Kruiden voor energie; De beste vitaliserende en adaptogene kruiden

Vermoeidheid en futloosheid zijn zo’n normaal onderdeel geworden van de hedendaagse leefstijl, dat de meeste mensen ze niet eens meer als een probleem ervaren. Toch beginnen artsen en wetenschappers langzaam in te zien dat algemene vermoeidheid wel eens onderdeel zou kunnen zijn van een glijdende schaal die uiteindelijk uitmondt in chronische vermoeidheid en andere handicaps.Wie dus voortdurend moe is, zou zich eens kunnen afvragen of het signalen van het lichaam zijn die erop wijzen dat hij meer moet slapen, beter moet eten, een andere leefstijl nodig heeft of dat hij niet op kan tegen de te grote last van werk en andere verplichtingen. De meeste mensen onderdrukken die alarmsignalen met stimulerende middelen zoals cafeïne of kalmeringsmiddelen zoals alcohol. Sommige zoeken hun heil bij medicijnen of bij drugs om de dag door te komen. Daarmee is het probleem wellicht op korte termijn te verhelpen, maar drugs, geneesmiddelen en alcohol kunnen bijwerkingen hebben, verslavend zijn en uiteindelijk tot meer stress leiden.

Adaptogenen

Er zijn veel aandoeningen die vermoeidheid met zich mee kunnen brengen (zie kader op). Anderzijds kunnen al die aandoeningen juist ontstaan door te veel stress. In feite is het verband tussen een slechte gezondheid, stress en vermoeidheid zo groot dat stress wel de belangrijkste veroorzaker van ziekte wordt genoemd. Bij maar liefst 75 tot 90 procent van de consulten in de gezondheidszorg speelt stress een rol.

Bij ayurvedische en Chinese geneeskunst worden al eeuwenlang vitaliserende middelen gebruikt om de aanpassingsmechanismen van het lichaam op te peppen. In de hedendaagse westerse wetenschappen hebben deze middelen de naam ‘adaptogenen’ gekregen: planten die stimulerend kunnen werken maar ook kalmerend, afhankelijk van de behoefte van het lichaam. Zo kunnen ze de weerstand tegen stress verhogen1. Een goed voorbeeld is Panax ginseng, een middel dat de bloeddruk kan verhogen dan wel verlagen, naargelang de behoefte van het lichaam.

Sommige adaptogenen kunnen ook ontstekingsremmend of immuunversterkend werken. Andere beschermen het hart en de lever of revitaliseren de zenuwen. Er bestaan veel onderzoeken waarbij is gebleken dat adaptogenen beschermend kunnen werken tegen kanker, de bijwerkingen van chemotherapie kunnen temperen en de weerstand tegen straling en kankerverwekkende stoffen kunnen verhogen. Tevens kunnen ze vermoeidheid door gezondheidsproblemen tegengaan net als algehele vermoeidheid bij mensen die verder gezond zijn.

De kruiden

Bij ons onderzoek naar wetenschappelijke gegevens over ‘energieverhogende’ kruiden merkten we dat veel van die experimenten bij dieren zijn uitgevoerd, zelfs die naar de werking van ginseng. Daardoor zeggen ze vrijwel niets over de mogelijke werking bij mensen. Wanneer u een plantengeneeskundig middel zoekt die vermoeidheid bestrijdt, bedenk dan dat ze geen van alle ‘energie’ geven aangezien ze geen calorieën bevatten. Ook kunnen kruiden met cafeïne, zoals guarana, uiteindelijk averechts werken als u ze te veel gebruikt. Cafeïne kan leiden tot overstimulatie van de bijnieren waardoor er te veel stresshormonen, zoals cortisol, vrijkomen. Door een teveel aan cortisol kan de immuunfunctie verstoord raken en is het lichaam minder goed bestand tegen infecties.

