbeterden alle andere klachten, ook die in haar voeten.  In juli 2014 droeg ze hoge hakken – de hoogste die ze in haar hele leven gedragen had – op de bruiloft van haar neefje. Ze kon het nauwelijks geloven, maar het leek erop dat er eindelijk een einde was gekomen aan haar beproevingen. 

Het verborgen gevaar in superfoods 

Oxaalzuur is een organische verbinding (zie kadertekst p…), die vaak wordt gebruikt in schoonmaakmiddelen zoals toiletreinigers, metaalreinigers, roestverwijderaars en wasmiddel. Volgens het Amerikaanse National Library of Medicine’s Toxicology Data Network is oxaalzuur een gif. Als je slechts 5 gram van dit sterke zuur onverdund binnenkrijgt, kan dat fataal zijn.1 Het is natuurlijk onwaarschijnlijk dat iemand oxaalzuur in zijn pure vorm binnenkrijgt. Maar het is heel gemakkelijk om oxalaten uit gezonde bladgroenten binnen te krijgen, die samen opgeteld een ongezonde dosis vormen. Bijvoorbeeld als je vaak smoothies en salades neemt: voedingsmiddelen die veel mensen regelmatig gebruiken, soms zelfs een paar keer per dag. 

De consumptie van grote hoeveelheden oxalaatrijk sap is een mogelijke oorzaak van oxalaatnefropathie: een vorm van acuut nierfalen, waarbij de nieren plotseling geen afvalstoffen meer uit het bloed filteren.2  Oxalaat kan ook de functie van het hart en zenuwstelsel veranderen, doordat het de hoeveelheid calciumionen in onze lichaamsvloeistoffen vermindert.3  ‘Oxaalzuur is een heel klein molecuul, maar als je veel moleculen bij elkaar hebt, kunnen ze samenklonteren tot kristallen, met name calciumoxalaatkristallen’, legt George Diggs uit, evolutionair bioloog en hoogleraar biologie aan het Austin College in Texas.  

‘Sommige kristallen van calciumoxalaat lijken op naalden: we noemen die rafiden. Er zijn planten die veel van deze naaldvormige kristallen maken, wat een effectieve bescherming biedt. Als je van zo’n plant eet, kun je daarvan flink last krijgen.’ De agave is zo’n plant. Meer dan 80 procent van de arbeiders in tequilafabrieken, die geregeld met agave in aanraking komen, ontwikkelen een bepaald soort huidirritatie door het contact met de kristallen.4 De opeenhoping van calciumoxalaatkristallen is ook verantwoordelijk voor ongeveer 80 procent van alle nierstenen. Er zijn studies die erop wijzen dat de hoeveelheid oxalaat in onze voeding de kans op deze pijnlijke aandoening vergroot. In een onderzoek bleek dat mensen die het meeste oxalaat binnenkregen via hun voeding (gemiddeld 328 mg per dag bij mannen, 287 mg per dag bij oudere vrouwen en 293 mg per dag bij jongere vrouwen) 20 procent meer kans hadden op nierstenen dan mensen die het minste oxalaat consumeerden.5 

Cumulatieve schade 

Dat lijkt veel, maar 300 mg oxalaat is eigenlijk een vrij bescheiden hoeveelheid als je bedenkt dat 125 mg fijngehakte spinazie al 750 mg oxalaat bevat. En een doorsnee groene smoothie bevat al snel meer dan 1000 mg (1 gram) door alle oxalaatrijke voedingsmiddelen die erin zitten. Denk aan notenmelk, notenboter, kurkuma, bramen en frambozen. ‘Onderzoekers gaan ervan uit dat mensen ongeveer 150 mg oxalaten per dag consumeren. Maar in één smoothie kan al meer dan acht keer die hoeveelheid zitten’, zegt Sally. ‘En als je daarna ook nog een hele zak spinazie kookt voor het avondeten, dan zit daar ook weer 1 gram oxalaat in.’  

