Door de eeuwen heen zijn de lichaamssappen op verschillende manieren bekeken. Waar medici als Hippocrates en Galenus zich in de oudheid bezighielden met de levenssappen slijm (flegma), gal en bloed, kijken we tegenwoordig naar lichaamssappen, zoals slijm, afscheiding, sperma, zweet en oorsmeer. Net als vroeger wordt uit de lichaamssappen informatie gehaald die iets zegt over onze gezondheidsstatus.

De humorenleer, of vier-sappenleer, vormde eeuwenlang de basis van de westerse geneeskunde. Verschillende geneesheren hebben de leer toegepast en uitgewerkt, waaronder Hippocrates, Galenus en Avicenna. Vier levenssappen, of humoren, stonden centraal, namelijk slijm (flegma), bloed, zwarte en gele gal.

Een balans tussen de humoren was essentieel voor een goede psychische en lichamelijke gezondheid.1 Tegenwoordig spelen de levenssappen zoals uiteengezet in de humorenleer geen rol meer bij het bepalen van de fysieke gezondheid.

In de natuurgeneeskunde wordt door een groep therapeuten en artsen nog wel gebruikgemaakt van de temperamentenleer, een systeem waarin vier typen gemoedstoestanden en karaktertrekken omschreven worden die afgeleid zijn van de vier-sappenleer (zie het kader).

Ook vandaag de dag worden de lichaamssappen nog bekeken in de geneeskunde. Al is dat vanuit een ander denkkader dan dat van de oude geneesheren Galenus en Avicenna. Verschillende uit- en afscheidingen kunnen iets zeggen over onze gezondheid.

In een eerdere editie van Lees je Lijf is bijvoorbeeld urine uitgebreid aan de orde geweest. Andere sappen en vloeistoffen die iets zeggen over onze gezondheid zijn slijm, snot, oorsmeer, vaginale afscheiding, menstruatiebloed en sperma.

Beschermen en bevochtigen

Om in leven te blijven, moet je lichaam constant een scala aan processen uitvoeren die leiden tot de vorming van afvalstoffen. Denk aan de vertering van voedsel, de productie van energie en het opruimen van schadelijke micro-organismen.

De meeste afvalstoffen worden uitgescheiden via de ontlasting en de urine. Het lichaam heeft echter nog andere uitscheidingsorganen tot zijn beschikking. Ook via de huid en de longen kunnen (afval)stoffen worden kwijtgeraakt om het evenwicht van alle functies in het lichaam (homeostase) te bewaren.

Een aantal van onze uitscheidingsorganen, zoals de darmen en longen, staan in verbinding met de buitenwereld en moeten daarom (extra) beschermd worden, bijvoorbeeld met slijm.2

De longen, keel, neus, mond, maag, darmen en de vagina zijn bekleed met slijmvlies. Deze laag cellen produceert slijm om te voorkomen dat het oppervlak uitdroogt. Daarnaast is slijm een beschermend laagje dat helpt voorkomen dat irriterende stoffen en ongunstige micro-organismen het lichaam kunnen binnendringen.

Stof en ziekteverwekkers blijven plakken aan het slijm en kunnen zo niet in het lichaam terechtkomen.2 Via slijm kunnen ook afvalstoffen afgevoerd worden. Dat merken we bijvoorbeeld als we verkouden zijn en de holten vol met snot zitten.

In principe is het lichaam zelfreinigend. Dat betekent dat er een balans is tussen de aanmaak van beschermende laagjes, zoals slijm en oorsmeer, en de afbraak of afvoer ervan.2 In het gunstigste geval zou je dus je oren niet hoeven te reinigen met een wattenstaafje, heb je gedurende de dag geen snot uit je neus lopen en heb je geen last van overmatige vaginale afscheiding (lichte afscheiding is normaal).

Door allerlei factoren, zoals infecties of medicijngebruik, kan de aanmaak en afbraak uit balans raken, waardoor er een over- of juist onderproductie van lichaamssappen ontstaat.

