De dokter doet onderzoek, stelt een diagnose en schrijft één of meer medicijnen voor. Dit is bij velen de meest gewenste oplossing, medicatie innemen en de klacht vermindert of verdwijnt. Maar wat als de pillen niet helpen? Of erger nog, als er schadelijke bijwerkingen optreden. Arts Maarten Klatte pakt het heel anders aan. Hij richt zich op de rol van voeding, beweging, het loslaten van stress en de factor verbinding. In de komende edities neemt hij ons mee in zijn zienswijze op gezondheid.

Tijdens mijn coassistentschap kindergeneeskunde werd ik mij bewust van de betekenis van leefstijlgeneeskunde (begin jaren zeventig bestond die naam nog niet). Enerzijds maakte ik het wekelijkse wrattenspreekuur mee van een traditioneel werkende kinderarts die de wratten wegbrandde met vloeibare stikstof. Toen ik de dossiers van de behandelde kinderen bekeek, viel het mij op dat ze deze symptomatische behandeling elk half jaar ondergingen.

Ik vroeg aan de betreffende kinderarts of er niet een meer permanente oplossing was voor het wrattenprobleem. Zijn antwoord luidde: ‘Ik hoop het niet, want het is voor mij een belangrijk stuk inkomen.’

Anderzijds had ik het geluk ook een heel andere benadering van een wat oudere kinderarts te leren kennen. Deze persoon in kwestie vroeg op serieuze toon aan de kinderen of ze hun wrat wilden verkopen. Hij bood ze standaard een kwartje. Zonder uitzondering gingen ze op zijn voorstel in. Ze kregen hun kwartje en er werd een vervolgafspraak gemaakt na acht weken. Bij het afscheid keek hij deze kinderen aan en zei dat ze nu een overeenkomst hadden waarbij hij de nieuwe eigenaar was van de wrat en zij werden uitgenodigd om afstand te doen van de wrat. Dit alles werd gebracht met een zekere plechtigheid.

Toen ik de dossiers van deze kinderen bekeek, zag ik dat deze ‘wrattenverkoop’ effectief bleek. De wratten waren na acht weken verdwenen en bleven weg. Deze creatieve arts was zijn tijd vooruit en putte veel voldoening uit de resultaten.

Sinds de jaren 50 van de vorige eeuw zijn er allerlei verklaringsmodellen voorbijgekomen voor dit soort vormen van genezing. Spontane genezing, placebo-effect, intentionele genezing, etc. Wat de verklaring ook moge zijn, uit meer (epi-genetisch) onderzoek wordt duidelijk dat onze genetische expressie langs zeer verschillende routes effectief kan worden beïnvloed. Geleidelijk worden we bevrijd van de beperkende overtuiging dat we erfelijk gedetermineerd zijn.

Genen sturen niet

Meer dan een halve eeuw hebben we gedacht dat onze genen bepalen of we overgewicht gaan ontwikkelen, welke ziekte(n) we zullen krijgen, hoe oud we worden. Om vervolgens te ontdekken dat onze genen niet autonoom zijn. Genen sturen niet. De genetische blauwdruk is een spectrum van mogelijkheden. En wat we tevoorschijn halen uit dat spectrum, hangt af van wat we eten, of we wel of niet bewegen, wat we voelen, denken en vooral ook wat we geloven. Leefstijlgeneeskunde maakt ons wegwijs én deelnemer in de (zelf)zorg voor ons welzijn.

Door bovengenoemde maar ook vele andere soortgelijke ervaringen werd ik mij zeer bewust van het feit dat de opleiding tot arts werd gedomineerd door een farmacologische benadering waarbij de ziektesymptomen veelal worden bestreden met medicatie. Dit heersende medisch model is zeker heilzaam en menigmaal levensreddend in acute situaties. Maar de meeste klachten waarvoor mensen bij de dokter komen zijn helemaal niet acuut. En als we kijken naar het gebrek aan succes die deze medisch-farmacologische behandelwijze heeft bij de meeste chronische ziekten om echt te genezen, dan wordt wel heel duidelijk hoe belangrijk preventieve leefstijlgeneeskunde eigenlijk zou kunnen zijn.

