Naast je nagels en huid is ook je haar een schoonheidskenmerk. We willen graag een glanzende, volle bos zien als we in de spiegel kijken. Hoe komt het toch dat ons haar uitvalt, breekt of grijs wordt? En wat zegt dat over je gezondheid?

We hebben ongeveer een half miljoen haren op het hoofd die ons beschermen tegen uv-stralen in de zomer en zorgen voor warmte-isolatie in de winter. Haren bestaan uit een onzichtbaar, levend haarzakje dat zich in de huidlaag bevindt en een zichtbare haarvezel van dood materiaal. De haarvezel wordt gevormd door haarschubben die dakpansgewijs op elkaar zijn gestapeld. De schubben zijn opgebouwd uit het eiwit keratine. Haren bevatten tevens vetten, water, melanine en mineralen. Om het haar in goede conditie te houden, produceert de talgklier naast de haarfollikel talg dat het haar smeert.1 

Haren groeien volgens een haarcyclus die uit drie verschillende fases bestaat. De eerste fase is de groeifase en duurt 2 tot 5 jaar. Daarna vindt er een overgangsperiode plaats van 3 tot 6 weken, waarna de haar in een rustfase gaat die 3 maanden duurt. Na deze laatste periode valt de haar uit. Niet alle haren bevinden zich op een bepaald moment in dezelfde fase, anders zouden we immers perioden hebben waarin we volledig kaal zijn.1

Kleur en haarverf 

De melanine in een haar bepaalt onze haarkleur. De verhouding in twee verschillende melanine pigmenten, bruin/zwart en gelig/rood, geeft een persoonlijke kleur die genetisch is bepaald. We kunnen er echter ook kunstmatig een kleurtje aan geven. Permanente haarverf bestaat uit een ontkleuringsvloeistof op basis van waterstofperoxide en een samenstelling van verschillende pigmenten. Deze pigmenten worden in de haar geforceerd door het gebruik van een basische stof, zoals ammonium. Hierdoor gaan de haarschubben openstaan. Na de kleuring worden de haarschubben gesloten met een licht zuur product. Dat kleuren blijkt echter niet goed te zijn voor onze gezondheid. 

Onderzoek heeft laten zien dat met name donkere haarverf een scala aan potentieel kankerverwekkende stoffen bevat, zoals para–phenylenediamaine (PPD) en tolueen-2,5-diamine (PTD).2 Deze schadelijke stoffen kunnen worden opgenomen via de huid. Onderzoek bij proefdieren laat zien dat het aanbrengen van kleine hoeveelheden van de schadelijke stoffen gedurende 18 maanden resulteerde in de ontwikkeling van verschillende typen kanker, waaronder borst-, blaas- en bloedkanker.2 In studies in mensen is het effect echter moeilijk vast te stellen, omdat dergelijke onderzoeken jaren in beslag nemen en er uiteindelijk niet met zekerheid gezegd kan worden dat de haarverf de oorzaak was van de ziekte. Het is daarom niet onomstotelijk bewezen dat haarverf bij mensen kanker kan veroorzaken. Voorzichtigheid lijkt op basis van dieronderzoeken echter wel op zijn plaats. Zwangere vrouwen doen er goed aan hun haren niet te verven, omdat het verven in verband wordt gebracht met gezondheidsklachten van het kind op latere leeftijd.3 

Bij grijze haren is de hoeveelheid melanine in de haarvezel afgenomen, waardoor de haar zijn kleur verliest. Bij het volledig ontbreken van melanine wordt het haar wit van kleur. Het krijgen van grijze haren heeft niet altijd een relatie met de leeftijd. Ook jonge mensen kunnen grijze haren krijgen. Meestal is dit genetisch bepaald en onschadelijk voor de gezondheid. Een aantal aandoeningen worden echter in verband gebracht met vroegtijdige vergrijzing. Het gaat bijvoorbeeld om schildklierproblemen, vitiligo en een tekort aan vitamine B12. Vitiligo is een huidaandoening waarbij zowel de huid als het haar pigment verliezen. Een vitamine B12-tekort kan naast een grijsverkleuring van het haar ook leiden tot haaruitval.4