 

Uitleg van de waardering: 5 sterretjes: uitstekend; 4 sterretjes: heel goed; 3 sterretjes: goed; 2 sterretjes: redelijk; 1 sterretje: slecht
Beoordeling: 4 sterretjes
Rhodiola
Er bestaan wel vijftig soorten Rhodiola, maar alleen de Rhodiola rosea wordt medicinaal gebruikt. Hij komt op het hele noordelijk halfrond voor. Rhodiola werd in het sovjettijdperk onder de aandacht gebracht door Russische onderzoekers. Het kruid kan helpen bij zaken als verminderde werkprestaties, gebrek aan eetlust, stemmingswisselingen zoals prikkelbaarheid, slecht slapen, hoofdpijn en vermoeidheid door overmatige activiteit, mentale vermoeidheid en virusinfecties. Dankzij een supplement met dit kruid kunnen artsen hun nachtdienst bijvoorbeeld veel beter uitvoeren2 en studenten betere cijfers halen3.
Bij een lage dosering is Rhodiola meer stimulerend en bij een hoge meer kalmerend. Er zijn geen bijwerkingen en interacties gevonden. Bij dierproeven is gebleken dat de toxische eigenschappen gering zijn en de veiligheidsmarges rond de aanbevolen doseringen heel groot.

Beoordeling: 4 sterretjes

Panax ginseng
De belangrijkste werkzame stoffen in ginseng (de ginsenosiden) schijnen stress tegen te gaan en de mentale en fysieke prestaties te verbeteren. Andere bestanddelen, zoals de panaxanen, kunnen het bloedsuiker helpen verlagen, terwijl wordt aangenomen dat de polysacchariden (meervoudige suikers) de immuunfunctie ondersteunen4,5. Doordat Panax een stimulerende werking op het immuunsysteem heeft, ondersteunt hij de functie van de hypothalamus-hypofyse-bijnieras, het hormonale stress-systeem van het lichaam6. In theorie kan Panax ginseng helpen bij mensen met chronische vermoeidheid.
In combinatie met vitaminen en mineralen leidt 80 mg ginseng per dag bij volwassenen tot vermindering van vermoeidheid7. Bij 200 mg per dag wordt het bloedsuikergehalte stabieler en beter bij type-2-diabetici (niet-insulineafhankelijke diabetes)8.
Met Aziatische ginseng zijn waarschijnlijk ook de hoeveelheid en de beweeglijkheid van spermacellen te verhogen9. Bij 900-1800 mg per dag blijken de symptomen van erectiele disfunctie te verbeteren10,11.
Omdat Panax ginseng een sterk stimulerend middel is, vinden sommige kruidengeneeskundigen het kruid voor vrouwen te krachtig (voor hen zou Siberische ginseng beter zijn, zie verderop). Panax moet zes tot acht weken achtereen gebruikt worden en daarna twee weken niet. Het wordt niet aanbevolen bij vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven of bij mensen met hoge bloeddruk.

Beoordeling: 3 sterretjes
Ashwagandha
Dit kruid (Withania) is een pepersoort die in heel India en Afrika groeit. De actieve bestanddelen (withanoliden) zijn steroïd en ze lijken op de ginsenosiden in Aziatische (Panax) ginseng. Ashwagandha is daardoor ook bekend onder de naam ‘Indiase ginseng’. Bij dierproeven is naar voren gekomen dat het wellicht de immuuncellen stimuleert, zoals lymfocyten12, ontstekingsprocessen remt13 en het geheugen verbetert14. Al deze effecten rechtvaardigen de traditionele toepassing van ashwagandha als versterkend middel of adaptogeen, al zou het een stuk meer zekerheid geven als er ook onderzoeken met mensen waren.
Er zijn geen significante bijwerkingen of interacties met andere middelen gevonden. In India wordt het zonder risico gebruikt door kinderen, maar toepassing tijdens de zwangerschap of de borstvoedingsperiode is nooit onderzocht.

Beoordeling: 3 sterretjes
Schisandra
Deze plant komt oorspronkelijk uit noord- en noordoost-China en de aangrenzende regionen van Rusland en Korea. De belangrijkste bestanddelen zijn de lignanen (schizandrine, deoxyschizandrine, gomisinen en pregomisinen) die in de vruchtzaden zitten. Uit hedendaagse Chinese wetenschappelijke onderzoeken komt naar voren dat deze lignanen een beschermend effect hebben op de lever en het immuunsysteem15, dus het zou misschien kunnen helpen bij chronische virale hepatitis.
Dit adaptogeen lijkt op Panax maar dan milder. Bij laboratoriumonderzoek komt naar voren dat het de werkprestaties en kracht kan verbeteren en dat het vermoeidheid kan verminderen. Bij dieronderzoek met paarden kwam naar voren dat het uithoudingsvermogen er mogelijk beter van wordt, evenals de snelheid en de concentratie16,17. Dat hoeft echter niet voor mensen te gelden.
Bijwerkingen komen niet veel voor, maar de maag kan ervan van streek raken, de eetlust kan afnemen en er kan huiduitslag ontstaan.