Spectaculair effect

In 2009 verscheen een onderzoekspublicatie van The European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC), ook wel bekend als het Potsdam-onderzoek. Bij 23.000 Duitsers werd gekeken naar vier leefstijlfactoren: niet roken, een BMI van 30 of lager, minimaal 3,5 uur beweging per week, en een voedingspatroon rijk aan groenten, fruit, volkoren brood en een lage consumptie van rood vlees. Bij elke afzonderlijke factor was er 50 procent minder kans op welke chronische ziekte dan ook. Helemaal spectaculair was het effect bij deelnemers die voldeden aan alle vier factoren. Bij hen was de kans op chronische ziekte met 80 procent verminderd. Er is nog nooit een geneesmiddel ontwikkeld dat ook maar enigszins in de buurt komt van dit soort resultaten. En dan hebben we het nog niet eens over kosten en bijwerkingen van moderne medicatie.

Mogelijk is de grootste bijdrage van leefstijl-geneeskunde dat er bewustzijn ontstaat voor het feit dat gezondheid niet zit in medicatie of een hightech operatie, maar vooral in simpele alledaagse keuzes omtrent beweging, vitaliserende voeding, stressvermindering en verbinding met datgene waar ons hart naar uitgaat.

Ziektebestrijding krijgt meer aandacht

Als ik populaire programma’s zoals De Wereld Draait Door bekijk, valt het mij op dat presentatoren van dergelijke programma’s brede aandacht geven aan de allernieuwste technische hoogstandjes in de geneeskunde. Er is ook duidelijk een voorkeur voor alles wat nieuw is. De ‘laatste doorbraak’ of alleen al het vooruitzicht op een mogelijke doorbraak, dat heeft pas nieuwswaarde.

Dat een voedingspatroon rijk aan groenten en fruit meer genezend potentieel heeft dan alle moderne medicijnen bij elkaar is geen nieuws. Het is ook pijnlijk om te zien hoe weinig aandacht leefstijlgeneeskunde krijgt in vergelijking met ziektebestrijding. Tijdens mijn opleiding was er twee uur gewijd aan het onderwerp voeding. Een diëtist kwam iets vertellen over postoperatieve vloeibare voeding. Voor mensen met slikproblemen. Dat was het. In de hele opleiding van zes jaar kwam het woord gezondheid niet voor. Het ging vrijwel alleen over ziekte. Hoe je een diagnose moest stellen. Vervolgens was er dan een protocol dat meestal bestond uit medicatie. En helaas is dat – op enkele universiteiten na – nog niet veel anders.

Hoe komt het toch dat van die 90 miljard euro die we in Nederland uitgeven aan zorg, er nog geen 2 procent naar preventieve en leefstijlgeneeskunde gaat? Artsen worden nog steeds betaald per verrichting (onderzoek, operatie, uitgeschreven recept). Leefstijladviezen, hoe goed ze ook werken, hebben in de beleving van artsen en specialisten niet de status van verrichtingen.

Dit levert een beeld op van een gezondheidszorg die amper gaat over gezondheid. Door allerlei belangen is de zorg heel geleidelijk veranderd in een ziektebestrijdingindustrie.

Een ander kenmerk van deze industrie is dat zij aanbodgestuurd is. In plaats van vraaggestuurd. Dat wil zeggen dat de dokters en de verzekeraars bepalen welk soort zorg er beschikbaar is en wat er wordt vergoed. De zorgconsument staat buiten spel en zal die extra vitamine D3 die hij slikt zelf moeten betalen.

Lichtpunten

Gelukkig zijn er ook lichtpunten. In Nederland zijn er sinds enkele jaren arts-onderzoekers die hun nek uitsteken en zich duidelijk uitspreken over het belang van een fundamentele koerswijziging in de geneeskunde. Een van hen is Prof. Dr. Hanno Pijl, die pleit voor een nutritionele benadering bij diabetes. En dan niet alleen erbij maar ook als primaire therapie. Hij toont aan dat suikerziekte omkeerbaar is met een eenvoudige, niet-technische benadering: anders eten en meer bewegen. Dat laat onomstotelijk zien dat het in veel gevallen mogelijk is om ook zonder medicatie diabetes te genezen.

