Zonlicht heeft de afgelopen jaren z’n slechte reputatie opgebouwd dat we bijna vergeten dat zonlicht ook goed is, vooral zon in de winter. Zo helpt het bij diverse aandoeningen en bevordert het een positieve stemming. Wat belangrijk is, dat we ons op een goede manier tegen intens zonlicht beschermen. 

Afgelopen winter heb ik drie weken in de midzomer van Zuid-Afrika doorgebracht, waar ik bijna continu blootgesteld was aan veel zon. Aangezien sommige mensen graag naar het zonnige zuiden reizen als het winter is in het noorden, terwijl anderen de voorkeur geven aan de Alpen waar zowel directe als gereflecteerde zon is, leek het mij goed om de feiten over de zon eens nauwkeurig te bekijken.

De afgelopen jaren heeft zonneschijn namelijk een slechte reputatie gekregen. Wat echter vaak niet vermeld wordt, is dat zon ook gezonde kanten heeft, en dan vooral de winterzon. Zo ontdekten onderzoekers van de Universiteit van Tasmania dat hoe meer zon iemand als kind heeft gehad, des te kleiner de kans op multipele sclerose (MS) op latere leeftijd. Zij vergeleken 136 mensen met MS met 272 willekeurig gekozen mensen van dezelfde leeftijd.

Diegenen die meer dan twee tot drie uur per dag buiten in de zon waren geweest toen ze tussen de zes en vijftien jaar waren, hadden een significant lager risico van MS. Ook bleek blootstelling aan de zon ’s winters belangrijker dan ’s zomers1.

Het kan zelfs slechts zijn voor de gezondheid om uit de zon te blijven. Door de zon te vermijden kunnen we vatbaarder worden voor verschillende vormen van kanker, aldus professor Cedric Garland van de Universiteit van Californië in San Diego. Hij raadt iedereen aan tien tot vijftien minuten per dag in de zon te verblijven als het weer het toelaat, en geen zonnebrandcrème op te doen. We bouwen op deze manier niet alleen genoeg vitamine D op, maar we verlagen ook het risico van borstkanker, colonkanker, prostaatkanker en andere vormen van kanker2.

Huidkanker en zonnebrand

Hoewel de medische stand nog steeds aanraadt zonnebrandcrème te gebruiken, zijn er steeds meer bewijzen (en ze nemen in rap tempo toe) dat zonnebrandcrèmes juist huidkanker bevorderen. Professor Johan Moan van het Noorweegse Kanker Instituut ontdekte dat de jaarlijkse incidentie (aantal nieuwe gevallen) van huidmelanoom tussen 1957 en 1984 onder mannen was gestegen met 350 procent en onder vrouwen met 440 procent.

In die periode was er nog geen verandering opgetreden in de ozonlaag, maar werden er wel steeds meer zonnebrandcrèmes gebruikt3. De stijging van het aantal melanomen is met name groot in Queensland in Australië, waar het hoogste aantal gevallen van melanoom per hoofd van de bevolking ter wereld voorkomt.

Ook daar heeft de medische wereld lang en dringend het gebruik van zonnebrandcrèmes aangemoedigd; een patroon dat wereldwijd is overgenomen. De stijging van het aantal melanomen is het grootst in landen waar deze chemische crèmes met nadruk worden aangeraden, en de stijgingen zijn begonnen vanaf het moment dat die adviezen standaard werden.

Hoe komt het dat juist zonnebrandcrèmes huidkanker bevorderen? De meeste chemische zonnebrandfilters bevatten een of meer van de sterkste generatoren van vrije radicalen die we kennen. Wanneer die stof wordt geactiveerd door ultraviolet (uv) licht, breekt de geabsorbeerde energie de dubbele bindingen van de moleculen van die stof en zo ontstaan twee plaatsen met vrije radicalen.

Die vrije radicalen gaan onmiddellijk op zoek naar een waterstofatoom om zichzelf weer ‘heel’ te maken. Die atoom kunnen ze vinden onder de andere ingrediënten van de zonnebrandcrème of op het huidoppervlak, waarmee een kettingreactie ontstaat die kan leiden tot huidkanker.

