Wat zeggen de kleuren en geuren van je urine?

Plassen gaat meestal op de automatische piloot en je let niet op hoe je urine eruitziet. Echter, de verschillende kleuren en geuren zeggen iets over je gezondheid. Bovendien krijgt een grote groep mensen op latere leeftijd last van plasklachten.

Plas, of urine, wordt gemaakt in onze nieren. De nieren regelen van alles in ons lichaam. Ze produceren urine, halen afvalstoffen uit ons lichaam en regelen de bloeddruk. Het zijn als het ware een soort filters waar het bloed doorheen stroomt. De voedingsstoffen blijven in het lichaam en de afvalstoffen worden, met vocht, uit het bloed gehaald en opgeslagen in de blaas. Zodra de blaas gevuld is, krijg je een seintje dat je moet plassen. Door het ontspannen van de sluitspier in de blaas en de bekkenbodemspieren, loopt de plas via de plasbuis uit de blaas de toiletpot in. Dit is eenrichtingsverkeer. Indien er terugloop van urine in de blaas is, kan dit infecties in blaas en nieren veroorzaken.1

Omdat de nieren zulke uiteenlopende functies hebben, is het belangrijk dat ze goed functioneren. Op basis van hoe je urine eruitziet, kun je al iets zeggen over je gezondheid. Niet alleen de gezondheid van je nieren, maar ook je totale gezondheid.

Gezonde plas is lichtgeel van kleur. Als je in de nacht niet naar het toilet gaat, dan is de urine in de ochtend geconcentreerder en daarom donkerder van kleur. In een gezonde situatie zal de urine in de loop van de dag weer lichter worden. Om de nieren goed te laten functioneren en lichtgele urine te produceren, is het essentieel om voldoende te drinken: 1,5 tot 2 liter vocht per dag. Door een dergelijke hoeveelheid vocht te drinken, zul je vijf tot acht keer per dag naar het toilet moeten om te plassen.1,2

Verschillende kleuren urine hoeven niet altijd te wijzen op een gezondheidsprobleem 

Kleur 

Urine kan verschillende geeltinten hebben of kleurloos zijn, afhankelijk van hoeveel je (in korte tijd) drinkt. Urine kan groen, bruin, wit, grijs, zwart, rood en paars zijn. De verschillende kleuren hoeven niet altijd te wijzen op een gezondheidsprobleem. Rode bietjes, rode kool, bramen en rabarber kunnen bijvoorbeeld een roodverkleuring van de urine geven. De synthetische vorm van vitamine B2, riboflavine, kan een bijna fluorescerende gele kleur geven. Dit is ongevaarlijk voor de gezondheid, al wil je misschien overwegen om een lagere dosering vitamine B2 te gaan gebruiken.  

Een rode verkleuring van de plas kan wijzen op de aanwezigheid van bloed. Dit kan worden veroorzaakt door blaas- of nierproblemen, zoals een blaasontsteking, nierbekkenontsteking of nierstenen. Ga bij een aanhoudende rode verkleuring van de urine daarom langs de huisarts, zeker als de rode verkleuring gepaard gaat met pijn of een branderig gevoel tijdens het plassen.  

Ook bij het ontstaan van grijze, zwarte, bruine of witte urine is het verstandig langs de huisarts te gaan. Grijze urine kan wijzen op beginnende nierstenen, het niergruis geeft een grijze verkleuring. Witte urine kan hier tevens een voorteken van zijn. De witte kleur wordt dan veroorzaakt door fosfaatzouten. Deze zouten zijn in principe onschuldig, maar kunnen bij daarvoor gevoelige mensen het risico op steenvorming vergroten. Een witte vertroebeling kan echter ook wijzen op een ontsteking. De urine bevat dan slijm en witte bloedcellen en kan schuimen. Meestal wordt de ontsteking veroorzaakt door een infectie met de E. coli–bacterie die zich heeft verplaatst van de anus naar de blaas. 

Bruine of hele donkere urine kan wijzen op uitdroging. Bedenk of je voldoende hebt gedronken en drink zo nodig een paar glazen water. De urine zou dan weer een normale gele kleur moeten krijgen. Als de plas bruin blijft, kan dit wijzen op de aanwezigheid van bilirubine. De huisarts kan hier nader onderzoek naar doen en bepalen of er lever- of galproblemen zijn. Een groene verkleuring kan tevens wijzen op problemen met de gal of is een teken van een bacteriële infectie met een pseudomonas-bacterie. 

