Hoe kunnen we de kans op dikkedarmkanker verkleinen?

Dikkedarmkanker is de derde meest voorkomende kankersoort in Nederland. In 2017 is bij 13.700 nieuwe patiënten de ziekte geconstateerd.1 Niet voor niets vindt er al jaren bevolkingsonderzoek plaats om de ziekte in een vroeg stadium op te sporen. Er zijn verschillende risicofactoren die de ontwikkeling van darmkanker in de hand werken. Er zijn geen garanties tegen kanker, maar u kunt wel zelf proberen de kans te verkleinen.

Dikkedarmkanker kan overal in de dikke darm ontstaan, met inbegrip van het eind van de dikke darm (de endeldarm). Over het algemeen ontstaat een tumor in de darm langzaam. Over een periode van 10 tot 40 jaar vinden er verschillende mutaties in het genetische materiaal (DNA) van darmweefsel plaats, waaruit een tumor kan ontstaan. Veel tumoren aan de dikke darm beginnen als een poliep (adenoom). Dit is een goedaardig gezwel van het darmslijmvlies. Een klein percentage van de poliepen ontwikkelt zich daadwerkelijk tot een tumor. Twee drijvende factoren voor de ontwikkeling tot een tumor zijn darmontstekingen en de darmflora. Beiden kunnen beïnvloed worden door wat we dagelijks in onze mond stoppen. Wetenschappers van het onderzoeksinstituut TNO concludeerden enkele jaren geleden dat de helft van de gevallen van dikkedarmkanker voorkomen kan worden door gezonde voeding en een goede leefstijl.2

Vetrijk eten en rood vlees

Met enige regelmaat wordt in de media uitgemeten dat het eten van rood vlees van rund, lam en varken de ontwikkeling van dikkedarmkanker in de hand werkt. Bewerkt vlees, zoals worst die verkregen wordt door roken, drogen of zouten van vlees, is mogelijk nog kwalijker. Waar dit precies mee te maken heeft, is niet geheel duidelijk. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) geeft aan dat de hoeveelheid ijzer en de schadelijke verbindingen die ontstaan bij de bereiding van vlees mogelijk een rol spelen.3 Er kan echter ook nog iets anders van invloed zijn, namelijk de aanwezigheid van relatief veel verzadigde vetten in vlees. Een westerse voeding is vaak rijk aan deze vetten en de consumptie van vlees draagt daaraan bij. Verzadigde vetten zorgen voor een verhoogde productie van galzuren en die hebben invloed op de ontwikkeling van darmkanker.

alzuren werken op zichzelf bacteriedodend, met als gevolg dat sommige gunstige darmbacteriën niet goed meer kunnen groeien. Daarnaast worden galzuren normaal gesproken voor een groot gedeelte afgebroken en opgenomen in de dunne darm. Echter, door een toename van galzuren en een afname van gunstige bacteriën die zorgen voor de afbraak, ontstaat er een verhoogde concentratie galzuren in de dikke darm. Dit is ongunstig, want deze zuren zorgen voor een toename in de vorming van zeer reactieve stoffen (vrije radicalen) die DNA kunnen beschadigen en ontstekingen kunnen veroorzaken in de darm.4

Ontstekingen en de darmflora

De vorming van vrije radicalen wordt niet alleen veroorzaakt door galzuren. Ook ongunstige bacteriën kunnen deze reactieve stoffen produceren.5 Deze bacteriën krijgen de kans om te groeien, omdat enerzijds de goede bacteriën niet goed kunnen groeien in een omgeving met galzuren en anderzijds omdat de consumptie van eiwitrijke voeding, waaronder vlees, de groei van ongunstige bacteriën stimuleert.5 Met als gevolg dat het immuunsysteem in actie moet komen om bacteriën en ontstekingen onder controle te houden.

