Afgelopen zomer werd er groot nieuws afgekondigd in Amerika. Het farmaceutische bedrijf Pfizer meldde dat hun middel pregabaline (Lyrica) door de Amerikaanse toelatingscommissie voor geneesmiddelen, de Food and Drug Administration (FDA), was toegelaten voor de behandeling van het fibromyalgiesyndroom (FMS). Dit is het eerste geneesmiddel dat ooit voor deze aandoening werd toegelaten. Enkele dagen later wijdde een vooraanstaand tijdschrift over reuma meer dan de helft van zijn pagina’s aan publicaties over het feit dat fibromyalgie een echte medische aandoening is 1.

Toeval? Tenslotte is het nog maar drie jaar geleden dat fibromyalgie in hetzelfde rijtje stond als het chronischvermoeidheidssyndroom (CFS/ME) en oorlogstrauma’s: aandoeningen ‘zonder duidelijk aantoonbare pathofysiologische oorsprong’ die geassocieerd werden met ‘psychiatrische problemen’2. Decennialang hadden artsen zelfs de gewoonte iedereen met pijn waaraan geen lichamelijke aandoening was verbonden, als psychosomatisch te behandelen en dus schreven ze een antidepressivum voor.

Dat is nu allemaal veranderd. In de recente beschrijving van de klinische bewijzen voor fibromyalgie wordt de theorie gepostuleerd dat de aandoening ontstaat door neuro-endocriene afwijkingen die leiden tot ‘centrale sensitisatie’. Daardoor worden de zenuwen in bepaalde delen van het lichaam extreem gevoelig met als gevolg dat een beetje druk of de lichtste aanraking al pijn kan doen. De auteur van deze theorie is hoogleraar reumatologie dr. Muhammad Yunus van de universiteit van Illinois. ‘Fibromyalgie is gebaseerd op werkelijke neurochemische pathologie,’ zegt hij. ‘Bij sommige patiënten kunnen stress en depressie aan de symptomen bijdragen of er een onderdeel van zijn, maar alle symptomen zijn gebaseerd op objectief meetbare veranderingen in het centrale zenuwstelsel’3.

Als extra bevestiging dat fibromyalgie een echte medische aandoening is, is er dus nu ook een geneesmiddel, Lyrica. De producent Pfizer beschrijft het als ‘een doorbraak voor de meer dan 6 miljoen Amerikanen die aan deze invaliderende aandoening lijden. Mensen voor wie er eerst geen behandelmogelijkheden waren die de FDA had toegelaten.’ Waarschijnlijk is Pfizer inmiddels ook bij de Europese autoriteiten aan het lobbyen.

Hoe werkt pregabaline? Volgens Pfizer ‘zorgt het ervoor dat de zenuwen niet overvloedig veel signalen uitzenden’, doordat het zich aan de calciumkanalen bindt in het centrale zenuwstelsel. ‘Maar het exacte werkingsmechanisme is niet bekend,’ aldus de geneesmiddelproducent. Dat is uiteraard geen kritiek, aangezien we ook niet echt weten hoe aspirine werkt. Maar is Lyrica wel de doorbraak waarvoor het moet doorgaan?

Feiten tot zover

Het middel heeft maar twee klinische trials ondergaan, beide betaald door Pfizer. Bij het eerste waren artsen betrokken met financiële banden met de farmaceutische industrie. Het betrof een dubbelblinde placebogecontroleerde trial van acht weken aan verschillende centra, waarbij diverse doseringen pregabaline werden getest met meer dan 500 proefpersonen met fibromyalgie.

De resultaten waren bepaald niet perfect. Het bleek dat alleen de hoogste dosering (450 mg/dag) enig significant effect had, en dat effect was niet veel beter dan dat van het placebo. Slechts 48 procent van de patiënten die het middel namen, merkte enige pijnvermindering ‘van klinische betekenis’ tegenover 27 procent in de placebogroep. Gemiddeld genomen was er bij alle doseringen slechts 10 procent pijnvermindering4.

Bij de tweede klinische trial werd gedurende veertien dagen een hogere dosering pregabaline (600 mg/dag) gebruikt, in een poging de werking te versterken. Maar zelfs die dosis verminderde bij meer dan tweederde van de 745 patiënten de pijn niet significant5. Hoewel Pfizer pregabaline nu propageert als een nieuw middel voor fibromyalgie, was het al sinds drie jaar op de markt als anticonvulsivum (middel tegen stuipen/toevallen) bij epilepsie.

Het middel bleek echter in slechts bescheiden mate aanvallen te voorkomen en daarom was Pfizer op zoek naar andere aandoeningen die het middel zou kunnen behandelen. Tot nu toe is Lyrica al getest op patiënten met ontwenningsverschijnselen na alcoholverslaving, gegeneraliseerde angststoornis, rusteloze benen (restless legs), diabetische neuropathie en essentiële (onverklaarde) tremor, maar zonder al te veel succes.

Volgens Pfizer wordt Lyrica goed verdragen, maar in werkelijkheid is ongeveer eenderde van de patiënten uit de klinische trials gestapt vanwege de bijwerkingen, waaronder duizeligheid, slaperigheid, droge mond, zwelling van de handen en voeten, wazig zien, gewichtstoename en concentratieproblemen. Pfizer geeft toe, zij het in de kleine lettertjes van de paragraaf bijwerkingen, dat het middel een scala aan onplezierige aandoeningen kan opleveren. Ongetwijfeld geen fijne lectuur voor mensen die Lyrica gebruiken.

Tot wel 10 procent van de patiënten krijgt last van ataxie (coördinatietekort van bewegingen), tremor (trillen), lethargie, geheugenproblemen, euforie, obstipatie (verstopping), verminderd libido en/of erectiele disfunctie. Daarbij krijgt tot een op de honderd gebruikers last van depressie, verwarring, prikkelbaarheid, hallucinaties, spierspanningen, hypo-/hyperesthesie (gevoeligheid voor aanraking), te snelle hartslag, overmatige speekselproductie, zweten, opvliegers, huiduitslag, spierkramp, myalgie (spierpijn), arthralgie (gewrichtspijn), urine-incontinentie, pijn of ongemak bij het plassen, trombocytopenie (te weinig bloedplaatjes) en/of nierstenen.

Daarbij is pregabaline een middel dat alleen met extra controle gebruikt mag worden vanwege het risico op ‘misbruik en afhankelijkheid’6.
Welke resultaten Lyrica ook zal boeken, wees er zeker van dat andere spelers in de farmaceutische industrie zich ook op de bijna maagdelijke markt van de fibromyalgie zullen storten.

Tony Edwards

Zie ook Medisch Dossier nr. 5, jrg. 9 (mei 2007) voor alternatieven die werken bij fibromyalgie.

BRONNEN:

1 Semin Arthritis Rheum, 2007; 36: 335-379
2 J Clin Exp Neuropsychol, 2004; 26: 369-392
3 Semin Arthritis Rheum, 2007; 36: 339-356
4 Arthritis Rheum, 2005; 52: 1264-1273
5 Gepresenteerd op een bijeenkomst van de American Academy of Neurology in Boston, 2007
6 Am J Health Syst Pharm, 2007; 64: 1475-1482