Menstruatietrots

Hoe kan het toch dat we nog altijd zo weinig waardering voor menstruatie hebben? De helft van de wereldbevolking krijgt er zo’n veertig jaar lang mee te maken. We weten waar het fenomeen voor dient – zonder menstruatiecyclus bestonden we niet.  Toch zijn de schaamte én het kennisgebrek nog altijd groot. Wat jammer is, vindt menstruatiedeskundige Paula Kragten. Op het gebied van gezondheid laten we daarmee nogal wat kansen liggen.

‘Gefeliciteerd! Vanaf nu ben je een vrouw. Je kunt zwanger worden!’
Met die optimistische boodschap beleven veel meisjes hun menarche ofwel eerste menstruatie. Als er tenminste aandacht aan deze levensveranderende mijlpaal wordt besteed. Op veel plekken in de wereld denken meisjes nog altijd dat ze doodgaan als zij voor het eerst bloeden, bij gebrek aan voorlichting. Ook mét uitleg over hoe het bio-logisch werkt of hoort te werken – van ouders/opvoeders of tijdens de biologieles op school – blijft het doorgaans bij een eenmalige felicitatie. Vanaf dan word je vooral geacht discreet te menstrueren.

Tampon verstopt in je mouw

Voor menstruatie is verbluffend weinig waardering. Anders dan voor de andere kant van de vruchtbaarheidsmedaille: zwangerschap. Terwijl je die twee zaken onmogelijk los van elkaar kunt zien. Bij bloederige bevallingsverhalen – inknippen, uitscheuren – gaat de koffie rond. Maar als we menstrueren verstoppen we onze tampons en maandverband in onze mouw, uit schaamte. Merkwaardig, die aanhoudende ongemakkelijkheid. Maar menstruatieschaamte zit diep ingebakken. Dat zie je terug in de taal.

Wereldwijd zijn zo’n vijfduizend eufemismen in kaart gebracht waarmee we het woord menstruatie proberen te omzeilen. We hebben het bij-voorbeeld over hygiëneproducten, een begrip dat op onreinheid wijst. Of anders over verbandmiddelen, een term die eveneens knipoogt naar medische toestanden. Ook het bekendste synoniem in ons taalgebied – ongesteld – suggereert dat we met een ziekte van doen hebben. Terwijl het eigenlijk een teken van gezondheid is.

Zonder menstruatie geen kinderen

Hoe kan dat, vraag je je af? Trots is zoveel logischer dan ongemakkelijkheid. We weten inmiddels precies waar dat weekje bloeden voor dient. Zonder cyclus bestonden we niet. Ook mannen plukken hier – vrij letterlijk – de vruchten van. Daarbij is het geen zeldzaamheid. De halve wereldbevolking moet zo’n 2600 dagen van haar leven met menstruatieproducten in de weer. Reken maar uit: 13 keer per jaar, gemiddeld 5 dagen per keer en dat dan zo’n 40 jaar lang. Dat is bijna 7 jaar aan één stuk.

Als je de geschiedenis bekijkt, is de ongemakkelijkheid nog wel te begrijpen. Vrouwen die dagenlang bloeden zonder dood te gaan waren best eng natuurlijk – en het duurde lang voordat de link met de voortplantingscy-clus werd gelegd. In een poging het fenomeen te duiden, ontstond het idee dat menstruerende vrouwen onrein waren en dat je hen dus maar beter uit het openbare leven (de keuken, het gebedshuis, de stal) kon verbannen. Het derde boek van het Oude Testament (Leviticus) windt er geen doekjes om. ‘Als een vrouw ongesteld is, dan is zij zeven dagen onrein. Ze moet zeven dagen apart wonen. Iedereen die haar aanraakt, is tot de avond onrein. Alles waarop ze in die periode zit of ligt, is onrein.’

De Griekse medicus Hippocrates (ca. 460-370 v.Chr.) – ‘va-der van de westerse geneeskunde’ – dacht dat de maande-lijkse bloeding een vorm van ontgiften was. De Romeinse amateurwetenschapper Plinius de Oudere verhaalde in zijn encyclopedie Naturalis Historia (1e eeuw na Chr.) over de vernietigende kracht van menstruatiebloed: ‘De wijn wordt zuur, bloemen verwelken, zaden verdrogen, bijen-volken sterven, zelfs de spiegel wordt dof en ivoor verliest zijn glans.’ Wie nu denkt ‘dat was vroeger’: tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw werd door wetenschappers over het wel of niet bestaan van menotoxine (menstrua-tiegif) gediscussieerd.

Doorlekken superstoer?

Als je bedenkt welke mythische krachten aan het feno-meen werden toegedicht, dan had het muntje gemakkelijk de andere kant uit kunnen rollen. Dan was menstruatie geen teken van zwakte, maar van kracht geweest. In dit (maand)verband is het legendarische essay uit 1978 van de Amerikaanse feministe Gloria Steinem een aanrader. ‘If Men Could Menstruate’: als mannen konden menstrueren dan vonden we doorlekken waarschijnlijk superstoer. Belangrijker: dan waren er ongetwijfeld meer adequate behandelopties voor menstruatieproblemen geweest.