Structuur en sterkte 

Van nature krullend haar ontstaat door een oneven verdeling van sterke verbindingen in de haarvezel. Hierdoor wordt de hele haar als het ware in een krul getrokken. Bij het plaatsen van krullen door de kapper worden de verbindingen in het haar eerst chemisch gebroken, waarna het haar in een krul wordt gevormd. De verbindingen worden daarna weer hersteld, waardoor de krul in het haar gedurende langere tijd blijft bestaan. Zodra de haar verder groeit, groeit echter ook de krul er weer uit. Bij het stijlen van haar met een stijltang, of ontkrullen, worden door hitte en uitdroging minder sterke verbindingen in haarvezels verbroken, waardoor het haar tijdelijk recht wordt. Door contact met water herstellen de verbindingen zich echter weer. Het haar vaak stijlen met een stijltang of op hete temperatuur droogföhnen kan ervoor zorgen dat de haarschubben open gaan staan. Hierdoor verliest het haar zijn vocht, droogt het uit en kan het uiteindelijk breken. Ook vaak borstelen kan dit effect hebben.5 

Haaruitval 

Je haar op een verkeerde manier verzorgen, bijvoorbeeld door het vaak te stijlen of borstelen, kan leiden tot breekbaar haar en haaruitval. Denk hierbij ook aan je haar in een strakke staart dragen, strak invlechten of het dragen van zware haarextensions. Het plotseling uitvallen van haar kan verschillende redenen hebben. Bij een doorgemaakte (ernstige) ziekte, na een operatie of het volgen van een crashdieet kan het haar in de rustfase belanden waarna het na 2-3 maanden ineens uitvalt. Ook ernstige stress of schildklierproblemen kunnen leiden tot haaruitval.6 Bij plotselinge haaruitval, zonder aanwijsbare oorzaak, is het daarom verstandig langs de huisarts te gaan. Doe dit zeker als naast het hoofdhaar ook andere haren uitvallen of dunner worden, zoals de wenkbrauwen. 

Enkele weken tot maanden na een zwangerschap is het normaal om opeens last te krijgen van haaruitval. Tijdens de zwangerschap zorgt de toename aan oestrogeen ervoor dat je minder haar verliest en ontwikkel je juist een volle bos. Nadat de zwangerschapshormonen uit je lichaam verdwijnen, vallen echter ook de haren uit die je hebt vastgehouden. Dat kan in plukken tegelijk gaan. Tijdens de overgang neemt de hoeveelheid oestrogeen in het lichaam verder af, waardoor het haar dunner kan worden. Mannen worden over het algemeen op specifieke plekken kaal, namelijk de kruin en de slapen, of de haarlijn trekt zich terug. Bij vrouwen treden deze patronen niet op, maar wordt het haar over het gehele hoofd dunner. Mannen zijn gevoeliger voor kaalheid dan vrouwen, omdat de haarwortels gevoelig zijn voor het androgene hormoon dihydrotestosteron. Omdat de haarzakjes van vrouwen minder gevoelig zijn, hebben zij een grotere kans om hun haar bij het ouder worden te behouden.6

Naast deze normale patronen van haarverlies en haaruitval door een verkeerde verzorging van het haar, bestaan er ziekten waardoor het haar kan uitvallen. De bekendste is alopecia areata, oftewel pleksgewijze kaalheid. Dit kan worden veroorzaakt door een haarwortelziekte. Door een infectie of ziekte wordt de afweerreactie verstoord en gaat het immuunsysteem per ongeluk de haarwortel aanvallen. Er ontstaat een auto-immuunziekte en het haar valt uit. Bij twee derde van de patiënten treedt binnen een jaar spontaan herstel op. Toch is het verstandig om advies in te winnen bij de huisarts. Alopecia areata kan namelijk gepaard gaan met andere gezondheidsklachten waaronder eczeem, astma en vitiligo. Overigens bestaan er psychologische aandoeningen waarbij iemand dwangmatig aan zijn haar trekt waardoor het uitvalt en er kale plekken ontstaan, trichotillomanie. Ook deze kale plekken kunnen zich herstellen, zodra de psychologische problemen zijn overwonnen en het haarplukken stopt.7 

Tot slot kan een aantal medicijnen ervoor zorgen dat je kortstondig meer haar verliest, zoals antidepressiva, de anticonceptiepil, hartmedicatie, verschillende ontstekingsremmers, reumamedicatie en antikankermiddelen. Mocht je hier (psychologische) hinder van ondervinden, overleg dan met je huisarts of je kunt overstappen op een ander medicijn.

