Preventie
Maatregelen tegen dementie

Uit nieuw onderzoek blijkt dat dementie tot op zekere hoogte voorkomen kan worden.
Dementie, de term die staat voor verval van geestelijke vermogens zoals denken, geheugen en redeneren, wordt in hoog tempo een bedreiging voor de volksgezondheid. Alleen al in Groot Brittannië zijn er momenteel 700.000 dementiepatiënten. Naar verwachting zal dit aantal in de komende dertig jaar verdubbelen. Voor de ziekte van Alzheimer, een van de vormen van dementie die ongeveer 70% van het totale aantal dementiepatiënten omvat, gaat men in België uit van een getal van 150.000. In Nederland zou dat momenteel 250.000 zijn en naar verwachting 400.000 in 2050. Hoewel veel mensen aannemen dat verlies van geestelijke vermogens onvermijdelijk bij de ouderdom hoort, heeft men een aantal maatregelen ontdekt waarmee dat proces vertraagd of zelfs voorkomen kan worden. De volgende simpele stappen kan men nemen om de geest ook bij het ouder worden scherp te houden.
 

Lichaamsbeweging
Nederlandse onderzoekers van het Lectoraat leefstijl en gezondheid van de Hogeschool Utrecht onderzochten de literatuur tot december 2005 en concludeerden dat aerobische lichaamsbeweging (duursporten) goed is voor de hersenen en het lichaam. Acht onderzoeken, die in totaal 670 volwassenen in de leeftijd van 55 jaar en ouder omvatten, wezen uit dat aerobische activiteit zoals hardlopen en fietsen de conditie (gemeten in hart- en longfunctiewaarden) significant verbeterde en samenhing met een beter geestelijk functioneren. Vergeleken met personen die aan yoga of krachttraining deden, of nergens aan, was hun motoriek en hun geheugen beter, de informatieverwerking sneller en de auditieve en visuele aandacht scherper1.
Dit komt overeen met eerdere resultaten die aantoonden dat mensen die regelmatig bewegen, zelfs door alleen te wandelen, een substantieel lagerrisico op dementie en geestelijke achteruitgang hebben.2,3.
 

Actieve geest
Oefeningen voor de hersenen helpen om dementie op afstand te houden. De Einstein Aging Study die in de VS in 1980 van start ging en momenteel nog loopt, wees al uit dat ouderen met een hobby (bijvoorbeeld lezen, aan bordspelen doen of een instrument bespelen) significant minder vaak aan Alzheimer of een andere vorm van dementie leden4. Een hoger opleidingsniveau of een leven lang leren lijkt ook een beschermend effect op de hersenen te hebben5,6.
 

Zware metalen
Aluminium, kwik en andere zware metalen lijken een verdachte rol te spelen bij dementie (zie het Medisch Dossier van juli/augustus 2007), dus vermijd zoveel mogelijk contact hiermee. Het verwijderen van de amalgaam vullingen in uw gebit, installatie van een goede waterfilter en oppassen met huishoud- en verzorgingsmiddelen kunnen de blootstelling aan zware metalen al beperken.
U kunt voedingsmiddelen en supplementen zoals Chorella, koriander en selenium vanwege hun chelatie-eigenschappen (een natuurlijke vorm van chemische binding) aan uw dagelijkse voeding toevoegen (zie de rubriek Vraag & Antwoord van Medisch Dossier oktober 2008 voor meer informatie over manieren om het lichaam van zware metalen te ontdoen).
 

Pesticiden
Arbeidsgeneeskundig onderzoek wijst uit dat wie regelmatig met pesticiden werkt (chemicaliën tegen onkruid en schimmels enzovoort), meer kans op Alzheimer heeft7. Natuurlijke, niet-giftige bestrijdingsmiddelen hebben de voorkeur.
 

Hartconditie
Hartproblemen lijken dementie in de hand te werken. In een 40 jaar durend onderzoek bleek een verhoogd cholesterolniveau op middelbare leeftijd (6 mmol/l of hoger) het latere risico op Alzheimer en vasculaire dementie aanzienlijk te verhogen. Dat gold zelfs voor wat wij als grenswaarden beschouwen (5-6 mmol/l)8. Ander onderzoek liet een samenhang zien tussen dementie en hoge bloeddruk, obesitas en insulineresistentie9. Vooral veertigers met veel vet rond de taille hebben later driemaal zoveel kans op dementie als normaal10.
Deze onderzoeken tonen aan dat dementie op latere leeftijd wellicht voorkomen kan worden door uw gewicht, bloeddruk, bloedsuiker en cholesterol op peil te houden.
 