Menstruatie als kracht

Uitzonderingen bevestigen de regel. Een handjevol natuurvolken staat inderdaad aanmerkelijk positiever tegenover menstruatie(bloed), laat antropologisch onderzoek zien. Australische Aboriginals zetten men-struatiebloed in voor de behandeling van wonden en kneuzingen. In Slowakije werden ongestelde vrouwen en meisjes op een slee over de akkers voortgetrokken vanuit de gedachte dat dit de grond vruchtbaarder maakt. Noord-Amerikaanse Indianen, zoals de Apachen en Cherokee, geloofden dat menstruatiebloed een bron van vrouwelijke kracht was die vijanden kon vernietigen. Om die reden werd bij een stammenoorlog de tipi waarin vrouwen in hun maantijd verbleven als eerste aangevallen en is de viering van de menarche nog altijd een van de belangrijk-ste rituelen; een ceremonie die dagenlang duurt.

In het overgrote deel van de wereld is het muntje de andere kant op gerold en zorgt eeuwenoud bijgeloof er nog altijd voor dat meisjes en vrouwen kansen missen, bijvoorbeeld doordat zij school en werk moeten verzuimen. Die negatieve houding ten aanzien van een relatief klein onderdeel van de totale vruchtbaarheidscyclus levert onaanvaardbare gezondheidsrisico’s op.

In de medische wetenschap is het mannenlichaam sinds jaar en dag de standaard. Wetenschappelijk onderzoek is traditiegetrouw op mannelijke proefdieren en proefpersonen uitgevoerd – juist omdat de vrouwelijke cyclus voor ruis zou zorgen. Als gevolg daarvan worden symptomen die alleen bij vrouwen voorkomen vaak als ‘afwijkend’ omschreven en zijn medicijnen doorgaans onvoldoende op vrouwen getest.

Kostbare informatie

Terecht dat menstruatie- en cyclusgerelateerde problemen hoger op de politieke en wetenschappelijke agenda staan – al is er nog een enorme genderkloof te dichten. Over de impact van de menstruatiecyclus is nog verba-zingwekkend veel onbekend. Maakt het uit in welke fase van de menstruatiecyclus je cardiologisch onderzoek ondergaat? Duidelijk is wél dat menstruatie (lengte van de cyclus, menstruatieduur, hoeveelheid bloedverlies en pijn en de psychische/emotionele impact) kostbare informatie prijsgeeft over iemands welbevinden. Je kunt menstruatie in die zin als een vijfde vitale functie beschouwen, naast circulatie (hartslag), ademhaling, bewustzijn en lichaamstemperatuur. Een belangrijke diagnostische tool. Een gezonde cyclus is een teken dat je sterk genoeg bent om je voort te planten en dat je lichaam naar behoren functioneert.

Problemen en oplossingen

Menstruatieproblemen komen vaak voor. De top 3: men-struatiepijn, hevig menstrueel bloedverlies (HMB) en de angst om door te lekken, blijkt uit een recente enquête van WomenInc.1 Onderzoek onder 42.879 Nederlandse vrou- wen tussen de 15 en 45 jaar liet eerder zien dat een derde van de vrouwen wordt beïnvloed in het dagelijks functi-oneren.2 Zij verzuimen sport, werk en sociale afspraken vaak zonder de daadwerkelijke reden te noemen – elke maand opnieuw. Vervolgonderzoek maakte duidelijk dat dit gemiddeld 1,3 dagen arbeidsverzuim oplevert en een productiviteitsverlies van 8,9 dagen per jaar.3

Rond blijven lopen met menstruatieklachten is zelden een goed idee. Extreme pijn, hevig bloedverlies, plotselinge cyclusveranderingen en extreme stemmingswisselingen kunnen op een onderliggende, medische aandoening wijzen. Denk aan endometriose, adenomyose, het Poly-cysteus Ovarium Syndroom (PCOS), HMB, een stollings-stoornis of PreMenstrual Dysphoric Disorder (PMDD). Te veel vrouwen lopen té lang door met ernstige klachten voordat zij professionele hulp zoeken, vanuit het idee dat ongemak er nu eenmaal bij hoort. De gemiddelde diagno-setijd bij aandoeningen als endometriose, PMDD of HMB is becijferd op 7 tot 12 jaar.4

Voor vrouwen zelf ligt hier ook een taak. Inzicht krijgen in de vier fasen van de menstruatiecyclus – folliculaire fase, ovulatiefase, premenstruele fase en menstruatiefase – is iets waarmee je je voordeel kunt doen. In elke fase functioneer je anders. Anders is niet per se slechter. Het is niet voor niets dat meer en meer topsporters gebruik-maken van een menstruatiecoach en hun voedings- en trainingsschema op hun cyclus afstemmen, voor maxi-maal resultaat. 

Bronnen:

1. Gijsbers, L & Duist, L, van. (2022). Een onderzoek naar het effect van menstruatieklachten op het dagelijks leven. Motivaction, peiling in opdracht van WOMEN Inc.
2. Schoep M.E., Nieboer T.E., van der Zanden M., et al. The impact of menstrual symptoms on everyday life: a survey among 42,879 women. Am J of Obstet Gynecol 2019; accessed 18 March 2019.
3. Schoep ME, Adang EMM, Maas JWM, et al; Productivity loss due to menstruation-related symptoms: a nationwide cross-sectional survey among 32,748 women; BMJ Open 2019;9:e026186. doi: 10.1136/bmjopen-2018-026186.
4. Ballard KD, Lowton K, Wright JT. What’s the delay? A qualitative study of women’s experiences of reaching a diagnosis of endometriosis. Fertil Steril 2006;86:1296-1301