Gezien de toegenomen aandacht voor bladgroenten, bessen en noten als ‘superfoods’ die bij een gezond voedingspatroon horen, is het niet verbazingwekkend dat nierstenen wereldwijd steeds vaker voorkomen. De incidentie (hoe vaak het zich voordoet) is bijvoorbeeld in de VS sinds 1972 verdubbeld.6 Calciumoxalaat draagt niet alleen bij aan de vorming van nierstenen, maar waarschijnlijk ook aan jicht, een pijnlijke ontsteking in een gewricht, meestal in de grote teen.7 Behalve in de nieren, weten we dat oxalaten zich ook ophopen in de botten,8 het borstweefsel, waar de neerslag van oxalaat in verband is gebracht met kwaadaardig weefsel, 9 en in de gewrichtsvloeistof, waardoor calciumoxalaatkristallen een vorm van gewrichtsontsteking kunnen veroorzaken die we kristalartropathie noemen.10 

Sally is tegenwoordig fulltime vitaliteitscoach en gezondheidsvoorlichter. Ze informeert mensen over de gevaren van oxalaten. Ze zegt: ‘85 procent van de mensen boven de 50 hebben aantoonbare oxalaatkristallen in hun schildklier. Dat was eerst 58 procent van de mensen boven de 60. Dus het lijkt toe te nemen.’ Calciumoxalaat is verder in verband gebracht met sarcoïdose, een ontstekingsziekte die meerdere organen treft, vaak de longen en lymfeklieren. Symptomen zijn bijvoorbeeld gezwollen, pijnlijke gewrichten, pericarditis (ontsteking van het hartzakje), insulten en psychiatrische aandoeningen zoals depressie en psychose.11 

Oxalaatvergiftiging is ook in verband gebracht met autisme bij kinderen.12 Een ander probleem van oxalaat is een verminderde voedselopname. ‘Een deel van het probleem is dat je lichaam, als je veel oxaalzuur binnenkrijgt, niet in staat is veel mineralen te gebruiken’, zegt evolutionair bioloog Diggs. ‘Oxalaat bindt niet alleen met calcium, maar ook met kalium, magnesium en andere mineralen. Dus de biologische beschikbaarheid van die mineralen neemt af.’ Verder is oxaalzuur een bijtende stof voor het spijsverteringskanaal. Daardoor kan het bijdragen aan maag- en darmaandoeningen. We weten dat de scherpe, naaldvormige kristallen door de membraancellen van het slijmvlies heen prikken. Dus zouden ze ook een lekkende darm kunnen veroorzaken, hoewel dat nog niet is onderzocht. 

Uit laboratoriumstudies blijkt dat verhoogde oxalaatwaarden een verstoorde functie van de mitochondriën in de cellen kunnen veroorzaken.13 Volgens Sally kan dit leiden tot een verstoorde functie van organen en klieren, schade aan de zenuwcellen en pijn en functievermindering van de hersenen en zenuwen.

Een nieuwe manier van eten 

Sally heeft nu een belangrijke stem in de VS op het gebied van de toxiciteit van oxalaat. Binnenkort verschijnt haar boek over dit onderwerp. Tegenwoordig zijn niet alleen seizoensgroenten zoals spinazie het hele jaar door verkrijgbaar, maar er zijn ook overal oxalaatrijke producten te koop die je vroeger nauwelijks zag. Denk aan exotische producten zoals granaatappel, kiwi, bepaalde groene groenten en kurkuma, en verder noten, notenboter, chips en chocola in alle soorten en maten, die complete gangen in de supermarkt vullen. 

‘Niemand die zegt: “Pas op, die zijn rijk aan oxalaat”. Terwijl het feit dat je niet dagelijks oxalaatrijke groenten moet eten al sinds de jaren 40 van de vorige eeuw uit de medische literatuur bekend is’, zegt Sally. Maar hopelijk duurt de onwetendheid rond oxalaten niet lang meer, nu nuchtere pleitbezorgers die zich op onderzoek baseren, zoals Sally, zich in de wereldwijde gezondheidsarena begeven. 

Cate Montana 

BRONNEN:

1 Toxicology Data Network, Oxalic acid.
2 Am J Med, 2013; 126: 768-72
3 Clinical Toxicology of Commercial Products. 5th ed. 1984, p. II-71
4 Contact Dermatitis, 2001; 44: 94-6
5 J Am Soc Nephrol, 2007; 18: 2198-204
6 Rev Urol, 2010; 12: e86-e96
7 Urol Res, 2009; 37: 345-7
8 Am J Kidney Dis, 1986; 8: 450-4
9 Am J Clin Pathol, 1993; 100: 488-92
10Curr Rheumatol Rep, 2013; 15: 340
11 Sarcoidosis Vasc Diffuse Lung Dis, 2000; 17: 140-50
12Eur J Paediatr Neurol, 2012; 16: 485-91
13Redox Biol, 2018; 15: 207-15