Vetten
Wie grote hoeveelheden verzadigde (dierlijke) vetten eet heeft een verhoogd risico op geestelijke achteruitgang. Voeding met veel enkel- of meervoudig onverzadigde vetten (vooral omega-3) daarentegen geeft een duidelijke vermindering van dit risico11. Enkelvoudig onverzadigd vet zit in levensmiddelen zoals olijfolie, noten and avocado’s, terwijl meervoudig onverzadigd vet vooral zit in lijnzaadolie, walnootolie en vis en schaaldieren. Alleen al door tenminste eenmaal per week vis of ander zeevoedsel te eten kunt u het risico op dementie met zo’n 30% verminderen12. Veel vissoorten bevatten echter kwik. Van sommige soorten moet u daarom niet teveel eten, bijvoorbeeld haai, zwaardvis of tonijn. U kunt beter kiezen voor kleinere soorten die minder vervuild zijn zoals ansjovis, pilchards (een soort haring), garnalen, sardines, zalm (wilde Alaska/roze zalm in blik/sockeye), kabeljauw of meerval.
 

Antioxidanten
Antioxidanten in voedsel, vooral vitamine C en E, lijken het risico te verminderen. Bij 5000 volwassenen in de leeftijd van 55 jaar en ouder bleek dat veel vitamine C en E in de voeding bijna 20 procent minder kans op de ziekte van Alzheimer geeft. Rokers verminderen hun risico zelfs met zo’n 40 procent13. Ook voldoende selenium is belangrijk, zo bleek bij onderzoek van ruim 2000 personen van 65 en ouder op het Chinese platteland. Een laag seleniumgehalte gedurende hun hele leven hing samen met de slechtste score op cognitieve testen14.
 

Supplementen
Ook andere nutriënten kunnen helpen, zo bleek bij proefpersonen met een milde geestelijke achterstand. Zij kregen acetyl-L-carnitine (een aminozuur) in een dosering van 1500 mg per dag. Dit leidde tot een significante verbetering van hun mentaal functioneren, vooral het geheugen15. Aanvulling van foliumzuur en vitamine B6 en B12 helpt bij wie hier een tekort aan heeft16.
 

Kruiden
De volgende kruiden lijken een beschermende werking op het zenuwstelsel te hebben:
• Ginkgo biloba. Hoewel het meest recente onderzoek bij personen van 75 jaar en ouder, die tweemaal daags 120 mg van dit kruid kregen geen effect liet zien17, kwam in eerdere studies (waaronder een literatuuronderzoek) naar voren dat dit het geestelijk functioneren van mensen met een milde tot matige cognitieve stoornis kon verbeteren18,19.
• Kurkumine. Deze stof uit de kurkumaplant, de grondstof voor kerrie, bleek in dieronderzoek cognitieve achteruitgang te kunnen voorkomen en zelfs te verbeteren. Ratten met kunstmatige dementie (als gevolg van een chemische stof die de hersenen aantastte) die kurkumine kregen, vertoonden na drie weken een mentale verbetering. Bij ratten die een placebo kregen was dit effect niet aantoonbaar. Omdat dit dieronderzoek betreft, hoeft dit natuurlijk niet voor mensen te gelden20.
• Bacopa monniera, een traditioneel Ayurvedisch kruid dat ook bekendstaat onder de naam ‘waterhyssop’. Dit lijkt een aantal aspecten van het mentaal functioneren en het leervermogen te verbeteren. In een dubbelblind placebogecontroleerd onderzoek waren duidelijke verbeteringen te zien bij gezonde proefpersonen die hier elke dag 300 mg van namen. Hun leersnelheid en geheugen verbeterden significant ten opzichte van degenen die een placebo kregen. Het maximale effect trad op na 12 weken21.
 

Rode wijn
Matige consumptie van rode wijn hangt samen met minder Alzheimer en andere vormen van dementie. Dieronderzoek (dus niet bij mensen) gaf aan dat het polyfenol resveratrol verantwoordelijk zou zijn voor het neuroprotectieve effect van rode wijn22.
 