Beoordeling: 3 sterretjes
Siberische ginseng
Uit laboratoriumonderzoek blijkt dat Siberische ginseng (Eleutherococcus senticosus) antioxidanten bevat, evenals kankerremmende stoffen en stimulerende stoffen voor het immuunsysteem en de hypofyse-bijnieras (het hormonale stresssysteem)18,19,20. Tevens speelt het wellicht een rol bij een betere opruimfunctie van de lever21.
De meeste kennis over de adaptogene effecten van dit kruid bij mensen is afkomstig van onderzoek dat in de voormalige Sovjetunie is gedaan22. Bijna alle uitkomsten van die onderzoeken zijn positief, terwijl de westerse onderzoeksresultaten meer ambivalent zijn. Hoewel dit kruid op grote schaal wordt gebruikt, is er eigenlijk geen consensus in onderzoeksgegevens.
Daar staat tegenover dat er zelden bijwerkingen optreden en dat het kruid de mentale precisie en het fysieke incasseringsvermogen lijkt te versterken, althans bij sporters, zonder de nadelen van andere middelen, zoals cafeïne. Ook kan Siberische ginseng een beschermende werking hebben als er verkoudheden of griep heersen.
Een nadeel is dat het, net als Panax, niet lang achtereen (maximaal zes tot acht weken) gebruikt mag worden en dat daarna een pauze van twee weken gehouden moet worden. Anders kunnen de positieve effecten verloren gaan.

Beoordeling: 2 sterretjes
Guarana
Deze plant (Paullinia cupana) is een groenblijvende wingerd uit Brazilië. De gom of pasta van guarana wordt gewonnen uit de zaden en gebruikt in kruidenmiddelen.
Er bestaan veel claims dat deze plant goed werkt tegen vermoeidheid, maar er zijn niet veel onderzoeken om die claims te staven. Tot nu toe hebben twee klinische trials geen bewijzen opgeleverd voor een effect van guarana op het denken of het mentaal functioneren23,24.
Voorstanders beweren wel dat guarana ‘rijk’ is aan voedingstoffen, maar de belangrijkste actieve stoffen die het bevat zijn cafeïne en andere stimulerende middelen (theobromine en theofylline). De effecten van cafeïne zijn zeer bekend: het centrale zenuwstelsel wordt er bijvoorbeeld door gestimuleerd, de spijsvertering wordt sneller en het heeft een licht diuretisch effect. Er wordt beweerd dat de cafeïne uit guarana langzamer wordt vrijgegeven dan uit koffie, maar bij een dierproefonderzoek bleek dit niet het geval25.
Verder bevat guarana tanninen, die diarree kunnen voorkomen, althans bij dieren. Evenals elk product met cafeïne kan guarana bij een te hoog gebruik leiden tot slapeloosheid, trillen, angst, hartkloppingen en frequent urineren. Het kan beter niet worden gebruikt tijdens zwangerschap en borstvoeding.
Beoordeling: 2 sterretjes
Kelp
Kelp, ofwel bruinalg, is een soort zeewier met als belangrijkste actieve bestanddelen jodium, alginezuur (E400) en fucoidan. Jodium is belangrijk voor het behoud van de schildklierfunctie. Bij iemand met een lage jodiumopname kan kelp uitkomst bieden bij aandoeningen als een te weinig actieve schildklier of krop.
Alginezuur is een voedingsvezel die in theorie kan helpen tegen obstipatie en diarree. Bij reageerbuisproeven blijkt alginezuur het hiv af te remmen26, maar gegevens over de werking in een mens zijn er niet. Bij dieren kan het LDL (het ‘slechte’) cholesterol erdoor dalen27.
Fucoidan is een voedingsvezel met veel zwavel. Ook dit verlaagt het LDL-gehalte in het bloed evenals het glucosegehalte, althans bij dierproeven en laboratoriumonderzoek28. Tevens werkt het ontstekingsremmend, bloedverdunnend en antibacterieel29,30,31.
Met kelp kan tevens de menstruatiecyclus verlengd worden en het circulerend oestrogeen verlaagd32.
Kortom, dit zeewier is theoretisch gezien zeer veelbelovend. Maar wie met zijn dieet voldoende jodium binnenkrijgt, doet er wellicht niet goed aan het te gebruiken, aangezien de schildklier dan overgestimuleerd kan worden.
Beoordeling: 1 sterretje
Cordyceps
In het oude China werd deze paddestoel toegepast om het lichaam bij uitputting of na een langdurige ziekte sterker te maken. Het werd ook gebruikt tegen impotentie, neurasthenie en rugpijn. Tegenwoordig zijn er preparaten van meer dan tien verwante soorten op de markt, waaronder kunstmatig geteelde mycelia. Cordyceps sinensis, C. ophioglossoides, C. capita en C. militaris komen het vaakst voor in supplementen.
De paddestoelen van de soort Cordyceps bevatten vele verschillende bestanddelen die mogelijk van belang zijn. Uit een aantal onderzoeken komt naar voren dat ze wellicht werken tegen kanker, de immuniteit verbeteren en antioxiderend werken33,34,35. Bovendien bestaan er klinische trials die de veronderstelde effectiviteit van Cordyceps, vooral bij lever-, nier- en immuunziekten, ondersteunen.
Helaas zijn de onderzoeken naar de geneeskrachtige werking van Cordyceps niet eenduidig omdat ze meestal op dieren zijn uitgevoerd of in reageerbuizen, of omdat er zulke verschillende Cordyceps-soorten gebruikt zijn dat de onderzoeksresultaten moeilijk met elkaar te vergelijken zijn. Ook werd er bij sommige onderzoeken gebruikgemaakt van injectie van extract in plaats van oraal in te nemen supplementen.
Desondanks heeft Cordyceps een lange historie van toepassing in voeding en is het helemaal veilig.