Slijm en snot

Je lichaam gaat in de regel extra slijm en snot produceren als je in contact komt met een irriterende stof, als je een allergie hebt en in contact komt met het allergeen of wanneer je een infectie oploopt.

Voorbeelden hiervan zijn overmatig contact met fijnstof, sigarettenrook of chloor, pollen bij hooikoorts of een infectie met een verkoudheidsvirus. In principe horen slijm en snot helder en transparant te zijn. Niet erg vloeibaar, maar enigszins plakkerig.

De kleur van snot zegt niets over de aard van de infectie, wel over de ernst ervan

Over de betekenis van de kleuren wit, groen en geel lopen de meningen uiteen. In tegenstelling tot wat sommige mensen denken, lijkt de kleur van snot niet samen te hangen met de aard van de infectie, maar wel met de ernst van de infectie.

Bij een beginnende luchtweginfectie, zoals veroorzaakt door een verkoudheidsvirus, wordt het snot wit van kleur en waterig. Bij het vorderen van de infectie verkleurt het snot geel en uiteindelijk groen. Deze verkleuring komt door de toename van het aantal immuuncellen in de luchtwegen. Deze cellen bevatten een groen eiwit (myeloperoxidase) dat vrijkomt bij het bestrijden van de infectie.3

Veelvuldig rood of bruin snot is een reden om een arts te bezoeken. Er kan sprake zijn van iets relatief onschuldigs, zoals een wondje door neuspeuteren of een ontsteking in de bijholten. Maar een regelmatige bloedneus zonder aanwijsbare reden kan bijvoorbeeld ook veroorzaakt worden door een hoge bloeddruk.

Zit er bloed in slijm dat je ophoest (al dan niet in combinatie met koorts) dan is het zeker verstandig naar de huisarts te gaan.

Oorsmeer en ontsteking

Net als slijm heeft ook oorsmeer een beschermende functie. Het is vettig en zurig en voorkomt zo dat bacteriën en schimmels kunnen groeien. De wasachtige consistentie beschermt tegen vocht en uitdroging. Oorsmeer, of oorwas, is een mengsel van talg, haartjes en bestanddelen van huidschilfers.

De kleur varieert van grijs tot goudgeel en donkerbruin. De kleur is mede afhankelijk van het type oorsmeer dat je produceert.4 Er bestaan verschillende typen oorsmeer, zoals natte en droge typen. Wat je aanmaakt, is genetisch bepaald.

Mensen van Oost-Aziatische afkomst maken droog oorsmeer dat grijzig tot lichtgeel is, terwijl Europeanen, Afrikanen en Amerikanen een natte variant maken die donkerder van kleur is.5

Waar kinderen last kunnen hebben van een middenoorontsteking (een ontsteking achter het trommelvlies), komt een ontsteking van de gehoorgang vaker voor bij volwassenen. De ontsteking van de gehoorgang kan gepaard gaan met pijn, jeuk, afscheiding (loopoor), schilfering, roodheid en zwelling.

Er kan tevens (tijdelijk) gehoorverlies optreden. Ondanks dat de oorzaak niet altijd duidelijk is, zijn er wel een aantal factoren die een ontsteking van de gehoorgang kunnen veroorzaken, zoals een warme, vochtige omgeving, het overmatig reinigen van het oor met oorstokjes en oorpeuteren.

Ook kan de gehoorgang geïrriteerd raken door het gebruik van een hoorapparaat, oordopjes of een koptelefoon of de groei van ongunstige bacteriën en schimmels.6 Als je geregeld last hebt van een ontsteking van de gehoorgang of de ontsteking die langer dan een week aanhoudt of verergert, dan is het verstandig om een arts te raadplegen.