Sociale banden
Een ondersteunend sociaal netwerk lijkt heel belangrijk voor een gezonde geest. Degenen met de minste sociale contacten blijken volgens onderzoek de meeste kans op dementie te hebben23.
Joanna Evans

1 Cochrane Database Syst Rev, 2008; 3: CD005381
2 BMJ, 2004; 329: 761
3 Arch Neurol, 2001; 58: 498-504
4 N Engl J Med, 2003; 348: 2508-2516
5 Neurology, 1994; 44: 2073-2080
6 West Indian Med J, 2002; 51: 143-147
7 Occup Environ Med, 2007; 64: 723-732
8 Dement Geriatr Cogn Disord, 2009; 28: 75-80
9 Expert Rev Neurother, 2009; 9: 617-630
10 Neurology, 2008; 71: 1057-1064
11 Ageing Res Rev, 2009 July 28; online voopublicatie
12 BMJ, 2002; 325: 932-933
13 JAMA, 2002; 287: 3223-3229
14 Am J Epidemiol, 2007; 165: 955-965
15 Clin Ter, 1990; 132: 479-510
16 J Nutr Health Aging, 2008; 12: 648-650
17 JAMA, 2008; 300: 2253-2262
18 Curr Med Res Opin, 1991; 12: 350-355
19 Public Health Nutr, 2000; 3: 495-499
20 Eur Neuropsychopharmacol, 2009; 19: 636-647
21 Psychopharmacology [Berl], 2001; 156: 481-484
22 BMC Neurosci, 2008; 9 Suppl 2: S6
23 Lancet, 2000; 355: 1315-1319

Vormen van dementie
• Ziekte van Alzheimer. Dit is de meest voorkomende vorm. Hierbij ontstaan samenklonteringen van eiwitten – amyloïde plaques genoemd – en onoplosbare kluwens vezels (fibrillen) in de hersenen. Dat verstoort de normale werking van het brein.
• Vasculaire dementie. Dit type komt na Alzheimer het meeste voor. In dit geval is de bloedtoevoer naar het brein onderbroken, meestal vanwege doorgemaakte mini-infarcten, en sterven hersencellen af.
• Lewy body dementie. Abnormale eiwitklonteringen in de zenuwcellen van de hersenstam en de hersenschors, genaamd Lewy-body’s, zijn in dit geval de oorzaak.
 

Medicijnen die dementie kunnen bevorderen
Veel geneesmiddelen kunnen bijwerkingen hebben die lijken op dementie zoals geheugenverlies en verwardheid. Dit zijn bijvoorbeeld
• statinen1;
• kalmeringsmiddelen uit de groep van benzodiazepinen2;
• antidepressiva3;
• steroïden4;
• bètablokkers5;
• anticholinergica6;
• opioïden4;
• niet-steroïdale ontstekingsremmers (NSAID’s)5.
 

1 Pharmacotherapy, 2003; 23: 871-880
2 Vertex, 2001; 12: 272-275
3 Ann Clin Psychiatry, 2004; 16: 15-25
4 Drugs Aging, 1993; 3: 349-357
5 Drugs Aging, 1999; 15: 15-28
6 Arch Gerontol Geriatr, 2007; 44 Suppl 1: 199-206
 

Hersenvoedsel tegen Alzheimer
Wetenschappers hebben het ultieme hersendieet ontdekt. Dit dieet stimuleert de groei van de stamcellen in het brein en zou zelfs werken tegen de ziekte van Alzheimer.
Een dieet dat rijk is aan polyfenolen en meervoudig onverzadigde vetten – wat allebei antioxidanten zijn – bevordert de celgroei in de hersengebieden die bij Alzheimerpatiënten meestal beschadigd zijn.
Polyfenolen zitten vooral in thee, bier, druiven, wijn, olijfolie, cacao, noten, fruit en groente. Meervoudig onverzadigde vetzuren zijn te vinden in vis zoals zalm, makreel en haring, en in plantaardige producten als sojabonen en walnoten(olie). Idealiter moet de verhouding omega-3/omega-6 in de voeding 1/1 zijn.
De onderzoekers gebruikten een soort boterhampasta die ze LMN noemden, om de celbevorderende eigenschappen van dit dieet te testen. LMN is een gepatenteerd product dat bestaat uit gedroogd fruit en noten, kokosnoot, groente, plantaardige olie en meel. Dit product is ontwikkeld en wordt gefabriceerd door La Morella Nuts, een bedrijf vlakbij Taragona in Spanje.
Bij het uittesten op muizen bleek de groep die deze substantie kreeg meer stamcelgroei in het reukgebied van de hersenen en de hippocampus te vertonen, de hersengebieden die het meest door Alzheimer worden getroffen. Ook bleek het te helpen tegen hersenbeschadiging.
Bron: J Alzheimers Dis, 2009; 18: doi:10.3233/JAD-2009-1188