Ook Prof. Dr. Frits Muskiet geeft al jaren seminars over de farmacologische werking van ons dagelijks eten, alles onderbouwd met wetenschappelijk onderzoek. Hij laat zien dat het kiezen van de juiste voeding een voorheen ongunstige genetische expressie kan veranderen in een gunstige, genezende genetische expressie. Anders gezegd: wat je aan je vork prikt, kan het verschil maken tussen ziekte en gezondheid. Dit is kenmerkend voor leefstijlgeneeskunde: Low Tech, Low Cost, Low Risk.

Zo zijn er steeds meer pioniers die hun steentje bijdragen aan de omvorming van een geneeskunde die de natuur tracht te domineren en te controleren (met medicatie), tot een geneeskunde die zoekt naar mogelijkheden om met die natuur samen te werken. Om zo ons zelfgenezend vermogen te ondersteunen en te stimuleren.

Meer dan voeding

Momenteel ligt het accent van leefstijlgeneeskunde sterk op voeding. Daarnaast wordt het belang van beweging genoemd. Een prima begin, lijkt me. Maar is dat wel genoeg? We kennen allemaal mensen die nauwkeurig een bepaalde, uitgekiende voedingwijze volgen en toch voelen ze zich slecht, hebben gebrek aan energie en maken een gespannen indruk. Anderen weten misschien alles van gezonde voeding maar worstelen toch met de regelmatige toepassing ervan in het dagelijks leven.

Antropologe Margaret Mead zei het al ruim vijftig jaar geleden: iemands voedingspatroon veranderen is welhaast nog lastiger dan verandering van iemands religie. Het is nu van belang om naast informatie over voeding, ook de juiste tools voor het implementeren van deze kennis aan te reiken.
Wat ik vaak tegenkom, is weerstand tegen verandering. En die weerstand is onbewust. De laatste drie decennia is er door het werk van pioniers een breder beeld ontstaan van wat nodig is om leefstijlgeneeskunde tot een succes te maken. Naast voeding en beweging hebben deelnemers van leefstijlprogramma’s ook ondersteuning nodig bij de vaak pittige veranderingen die ze doormaken. Het loslaten van weerstand en spanning is een belangrijk bestanddeel van elk leefstijlprogramma.

Er is momenteel een kloof tussen de beschikbare wetenschappelijke kennis met betrekking tot gezondheidsbevordering middels voeding enerzijds en anderzijds de mindset en vaardigheden die nodig zijn voor een duurzame toepassing van deze kennis in ons dagelijks leven. Verbreding van het leefstijlspectrum kan die kloof dichten.

In deze serie artikelen zal ik verder ingaan op de vier verschillende aspecten van leefstijlgeneeskunde: voeding, beweging, het loslaten van stress en de factor verbinding. Het artikel over voeding gaat niet alleen over welke voeding onze gezondheid ondersteunt of ondermijnt. Ook wordt ingegaan op onderzoek dat laat zien hoever de invloed van voeding reikt. Hoe maakt u dagelijks de juiste keuze? Het artikel over beweging (een onderschat leefstijlaspect) maakt duidelijk wat dit voor u doet, niet alleen voor het lichaam maar ook voor uw mind. Hoe komt u tot duurzame beweging? Het artikel over ‘loslaten’ gaat in essentie over de rol van bewustzijn bij gezondheidsbevordering. Hoe kunt u op eenvoudige wijze spanning en stress loslaten? Hoe kunt u moeiteloos beperkende overtuigingen loslaten? Hoe kunt u pijn verminderen zonder medicatie? Het herontdekken van de verbinding met onszelf staat centraal in het laatste artikel. Voelt u zich verbonden? Hoe kan het dat u zich in het bijzijn van anderen toch alleen voelt?

Maarten Klatte, arts voor leefstijlgeneeskunde.
Zie ook: moeiteloosgezond.nl