De hoeveelheid vrije radicalen in het lichaam speelt een rol bij het ontstaan van darmkanker. Deze stoffen zijn zeer schadelijk en kunnen mutaties in het DNA veroorzaken die uiteindelijk kunnen leiden tot de vorming van een tumor. Inderdaad blijkt uit studies dat het gebruik van antioxidanten, stoffen die vrije radicalen onschadelijk maken, de ontwikkeling van dikkedarmkanker kunnen remmen.4,6

U ziet dat zowel het immuunsysteem als de darmflora invloed hebben op de darmgezondheid. Een onbalans in de darmflora zorgt voor (kleine) ontstekingen in de darm die het immuunsysteem activeren. Een gezonde darmflora is daarentegen in staat om galzuren af te breken en kan voldoende gunstige stoffen produceren, waaronder zogenaamde korte keten vetzuren. Butyraat is het belangrijkste korten keten vetzuur en heeft uiteenlopende gezondheidsbevorderende effecten. Het is de belangrijkste energiebron voor darmcellen én in staat om het immuunsysteem ontstekingsremmend te laten werken.7

Kortom, door uw darmflora in goede conditie te houden en uw immuunsysteem met de juiste stoffen te ondersteunen, kunt u de ontwikkeling van dikkedarmkanker mogelijk voorkomen.

Vezels, vezels, vezels

Vele onderzoeken hebben laten zien dat het eten van vezelrijke voeding de kans op dikkedarmkanker verkleint. Vezels bestaan in twee verschillende vormen, namelijk oplosbare of fermenteerbare vezels; de zogenaamde prebiotica in bijvoorbeeld groenten en peulvruchten, en onoplosbare vezels bijvoorbeeld uit volkoren granen. Beiden kunnen beschermend werken tegen de ontwikkeling van darmkanker. Een groot voordeel van fermenteerbare vezels, zoals inuline, is dat deze tevens de balans in de darmflora kunnen herstellen door de groei van gunstige bacteriën te bevorderen.8,9

Uit deze onderzoeken valt nog een andere belangrijke conclusie te trekken, namelijk dat het volgen van een koolhydraatarme (en dus vezelarme) voeding een risicofactor vormt voor een ongunstige darmgezondheid en daarmee darmkanker. Eerder gaf ik al aan dat een eiwit- en vetrijke voeding niet aan te raden is. U zou zich bijna gaan afvragen wat u nog wel kunt eten.

Beschermende stoffen in voeding en planten

Een voedingspatroon rijk aan voedingsvezels uit groenten, fruit en peulvruchten heeft een duidelijk beschermende werking tegen de ontwikkeling van darmkanker. Niet alleen bevat een dergelijke voeding veel vezels, ze is tevens rijk aan antioxidanten die vrije radicalen onschadelijk kunnen maken. Door de jaren heen zijn er verschillende artsen geweest die uitgebreid onderzoek hebben gedaan naar de effecten van voeding op de preventie en remming van kanker. Bekend zijn dokter Moerman en dokter Houtsmuller en recenter ook arts-bioloog Engelbert Valstar. Moerman en Houtsmuller hebben naar hen vernoemde diëten ontwikkeld die tot vandaag de dag door gespecialiseerde artsen worden ingezet als niet-toxische tumortherapie (NTTT).

Naast voeding worden er vaak nog andere stoffen ingezet, waaronder vitaminen, mineralen en plantstoffen. Wat betreft voeding kunt u met een gerust hart zelf wijzigingen doorvoeren die leiden tot een grotendeels vegetarische voeding die rijk is aan groenten, fruit, peulvruchten en noten aangevuld met 1 tot 2 keer in de week vette vis.

Het is niet aan te raden om zelf met voedingssupplementen in hoge doseringen te gaan experimenteren, omdat dit nadelige gezondheidseffecten kan hebben. Met antioxidanten uit voeding kunt u bijvoorbeeld geen schade berokkenen. Voor antioxidanten uit supplementen kan dit anders liggen. Antioxidanten werken in een grote keten in het lichaam in harmonie met elkaar en door een klein stukje in de keten te stimuleren met een hoge concentratie van één type antioxidant uit een supplement, kan het systeem uit balans raken. Mijn advies is om gezonde stoffen met name uit voeding te halen en voor een persoonlijk suppletie-advies een deskundige te raadplegen.