Ashwagandha
(Withania somniferum) 3-6 g/dag gedroogde wortel (tabletten of thee), of driemaal daags 2-4 ml tinctuur Verbetering immuunfunctie, arthrose, stress
Cordyceps
(rupsschimmel, hertenzwam, chongcao) Tweemaal daags 3-9 g vloeibaar extract Chronische hepatitis B, nier-/leverziekte; verbetering immuunfunctie
Guarana
(Paullinia cupana) Niet gevonden Verbetering sportprestaties, gewichtsafname/obesitas, vermoeidheid (tijdelijk)
Kelp
(Fucus vesiculosus) Niet gevonden Obstipatie, diarree, gastro-oesophageale reflux (zure oprispingen), maagzuurbranden, indigestie, hypothyroidie, gastritis
Panax Ginseng
(Koreaanse of Chinese ginseng) 200-500 mg/dag (met standaard 5-7% ginsenosiden) of 1-4 g/dag in tabletvorm of 6-9 ml/dag (niet gestandaardiseerd) Verbetering sportprestaties, diabetes, verbetering immuunfunctie, onvruchtbaarheid bij mannen
Rhodiola rosea
200-600 mg/dag (standaard 3% rosavinen en 0,8-1% salidroside) of driemaal daags 1 g of twee- of driemaal daags 5-40 druppels Verbetering sportprestaties (verbetering uithoudingsvermogen), vermoeidheid en verbetering mentale prestaties
Schisandra chinensis
(wu-wei-zi) 1,5-15 g/dag of driemaal daags 2-4 ml Prikkelbaredarmsyndroom, verkoudheid/keelpijn, vermoeidheid, hepatitis, infecties, stress, ondersteuning van de lever
Siberische ginseng
(Eleutherococcus of Acanthopanax senticosus) 300-400 mg/dag gedroogd extract of 2-3 g/dag of 8-10 ml in twee of drie afzonderlijke doses Verbetering sportprestaties, vermoeidheid, verbetering immuunfunctie, stress