Menstruatie en vaginale afscheiding

De menstruatie mag niet ontbreken als het gaat over lichaamssappen. Gedurende de menstruatie veranderen de kleur en de hoeveelheid van het bloed. Aan het begin is menstruatiebloed meestal helder rood. Aan het eind van de menstruatie is het bloed meestal bruin van kleur, omdat het om wat ouder bloed gaat. Er kunnen kleine klontjes in het bloed zitten, dit is normaal.

Onderzoek laat zien dat andere kleuren en consistenties van menstruatiebloed iets zouden kunnen zeggen over het hormoonstelsel. Een rozeachtige kleur zou kunnen wijzen op een laag oestrogeenniveau. Dit wordt aannemelijker als je ook weinig bloedverlies hebt.

Een laag oestrogeenniveau kan wijzen op de overgang of kan een symptoom zijn van het polycysteus ovariumsyndroom (PCOS, oftewel de aanwezigheid van kleine vochtblaasjes in de eierstokken). PCOS uit zich meestal echter in andere symptomen, zoals een onregelmatige menstruatie en soms ook bruin bloed.

Vrouwen met een laag oestrogeenniveau hebben tevens een verhoogd risico op osteoporose. Een hoog oestrogeengehalte kan zich uiten in de aanwezigheid van grotere stolsels in het menstruatiebloed. Soms gaat dit gepaard met premenstruele klachten (PMS).

In beide gevallen is het verstandig om een arts te raadplegen. Doe dit ook als het menstruatiebloed lichtroze en waterig is en je je daarnaast vermoeid voelt. Dit kan namelijk wijzen op een ijzertekort.7

Witte vloed, of vaginale afscheiding, is in principe een normaal verschijnsel. Door de aanmaak van vocht kan de vagina zichzelf reinigen. Deze afscheiding moet kleurloos tot melkachtig zijn en hoort niet sterk te ruiken (een beetje zurig is normaal).

Als het opdroogt kan het lichtgeel van kleur worden. Een ‘normale hoeveelheid’ is voor iedere vrouw anders. Als je meerdere inlegkruisjes per dag nodig hebt, zou je je huisarts kunnen raadplegen.2

De vagina is enigszins zuur door de aanwezigheid van melkzuurbacteriën (lactobacillen) die melkzuur produceren. Dit is belangrijk, omdat in een zure omgeving ongunstige bacteriën en schimmels niet goed kunnen groeien. Door hormoonschommelingen, bijvoorbeeld rondom de menstruatie of tijdens de zwangerschap of overgang, het gebruik van medicatie, je vagina wassen met zeep of het gebruik van synthetisch ondergoed, kan de vaginale flora verstoord raken.2

Een overgroei aan ongunstige bacteriën of schimmels leidt tot een veranderde vaginale afscheiding en kan vervelende klachten geven.

In principe is het lichaam zelfreinigend. Dat betekent dat er een balans is tussen de aanmaak en afvoer van bijvoorbeeld slijm

Als verkeerde bacteriën de overhand krijgen, dan ontstaat er een disbalans in de vaginale flora, ook wel bacteriële vaginose genoemd. De afscheiding wordt dunner, kan grijs van kleur worden en ruikt naar vis. De onaangename geur wordt sterker zodra de afscheiding in aanraking komt met sperma.

Ook kun je last hebben van jeuk. Het zijn vervelende klachten, maar je kunt er gelukkig ook weer vrij makkelijk vanaf komen door gebruik van orale of vaginale metronidazol (op voorschrift van een arts).8 Het is na een behandeling wel belangrijk om de oorzaak van de disbalans in de vaginale flora aan te pakken. Speciale probiotica zouden hierbij kunnen helpen.9

Een overgroei van schimmels, meestal een candida-schimmel, kan ontstaan als de vagina niet zuur genoeg is. Dat kan onder andere komen door het niet tijdig wisselen van tampons of maandverband, het dragen van strakke kleding, antibioticagebruik, de vagina wassen met zeep en stress.