Kleurveranderingen in de urine kunnen ook worden veroorzaakt door medicijnen. Plasmiddelen geven een kleurloze urine. Verschillende antibiotica, astmamedicijnen en aminosalicylaten, een type ontstekingsremmers, kunnen de urine geel, oranje of groen kleuren. Controleer in de bijsluiter of de kleurverandering door de medicijnen wordt veroorzaakt en ga anders naar de dokter.

Geur

Naast de verschillende kleurschakeringen kan de urine verschillende geuren hebben. Het meest bekend is de typische zwavelgeur die de urine kan krijgen na het eten van asperges. Ook als je veel koffie drinkt en daarbij weinig drinkt, krijgt de urine een specifieke geur. Dit komt zowel door de koffie, als door het geconcentreerder worden van je urine. Hetzelfde geldt voor ochtendurine, deze ruikt in de regel sterker dan plas aan het eind van de dag. Andere opvallende geuren zijn een vis-, ammoniak- of acetongeur, of juist een zoete of fruitige geur.

Een visgeur kan verschillende oorzaken hebben. Wederom kan er sprake zijn van een blaasontsteking, zelfs als je geen branderig gevoel of pijn tijdens het plassen hebt. De geur kan ook wijzen op een andere infectie of een seksueel overdraagbare aandoening, zoals chlamydia. De vis- en ammoniakgeur zijn moeilijk van elkaar te onderscheiden. Een ammoniakgeur wordt veroorzaakt door het eten van veel eiwitten. Eiwitten worden in het lichaam afgebroken tot aminozuren en hierbij komt ammoniak vrij. De ammoniak wordt vervolgens in de lever omgezet in ureum, wat wordt uitgescheiden met de urine.2 In sommige diëten is het aandeel eiwitten relatief hoog, zoals in een koolhydraatarm dieet. Een voeding die rijk is aan vlees, vis, zuivel, eieren, peulvruchten en vleesvervangers bevat veel eiwitten. Mensen die dergelijke voedingspatronen volgen, kunnen last hebben van de ammoniakgeur. Hetzelfde geldt voor mensen die proteïne-shakes of eiwitpoeder gebruiken, zoals krachtsporters. Een langdurig overschot aan eiwitten in de voeding kan schadelijk zijn voor de gezondheid, omdat het belastend is voor lever en nieren. Bovendien wordt het geassocieerd met het ontstaan van een verhoogde bloeddruk en osteoporose. Op de korte termijn zijn er geen schadelijke effecten gevonden bij gezonde volwassenen.

Als het lichaam niet in staat is om voldoende suikers uit het bloed te halen om in de benodigde energie te voorzien, schakelt het over op vetverbranding waardoor het lichaam in een ketogene toestand raakt (ketose). Ketose is niet schadelijk voor de gezondheid zolang het lichaam een goede zuur-basebalans kan behouden. In een gezonde situatie is het lichaam hier van nature toe in staat. Gezonde mensen die bijvoorbeeld een koolhydraatarm of ketogeen dieet volgen, schakelen automatisch over op vetverbranding zonder nadelige gevolgen voor de gezondheid. Gaat een ketogene toestand gepaard met bijvoorbeeld een hoge bloedsuikerspiegel, dan is dit wel schadelijk voor de gezondheid. Deze situatie zien we terug bij diabetes. Het ontstaan van een diabetische ketose, ook wel diabetische ketoacidose genoemd, is zeer schadelijk voor de gezondheid en dient zo snel mogelijk te worden behandeld. Dit verschijnsel is onder andere te herkennen aan een sterke acetongeur in de adem en urine. Ook in een gezonde ketogene toestand zullen de adem en urine licht naar aceton gaan ruiken, omdat deze stof bij de vetverbranding vrijkomt. De acetongeur ontstaat niet alleen bij een koolhydraatarm dieet, maar bijvoorbeeld ook bij het volgen van een crash-dieet of tijdens vasten.1

Als je je eetpatroon niet hebt veranderd en toch een acetongeur opmerkt in je urine, dan kan dit wijzen op diabetes. Naast de acetongeur kan ook een zoete of fruitige geur van de urine duiden op de aandoening. De geur wordt dan veroorzaakt door de aanwezigheid van glucose in de urine. Bij diabetes treden er echter nog andere symptomen op, zoals veel drinken en plassen.