Toch wil ik u dit niet onthouden: een overzicht van gunstige stoffen waar gedegen onderzoek naar gedaan is. Zeker omdat u veel van deze stoffen uit uw voeding kunt halen. Stoffen uit voedingsmiddelen die een beschermende werking hebben op de ontwikkeling van darmkanker zijn onder andere curcumine uit kurkuma, resveratrol uit druivenpitten, capsaïcine uit rode peper, gingerolen uit gember, catechinen uit groene thee, carbinol uit kool, genisteïne uit sojabonen, sulforafaan uit broccoli, anthocyaninen uit bessen en klein fruit, en lycopeen uit tomaten.5,10 Door deze voedingsmiddelen geregeld op het menu te zetten, kunt u uw lichaam van een flinke dosis gezonde stoffen en antioxidanten voorzien. Variatie is hierbij belangrijk, om uw lichaam zo veel mogelijk verschillende gezonde stoffen aan te bieden. Drink bijvoorbeeld geregeld verse gemberthee of een kop groene thee. Voeg wat bessen toe aan uw ontbijt en zet in de avond een lekkere curry op tafel met kurkuma en rode peper, roergebakken broccoli met tofu of kies voor een winterse koolstamppot.

Naast de eerder genoemde plantenstoffen hebben bijvoorbeeld ook calcium en vitamine D een beschermend effect. Voor een goede vitamine D bloedspiegel dient u ongeveer 25 microgram vitamine D per dag binnen te krijgen. In Nederland lukt dit alleen door in de wintermaanden een supplement te gebruiken. Uit onderzoek blijkt dat 60 procent van de Nederlanders die in de wintermaanden een vitamine D bloedtest ondergingen, een vitamine D tekort had. In de zomermaanden was dit bij 35 procent van de mensen het geval.11 Dit geeft aan dat het zinvol is om het gehele jaar een vitamine D supplement te gebruiken. Wat betreft calcium laten onderzoeken zien dat u tussen de 700 en 1200 mg per dag binnen zou moeten krijgen. Als u zuivel gebruikt en geregeld groene groente op het menu heeft, dan kunt u deze hoeveelheden uit de voeding halen.

De mogelijkheden op een rij

• U ziet dat u diverse dingen kunt doen om de ontwikkeling van dikkedarmkanker zo goed mogelijk te voorkomen. Hieronder zet ik ze voor u op een rij:
• Houd uw darmen in goede conditie door voldoende vezels te eten uit onder andere prei, asperges, knoflook, artisjok, ui, banaan, haver en aardpeer. Vul uw vezelinname waar nodig aan met een prebiotica supplement, zoals inuline of fructo-oligosacchariden (FOS). Dit zorgt tevens voor een gezonde productie van het korte keten vetzuur butyraat.
• Eet veel groenten, fruit, peulvruchten en volkoren granen. Deze voedingsmiddelen stimuleren de groei van gunstige bacteriën, remmen ontstekingen en zijn rijk aan antioxidanten. Varieer de gebruikte voedingsmiddelen zo veel mogelijk.
• Beperk het gebruik van (rood) vlees en volg een hoofdzakelijk vegetarische voeding aangevuld met 1 of 2 keer per week vette vis.
• Gebruik als aanvulling op uw voeding eventueel een multivitaminen/mineralen supplement.
• Zorg voor een inname van minimaal 25 microgram vitamine D per dag.
• Behoud een gezond lichaamsgewicht en beweeg voldoende.

Dit was de laatste ‘Onderbuikgevoelens’. Ik hoop van harte dat ik u heb kunnen inspireren om uw darmen in topconditie te brengen en te houden. Een goede darmgezondheid is de spil in een gezond en gelukkig leven.