Roos en je hoofdhuid 

Witte schilfers, of roos, zijn in principe niet schadelijk voor de gezondheid, maar kunnen wel schaamte met zich meebrengen wat in ernstige gevallen zelfs kan leiden tot psychologische klachten. Zowel erfelijke factoren als omgevingsfactoren spelen een rol bij het ontstaan van roos. De aandoening wordt in verband gebracht met de aanwezigheid van een schimmel op de hoofdhuid, namelijk Pityrosporum ovale. Bij aanwezigheid van de schimmel worden dode huidcellen sneller afgestoten en ontstaat er een verhoogde hoeveelheid huidschilfers. De schimmelinfectie is echter niet de enige oorzaak. Ook irritatie van de hoofdhuid kan de huid laten schilferen, bijvoorbeeld door het haar (vaak) te wassen met agressieve uitdrogende shampoo. Gebruik van een shampoo met tea tree kan de roosklachten helpen verminderen.8 

Als de huidschilfers droog zijn, vallen ze gemakkelijk uit het haar. Bij een vette vorm van roos kleuren de huidschilfers geel door de talg en plakken ze aan de hoofdhuid. Dit kan wijzen op een vorm van eczeem, namelijk seborroïsch eczeem. Dan kunnen er tevens eczeemplekken of jeuk elders op het lichaam ontstaan. Ook bij de huidaandoening psoriasis gaat de huid schilferen, maar dit heeft een andere oorzaak dan bij roos. De schilfers beperken zich dan niet tot het hoofd, maar ontstaan ook op de ellebogen en de knieën. Raadpleeg bij het ontstaan van schilfers op verschillende plekken op het lichaam of ernstige jeuk van de hoofdhuid daarom de huisarts.6,8

Een glanzende, volle bos 

Er zijn een aantal dingen die je zelf kunt doen om een gezonde, volle haarbos te ontwikkelen en roos en haaruitval zo veel mogelijk te verminderen. Gebruik zo min mogelijk agressieve, uitdrogende haarproducten. Dit zijn producten waarin sulfaatzepen zitten, zoals ammoniumlaurylsulfaat of natriumlaurylsulfaat. Deze stoffen drogen de hoofdhuid uit, waardoor er schilfers ontstaan. Tegelijkertijd wordt de talgproductie aangezet om de uitdroging op te heffen. Er ontstaat vet haar en roos en je gaat vaker je haar wassen. Zo ontstaat een vicieuze cirkel. Na het stoppen met dergelijke shampoos heeft het haar enige tijd nodig om de natuurlijke balans in talgproductie te herstellen. Het haar kan dan tijdelijk extra vet zijn, maar dit verdwijnt vanzelf. Was je haar niet te vaak, een tot twee keer in de week zou voldoende moeten zijn. 

De haarschubben van gezond haar zijn gesloten en liggen strak op elkaar. Haarproducten, haarverf en stylingproducten zorgen er echter voor dat de schubben wat open gaan staan. Ook blootstelling aan zout water, tijdens een strandvakantie, kan je haar uitdrogen doordat de haarschubben openen. Antipluis producten met siliconen erin weten dit een beetje te verbloemen, maar zijn geen oplossing voor het probleem. Je kunt de haarschubben heel simpel weer sluiten door na het wassen van je haar (met sulfaatvrije shampoo) in plaats van een conditioner een licht zure oplossing te gebruiken. Appelazijn is hiervoor geschikt. Gebruik dit echter niet onverdund op de hoofdhuid. Een eetlepel op 200 ml water is meestal voldoende. 

Als laatste kun je je haren helpen aan een natuurlijke glans door de natuurlijke haaroliën en talg die de hoofdhuid produceert, gelijkmatig over het haar te verspreiden. Borstels van natuurlijk haar zijn hiervoor geschikt, zoals een borstel van zwijnenhaar. Gezondheid van het haar komt van binnenuit, maar een helpende hand van buitenaf geeft de finishing touch voor glanzende lokken. 

Disclaimer 

Deze editie van Lees je Lijf richt zich op de gezondheid van het haar. Je vindt een aantal beschrijvingen terug waarbij het verstandig is een arts te raadplegen. Dit artikel kan echter niet volledig zijn. Je dient, vanzelfsprekend, je gezondheid nauwlettend te monitoren en bij opvallende veranderingen in je welzijn contact op te nemen met de huisarts.

BRONNEN 

1. Marieb, E., & Hoehn, K. (2012). Human Anatomy & Physiology. Boston : Pearson.
2. J Environ Anal Toxicol 2016;6(5):403.
3. Chem Biol Interact 2013;205(1):46-52.
4.Mekkes, JR. Grijze haren (Canities) in Zakboek Huidziekten
5.Thermochimica Acta 2009;494(1-2): 136-140.
6.Peereboom-Wynia, JDR. Gezond en ziek haar.
7.Mekkes, JR. Alopecia Areata in Zakboek Huidziekten
8.Mekkes, JR. Pityriasis cpaitis (Roos, Hoofdroos) in Zakboek Huidziekten