Ook hormonale schommelingen veranderen de zuurgraad. Met name voor en na de menstruatie zijn vrouwen extra gevoelig voor een schimmelinfectie. Soms is diabetes de oorzaak van een candida-infectie. Er is dan te veel suiker aanwezig waar de schimmel gemakkelijk op kan groeien.

Diabetes gaat echter meestal gepaard met andere symptomen, zoals veel dorst, plassen, moe zijn, last hebben van de ogen en slecht genezende wondjes. Bij een vaginale schimmelinfectie wordt de afscheiding wit en brokkelig, maar ze stinkt niet. Wel kan er erge jeuk ontstaan en ook een branderig gevoel.

De behandeling bestaat meestal uit gebruik van een antischimmelcrème. Verder is het verstandig je vagina alleen te reinigen met lauw water en katoenen ondergoed te dragen.8 Ook speciale probiotica kunnen helpen om de vaginale flora gezond te houden.9

Als laatste kan een seksueel overdraagbare aandoening de vaginale afscheiding veranderen. De trichomonas-bacterie staat hierom bekend. Ook bij deze infectie ruikt de afscheiding visachtig, maar is hij geel tot oranje van kleur of schuimend groen. Daarnaast hebben veel vrouwen die deze infectie hebben last van jeuk, pijn en een bloedende vagina.8

De partner kan ook een rol spelen bij de verschillende bovengenoemde vaginale infecties. Een partner heeft niet altijd klachten, maar kan wel drager zijn van een bacterie of schimmel. Andersom is echter ook mogelijk, een vrouw steekt dan haar partner aan. Bij klachten is het daarom belangrijk beiden te behandelen.

Sperma

Waar vrouwen het een en ander kunnen aflezen aan hun vaginale afscheiding en menstruatiebloed, kan een man met betrekking tot zijn prostaatgezondheid enige informatie halen uit zijn sperma. Zowel jongere als oudere mannen hebben soms een rode tot bruine verkleuring van het sperma.

Dit kan schrikken zijn, maar is meestal onschuldig. Het kan duiden op irritatie van de prostaat waardoor er een kleine bloeding optreedt. Een ejaculatie, of zaadlozing, zorgt er dan voor dat een beetje (oud) bloed mee naar buiten komt. Irritatie kan bijvoorbeeld ontstaan door een zittend beroep, weinig lichaamsbeweging of veel fietsen.

De verkleuring kan lang aanhouden, bijvoorbeeld omdat er een hernieuwd bloedinkje optreedt. Maak je je ongerust of heb je nog andere klachten, zoals plasproblemen, koorts, pijn of afscheiding uit de penis, dan is het goed om langs de huisarts te gaan voor verder onderzoek.10

Je ziet dat verschillende lichaamssappen al eeuwenlang gebruikt worden als hulpmiddel om de gezondheidsstatus te bepalen. Piskijken en aderlaten doen we niet meer zoals de middeleeuwse chirurgijn dat deed. Echter, we zijn ons er wel degelijk van bewust dat de lichaamssappen essentieel zijn voor een goede gezondheid.

BRONNEN
1. Rolfe, R (2003). De vier temperamenten. Uitgeverij Altamira-Becht.
2. Marieb, E., & Hoehn, K. (2012). Human Anatomy & Physiology. Boston : Pearson.
3. Otolaryngol Head Neck Surg. (2014) Apr;150(4):533-7.
4. Oorsmeer, via kno.nl
5. Nat Genet. (2006) Mar;38(3):324-30.
6. Otitis externa, via richtlijnen.nhg.org
7. Brochmann, N & Stokken, E (2017). Het wonder daaronder. Uitgeverij Luitingh-Sijthoff.
8. Dekker JH. Vaginale aandoeningen: candidiasis, bacteriële vaginose en trichomoniasis, via soaaidsmagazine.nl
9. Minerva Ginecol. (2008) Oct;60(5):369-76.
10. Hemospermie/bloed in sperma, via henw.org