1Altern Med Rev, 2001; 6: 293-302
2Phytomedicine, 2000; 7: 365-371
3Phytomedicine, 2000; 7: 85-89
4Biol Pharm Bull, 1993; 16: 1087-1090
5Immunopharmacology, 1997; 35: 229-235
6Quart Rev Nat Med, 1996; zomer: 95-97
7Phytother Res, 1996; 10: 49-53
8Diabetes Care, 1995; 18: 1373-1375
9Panmineva Med, 1996; 38: 249-254
10Int J Impotence res, 1995 ; 7: 181-186
11J Urol, 2002 ; 168: 2070-2073
12Phytomedicine, 1994; 1: 63-67
13Indian J Exp Biol, 1981; 19: 245-249
14Phytother Res, 1995; 9: 110-113
15Planta Med, 1995; 61: 398-401
16Phytomedicine, 1996; 3: 237-240
17Fitoterapia, 1994; 65: 113-118
18J Ethnopharmacol, 2000; 72: 345-393
19Phytother Res, 2000; 14: 30-35
20J Ethnopharmacol, 1984; 10: 235-241
21Br J Phytother, 1991; 2: 61-71
22Econ Med Plant Res, 1985; 1: 156-215
23Rev Paul Med, 1994; 112: 607-611
24Rev Paul Med, 1996; 114: 1073-1078
25J Pharm Pharmacol, 1992; 44: 769-771
26J Nat Prod, 1993; 56: 478-488
27Phytother Res, 1996; 10: 647-650
28Phytother Res, 1996; 10 [suppl]: S184-185
29Immunol Cell Biol, 1994; 72: 367-374
30J Biol Chem, 1989; 264: 3618-3623
31Rev Esp Fisiol, 1984; 40: 227-230
32BMC Comp Alt Med, 2004; 4: 10
33Chin Pharm J China, 2001; 36: 738-741
34Ann NY Acad Sci, 2001; 928: 261-273
35Phytother Res, 2000; 14: 647-649


Hoe ontstaat vermoeidheid?

Er zijn heel veel mogelijke oorzaken voor alledaagse vermoeidheid, dus wellicht moet u hem op meerdere manieren te lijf gaan. Adaptogene kruiden werken het best bij mensen wier vermoeidheid gerelateerd is aan stress. Sommige kruiden kunnen echter een interactie vertonen met geneesmiddelen, dus ga altijd eerst te rade bij uw huisarts wanneer u kruiden en medicijnen tegelijk wilt gebruiken.

• Gestoorde slaap: te weinig of te veel slaap, slaapapneu (waarbij de luchtwegen met tussenpozen geblokkeerd raken tijdens de slaap), onregelmatige werktijden (ploegendiensten, nachtdiensten), alcohol.
• Hartproblemen: hoge of lage bloeddruk, hartritmestoornissen, pijn op de borst en andere hartspierstoornissen, congestief hartfalen.
• Ademhalingsproblemen: astma, allergieën, chronische bronchitis, emfyseem.
• Voedingsafwijkingen: ondergewicht of overgewicht, vitaminetekorten (thiamine, B12, B6, foliumzuur, vitamine C).
• Elektrolytstoornissen: te laag kalium, te laag magnesium, laag of hoog calcium, laag natrium.
• Hormonale stoornissen: laag of hoog bloedsuiker (diabetes), te weinig of te veel activiteit van de schildklier, te laag cortisol (ziekte van Addison), te hoog cortisol (ziekte van Cushing).
• Maagdarmstoornissen: reflux, maagzweer.
• Chronische ziekte: urineweginfecties, hepatitis, ziekte van Pfeiffer, chronische vermoeidheid, bloedarmoede, aids, tuberculose, kanker.
• Bindweefselaandoeningen: artrose, reumatoïde artritis, systemische lupus erythematosus (SLE), fibromyalgie.
• Psychologische aandoeningen: depressie, angststoornis, rouw, stress.
• Medicijnen:
o voor de bloeddruk: bètablokkers, calciumantagonisten, diuretica, ACE-remmers;
o voor stemmingsstoornissen: antidepressiva, antipsychotica, angstremmende middelen zoals bezodiazepinen (bijvoorbeeld valium) en imidazolpyridines (bijvoorbeeld zolpidem);
o narcotische (opioïde) pijnstillers: paracetamol-codeïne, methadon, morfine.

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Medisch Dossier

Groeien met psychosynthese

Kruiden en voedingsstoffen

Spoorelementen; belangrijk in kleine hoeveelheden

Recepten voor een gezond hart

Essentiële oliën als luchtzuiveraar

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Medisch Dossier avatar

Over de auteur

Lees meer artikelen van Medisch Dossier