Jaren geleden ontdekten onderzoekers aan de Harvard Medical School al dat psoralen, nog een generator van vrije radicalen die geactiveerd wordt door uv-licht, een zeer efficiënt carcinogeen (kankerverwekkende stof) is4.

Deze stof, die fotosensitief (lichtgevoelig) maakt en gebruikt wordt om de huid sneller te laten bruinen, komt in de natuur voor in planten als klaver, voedingsmiddelen als vijgen, en kruiden als peterselie. Maar psoralenachtige fotosensitiverende stoffen worden ook gebruikt om geurstoffen te maken, zoals bergamotolie, een aromatische stof die in zonnebrandcrèmes voorkomt.

Bescherming tegen de zon

Hebben we wel zonnebrandcrèmes nodig, of zijn er ook andere manier om ons tegen de zon te beschermen? Na decennia in Afrika te hebben doorgebracht, waar ik dagelijks veel aan de Afrikaanse zon werd blootgesteld, ben ik goed op de hoogte van zowel de voordelen als de gevaren.

Mijn eerste advies is uw huid geleidelijk aan de zon te laten wennen. Als tweede raad ik aan extra vitamines te slikken, bijvoorbeeld tabletten die 5000 IE vitamine A bevatten, 5404 mg bèta-caroteen, 250 mg calciumcarbonaat, 30 mg glycine en 200 IE vitamine D.

Ze worden verkocht onder de naam Sylvasun en zijn afkomstig van Rolfe Laboratories in Zuid-Afrika. Tijdens mijn verblijf in Afrika kreeg elke bezoeker met een blanke huid (en ouder dan tien jaar) die niet gewend was aan veel zon, twee van zulke tabletten op de avond voordat hij of zij in de zon zou gaan.

Zij werden geïnstrueerd dagelijks een tablet te blijven nemen en ondertussen geleidelijk zichzelf steeds langer aan de zon bloot te stellen totdat de huid gewend was (gemiddeld na een week) aan de immer aanwezige zon. Door deze behandeling werd met succes voorkomen dat de blanke personen zonnebrand opliepen, die anders onvermijdelijk was geweest.

Verder helpt het heel veel vitamine E te nemen en andere antioxidanten, zoals selenium en vitamine C, voordat u zich blootstelt aan de immuun onderdrukkende effecten van uv-licht. Blijf echter altijd voorzichtig wanneer u langdurig in sterk zonlicht verblijft.

Ga niet in de zon tussen kwart voor elf en kwart voor drie, omdat de uv-stralen, waar zonnebrand door ontstaat, vooral in die uren aanwezig zijn. Houd ook in gedachten dat reflectie van de zon door sneeuw, metaal, water of zelfs zand de hoeveelheid uv-absorptie kan verdubbelen.

Wanneer u in de zon bent en het waait (wat een bedrieglijk verkoelend effect geeft), kunnen uw haren bros worden en kan andere schade ontstaan. Dit kunt u corrigeren door foliumzuur te nemen, pantotheenzuur en/of para-aminobenzeenzuur (PABA) samen met een vitamine-B-complex.

Doe dat echter nooit op eigen houtje, maar schakel een deskundige in. Dat ook carotenoïden (die immers planten beschermen tegen schade door uv-stralen) zonaanbidders met een normale huid significant kunnen helpen, bleek uit het zogeheten Berlin-Eilath-onderzoek5.

In dit kleine onderzoek kregen twintig gezonde vrouwen gedurende tien weken dagelijks ofwel 30 mg bèta-caroteen ofwel een placebo. Daarna werden zij gedurende twee weken op een gestandaardiseerde wijze blootgesteld aan de zon, terwijl op bepaalde plaatsen ook een zonnebrandcrème werd aangebracht.

Uit de resultaten bleek duidelijk dat door bèta-caroteen het aantal Langerhanscellen in de opperhuid significant toenam. Deze cellen zijn een belangrijk onderdeel van het immuunsysteem van de huid. Onder invloed van zonnestralen worden ze aanzienlijk minder.