Veel of weinig plassen?

Vaak plassen, meer dan acht keer per dag, komt bij zowel mannen als vrouwen voor. Als dit samengaat met een grote hoeveelheid urine en dorst, kan het een teken zijn van diabetes. Er zijn echter meer factoren die de plasfrequentie beïnvloeden. Het drinken van alcohol en cafeïne (uit koffie, thee, cola en energiedrank) stimuleert de urineproductie. Ook bepaalde kruiden kunnen ervoor zorgen dat je meer gaat plassen. Voorbeelden hiervan zijn brandnetel, paardenbloem en jeneverbessen. Weinig plassen komt ook voor en kan een teken van uitdroging zijn. De urine wordt dan tevens geconcentreerder en donkerder. Dit hoeft niet alleen maar te komen doordat je weinig drinkt. Intensief sporten, zweten, diarree of vaak overgeven verhogen je vochtbehoefte. Andere factoren die de plasfrequentie beïnvloeden zijn een overactieve blaas, een vergrote prostaat en zwangerschap.

Bij een overactieve blaas kun je je plas maar moeilijk ophouden, heb je vaak aandrang en plas je vaak kleine beetjes. De blaas geeft te snel een seintje dat de blaas vol zit, terwijl dit niet zo is. Andersom kan ook, dan geeft de blaas te laat het teken dat het tijd is om naar het toilet te gaan waardoor er ongewild urineverlies optreedt. Het komt echter vaker voor dat de blaas te snel een seintje geeft. De verhoogde prikkelbaarheid van de blaas kan onder andere ontstaan wanneer je de bekkenbodemspieren (onbewust) aangespannen houdt, of als je extra vaak naar het toilet gaat, bijvoorbeeld omdat je bang bent urine te verliezen. In dit laatste geval is de blaas op termijn niet goed meer gewend om urine op te houden, waardoor het probleem in stand wordt gehouden. Plastraining onder begeleiding van de huisarts of bekkenfysiotherapeut kan dan helpen. Je laat dan bewust een steeds langere tijd tussen twee plasmomenten.3

Plasklachten  

Veel mannen krijgen bij het ouder worden plasklachten, zoals vaker plassen, nadruppelen of een zwakke urinestraal. Vaak wordt er geen oorzaak gevonden van de klachten en soms gaan de klachten vanzelf weer over. De problemen kunnen echter ook worden veroorzaakt door een (goedaardige) vergroting van de prostaat. Door deze vergroting drukt de prostaat op de plasbuis, waardoor het plassen wordt beïnvloed. Dit kun je samen met de huisarts uitzoeken om eventuele ernstige problemen uit te sluiten.4 

Vrouwen kunnen naast de eerder genoemde plasklachten tijdens de zwangerschap een veranderde urinefrequentie hebben. Dit wordt veroorzaakt door de zwangerschapshormonen en het drukken van de groeiende baarmoeder op de blaas. De plasfrequentie herstelt zich meestal vanzelf weer na de bevalling. Het is echter wel belangrijk dat de kersverse moeder goed let op het herstel van haar bekkenbodemspieren om ongewild urineverlies door slappe of juist te strakke bekkenbodemspieren op latere leeftijd te voorkomen.3 

Al met al geven de kleur en geur van je urine en de plasfrequentie interessante informatie over je gezondheid. Van een blaasontsteking tot een beginnende verzuring van het lichaam, je urine waarschuwt je. Een glas, een plas en alles blijft zoals het was? Na het lezen van dit artikel hopelijk niet.  

BRONNEN 

1 Marieb, E., & Hoehn, K. (2012). Human Anatomy & Physiology. Boston : Pearson.
2 Crit Rev Environ Sci Technol. 2015 Sep 2;45(17):1827-1879
3 NHG-Standaard Incontinentie voor urine bij vrouwen (tweede herziening). Huisarts Wet, 58(7), 368-75.
4 NHG-Standaard Mictieklachten bij mannen. Huisarts Wet, 56(3), 114-22.

Disclaimer:
Deze editie van Lees je Lijf richt zich op de urine. Je vindt een aantal beschrijvingen terug waarbij het verstandig is een arts te raadplegen. Dit artikel kan echter niet volledig zijn. Je dient, vanzelfsprekend, je gezondheid nauwlettend te monitoren en bij opvallende veranderingen in je welzijn contact op te nemen met je huisarts.