Het favoriete kruidenmiddel van Harald Gaier geneest allerlei aandoeningen, ook infecties met de zogenaamde superbacteriën. Dat ontdekte Gaier toen hij zelf zo’n infectie kreeg.

Door Harald Gaier

Een paar jaar geleden vroeg mijn schoonzoon of ik een week op zijn hond wilde passen. Hij en zijn vrouw wilden er graag even uit. Ik woon aan de rand van Epping Forest, een bosachtig gebied vlak bij Londen. Daar nam ik de hond, een groot en sterk beest, twee keer per dag mee naartoe om te wandelen. Dat vond hij geweldig, gefascineerd als hij was door al die geuren van wilde dieren.
Op een bewolkte, maanloze vrijdagavond om tien uur nam ik, gewapend met een kleine zaklamp, de hond mee het bos in. Toen we bij een open plek kwamen, voelde ik mezelf langzaam wegzakken in de bodem, die verzadigd was van de overvloedige regen van die maand. Ik trok mijn linkervoet snel omhoog, waardoor al mijn gewicht op mijn rechtervoet terechtkwam. Die zakte vervolgens nog sneller en dieper de modder in.
Inmiddels was het pikdonker in het bos. Plotseling bespeurde de hond een dier. Vervolgens schoot hij er met zoveel kracht vandoor dat zijn riem, die om mij heen zat, me 360 graden om mijn as liet draaien terwijl mijn rechtervoet in de modder bleef steken. Ik hoorde een scherp krakend geluid. Toen ik mijn voet uit de modder trok, bungelde hij slap naar beneden. Het was meteen duidelijk dat ik net boven mijn enkel een open breuk had. Met mijn rechterhand voelde ik dat ik hevig bloedde. Zowel mijn scheenbeen als kuitbeen waren gebroken en staken door de huid naar buiten. Ik wist dat ik onmogelijk kon lopen. Ik kon ook de hond niet loslaten, aangezien hij het bos niet kende.
Ik had mijn mobiele telefoon bij me, maar had geen bereik in het bos. Er zat dus niets anders op dan op mijn handen en knieën terug te kruipen, terwijl ik de riem van de hond vasthield en mijn rechterbeen zo hoog mogelijk optilde om te voorkomen dat mijn bungelende voet over de grond sleepte. Toen de hond en ik eindelijk het huis van de buren hadden bereikt, was ik kapot en bleef ik liggen op het plaveisel.
Gelukkig kwam tien minuten later een andere buurman thuis. Toen hij mij in het licht van zijn koplampen zag, belde hij een ambulance die me met spoed naar het Royal London Hospital bracht.
De volgende dag werd ik geopereerd door een ervaren orthopedisch chirurg, die mijn rechtervoet weer deskundig vastzette met behulp van een ingewikkeld raamwerk van metaal. Met mijn been en voet in het gips moest ik een behoorlijke tijd in het ziekenhuis verblijven, omdat er nogal wat zwelling optrad. Al snel bleek dat ik een infectie had met een multiresistente vorm van Klebsiella pneumoniae, een van de ‘superbacteriën’ die ook wel BRMO (bijzonder resistente micro-organismen) worden genoemd.
De bekendste BRMO is MRSA, meticillineresistente Staphylococcus aureus. Superbacteriën als MRSA zijn bestand tegen de meeste antibiotica, waardoor een infectie vaak moeilijk is te behandelen. De soort die ik had, was uiterst resistent tegen alle conventionele geneesmiddelen.
Het ziekenhuis deed verschillende pogingen om de bacterie met standaardantibiotica te bestrijden, maar die mislukten. Ik wist echter hoe ik deze infectie op een natuurlijke wijze kon behandelen, omdat ik jarenlange ervaring heb in de kruidengeneeskunde. Maar kruidengeneesmiddelen zijn in een gewoon Brits ziekenhuis niet toegestaan. Als je in het ziekenhuis ligt, mag je die dus niet op eigen initiatief gebruiken. Zelfs niet als je natuurgenezer bent, zoals ik.
De enige manier waarop ik de benodigde kruiden kon bemachtigen, was ze naar binnen te laten smokkelen. Ik vroeg mijn vrouw twee verschillende, gekleurde flessen sportdrank te kopen en die te legen. Een moest ze vullen met een tinctuur van Berberis vulgaris (zuurbes), de ander met Hydrastis canadensis (Canadese geelwortel). Hoewel beide tincturen de werkzame stof berberine bevatten, besloot ik ze elk om de dag te nemen, zodat mijn lichaam niet te veel aan een van de twee zou wennen. Vier keer per dag slikte ik onopvallend 1 eetlepel (ongeveer 15 ml) van een van de kruidentincturen met een beetje water. Binnen drie weken was mijn antibioticaresistente infectie verdwenen.
Vervolgens moest ik opnieuw een operatie ondergaan, deze keer om een deel van het metaalwerk uit mijn enkel te laten verwijderen. Prompt kreeg ik weer een resistente infectie en opnieuw werkten de antibiotica niet. Ik vroeg mijn vrouw om dezelfde twee tincturen op dezelfde manier het ziekenhuis in te smokkelen, en slikte ze zoals ik dat eerder had gedaan. Ook deze infectie was drie weken later verdwenen en kwam niet meer terug.
Inmiddels kan ik weer helemaal normaal lopen. Ik kan al mijn tenen bewegen en met mijn rechtervoet ook de meest ingewikkelde bewegingen maken. Ik ben die meesterchirurg uiterst dankbaar. Maar ik ben ook dankbaar voor die twee multifunctionele, natuurlijke antibiotica, die ik reken tot de superkruiden in mijn behandelarsenaal.