Literatuur
1. KWF en dikkedarmkanker – KWF Kankerbestrijding https://www.kwf.nl/kanker/dikkedarmkanker/Pages/default.aspx
2. TNO. De bijdrage van leefstijlfactoren aan de incidentie van en de sterfte aan kanker in Nederland https://www.kwf.nl/SiteCollectionDocuments/Eindrapport PAF-studie.pdf
3. WHO | Q&A on the carcinogenicity of the consumption of red meat and processed meat. http://www.who.int/features/qa/cancer-red-meat/en/
4. Nat Rev Microbiol. 2014 Oct;12(10):661-72.
5. J Agric Food Chem. 2012 Jul 11;60(27):6728-35.
6. J Exp Clin Med. 2012 Aug 4(4):215-222.
7. Am J Clin Nutr. 2013 Jul;98(1):111-20.
8. World J Gastrointest Oncol. 2014 Feb 15;6(2):41-51.
9. J Nutr Biochem. 2009 Oct;20(10):743-52.
10. Drug Dev Res. 2008 Nov 1;69(7):460-471.
11. Hoge prevalentie van vitamine D-deficiëntie in Zuidwest-Nederland | Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde https://www.ntvg.nl/artikelen/hoge-prevalentie-van-vitamine-d-deficientie-zuidwest-nederland

Alarmsymptomen en risicofactoren

Dit artikel richt zich op de mogelijkheden om het ontstaan van dikkedarmkanker te voorkomen. U dient, vanzelfsprekend, uw gezondheid nauwlettend te monitoren en bij opvallende veranderingen in uw welzijn contact op te nemen met uw huisarts. Er zijn een aantal symptomen waarmee u altijd langs de huisarts moet om advies in te winnen, namelijk:
• Bloedverlies uit de anus.
• Bloed in de ontlasting of zwarte ontlasting.
• Veranderingen in de stoelgang en de frequentie dat u moet poepen. Denkt u ook aan enkele dagen obstipatie gevolgd door diarree.
• Het gevoel dat uw darmen niet leeg zijn.
• Opvallende, plotselinge ongemakken in uw buik of een vol gevoel.
• Onbedoeld/onverklaard gewichtsverlies.
• Een gebrek aan eetlust.

Er zijn een aantal factoren die het risico op darmkanker verhogen, waaronder:
• Leeftijd boven de 50 jaar.
• Gebruik van alcohol of tabak.
• U heeft ontstekingen in de darm (gehad).
• U heeft een familielid met darmkanker.
• Overgewicht en een inactieve leefstijl.

In deze gevallen dient u extra bedacht te zijn op alarmsymptomen en uw arts te raadplegen als u twijfels heeft.

Factoren die de ontwikkeling van dikkedarmkanker in de hand werken

• Het eten van rood, bewerkt vlees.
• Een voeding rijk aan verzadigde vetten (bijvoorbeeld uit vlees).
• Een toename aan galzuren in darmen.
• Een toename in de groei van ongunstige bacteriën.
• Een verhoogde concentratie zeer reactieve stoffen (vrije radicalen) in de darm.
• Ontstekingen in de darm.

Zelf aan de slag: Vegetarische lasagne bomvol antioxidanten

Ingrediënten:
2 tenen knoflook
1 ui gesnipperd
1 grote wortel in kleine blokjes
2 stengels bleekselderij in dunne plakjes
1 pot gezeefde tomaten
4 courgettes
1 bol mozzarella
Paar blaadjes verse basilicum en een stukje rode peper

Bereiding:
1 Fruit de ui en de knoflook enkele minuten aan in olijfolie. Bak daarna nog enkele minuten de wortel en bleekselderij mee. Voeg de gezeefde tomaten en een stukje rode peper toe en laat de saus minimaal 30 minuten zachtjes inkoken (voeg water toe als de saus te dik wordt).
2 Snijd ondertussen (met een mandoline) de courgettes in de lengte in dunne plakken.
3 Bouw de lasagne op. Begin met een laagje saus, dan een laagje courgette, enzovoorts. Eindig met een laagje saus.
4 Leg bovenop de mozzarella.
5 Zet ongeveer 30 minuten in de oven op 180 graden.
6 Serveer met verse basilicum.