Bij de vrouwen die de supplementen namen, nam dat celaantal significant minder af dan bij diegenen die de placebo kregen. De bèta-caroteengroep had ook beduidend minder erytheem (rode uitslag) dan de placebogroep, en het bèta-caroteengehalte in het bloed bleef normaal of hoger tijdens de blootstelling aan uv-stralen, terwijl dat gehalte in de placebogroep significant daalde.

Het is dus een goed idee een geringe hoeveelheid bèta-caroteen te nemen voordat u met zonvakantie gaat. In hun verslag Ultraviolet Protection of Natural Mixed Carotenoids in Humans (bescherming tegen ultraviolet door verschillende natuurlijke carotenoïden bij mensen)6 beschreven professor Hagen Tronnier en zijn collega’s dat 50 mg/dag van een mix van natuurlijke carotenoïden gedurende zes weken, of 25 mg/dag gedurende twaalf weken, bij blanken beschermend werkte tegen schade door uv-straling.

Tevens vonden ze een direct verband tussen uv-bescherming en het gehalte carotenoïden in het weefsel dat voldoende tegen de zon beschermde. De bron van carotenoïden in dit onderzoek, de alg Dunaliella salina, bevat alfa-caroteen, bèta-caroteen, luteïne, cryptoxanthine en zeaxanthine.

Risico van huidkanker

Ongeveer 50 procent van de melanomen begint in een reeds bestaande moedervlek die voorheen goedaardig was. Houd moedervlekken dus in de gaten, en raadpleeg een arts wanneer u ziet dat een moedervlek verandert.

Bijna boven aan de lijst risicofactoren voor huidkanker staat sporadische blootstelling aan intensief zonlicht gedurende korte perioden. Vaak levert dat zonnebrand op, vooral bij blanke mensen die normaliter niet veel in de zon komen (omdat ze op kantoor werken) en tijdens hun jaarlijkse vakantie ineens veel in de zon zijn.

Vooral zij doen er goed aan zich te laten leiden door de resultaten van de onderzoeken van Tronnier en Berlin-Eilath.

Alternatieve behandelingen

Krijgt u ondanks alle voorzorgsmaatregelen toch last van zonnebrand, dan kunt u aloë vera sap (geen gel) opbrengen. Dit verzacht en kan helpen tegen vervelling. Het sap onttrekt de hitte en branderigheid aan de huid en beperkt blaarvorming tot een minimum. Bent u niet zo erg verbrand, dan helpt het sap ook om de verbranding om te zetten in een bruine kleur.

Bewaar het sap koel, bij voorkeur in de koelkast, en smeer de verbrande huid overdadig in na het zonnen. Kunt u geen aloë verkrijgen, dan kan een mix van twee delen ciderazijn en een deel olijfolie ook verlichting geven.

Voor ernstigere gevallen bevelen zowel homeopaten als fytotherapeuten Gallium aparine (kleefkruid) aan voor een snelle heling van de verbrande huid. Breng twee keer per dag een spoeling van het extract van deze plant, of een afkooksel van het verse kruid, zachtjes op de verbrande huid aan met behulp van een natuurlijke spons of een zeer zachte doek. U kunt het ook als compres aanbrengen.

Nog een laatste tip. Bent u van plan naar een land te reizen met sterk zonlicht, dan doet u er goed aan daar geen geneesmiddelen te nemen die fotosensitief kunnen maken, zoals barbituraten, demeclocycline, fenothiazines, griseofulvine, chloorthiazides en promethazin, en geen zeep te gebruiken met gehalogeneerd salicylanilide (schimmelwerende stoffen die soms in zeep of crèmes zitten). In ernstige gevallen kan daardoor namelijk porfyrie ontstaan, een zeldzame bloedstoornis met fotosensitiviteit en andere huidafwijkingen.

Krijgt u ondanks alle voorzorgsmaatregelen toch klachten als een ernstig schilferende huid, en zijn er ook algemene ziekteverschijnselen, zoek dan professionele hulp.

Harald Gaier

BRONNEN:

1BMJ, 2003; 327: 316
2BMJ, 2003; 327: 1228
3Br J Cancer, 1992; 65: 916-921
4Cancer, 1994; 73: 2759-2764
5Eur J Dermatol, 1996; 6: 200-205
6Insituut voor Experimentele Dermatologie, Universiteit van Witten-Herdecke, Duitsland, 1996