Oertincturen
In de loop der jaren heb ik beide kruidentincturen vele malen gebruikt om de meest hardnekkige superbacteriën te bestrijden. Ik leerde die toepassing kennen toen ik me verdiepte in het gebruik van homeopathie door Ronald Davey, voormalig arts van koningin Elizabeth II. Een homeopathisch middel wordt normaal gesproken bereid vanuit een oertinctuur: een geconcentreerd extract van minerale, plantaardige of dierlijke grondstoffen. Maar oertincturen kunnen ook worden gebruikt om bepaalde bacteriën te doden.
Uit twee onderzoeken van hofarts Davey, John Grange, auteur van Mycobacterial diseases (1980), en hun collega’s bleek dat 73 homeopathische oertincturen in staat waren infecties te voorkomen of te onderdrukken. Het ging om infecties met twintig verschillende stammen van micro-organismen, waaronder MRSA, een Pseudomonas aeruginosa-stam, die door de conventionele geneeskunde als multiresistent wordt beschouwd, en K. pneumoniae, de superbacterie waarmee ik was geïnfecteerd.1
Achtenveertig verdunde homeopathische oertincturen bleken natuurlijke breedspectrumantibiotica (werkzaam tegen een groot aantal bacteriën) te zijn. Negen daarvan waren werkzaam tegen drie Pseudomonas-stammen en vier tegen K. pneumoniae. Nog eens vijfentwintig tincturen waren effectief tegen diverse stafylokokken.
Sommige tincturen waren net zo actief als de oorspronkelijke kweekbouillons met Penicillium, waarmee de Britse arts Alexander Fleming zijn ontdekking van penicilline deed, concludeerden de onderzoekers.2 Er werd ook gekeken naar de wisselwerking tussen de kruiden en geneesmiddelen, en de kruiden onderling. In bepaalde combinaties bleken middelen elkaars werking te verdubbelen.
Op basis van onder andere dit onderzoek gebruik ik veel van deze tincturen al 27 jaar met succes bij patiënten met resistente infecties, die ze vaak in een ziekenhuis hebben opgelopen.

Berberine tegen bacteriën
Berberine wordt beschouwd als een multifunctioneel kruidenmiddel met een antimicrobiële werking.3 De stof zit in diverse planten die al lange tijd in verschillende delen van de wereld breed worden toegepast in de kruidengeneeskunde. Zelf gebruik ik B. vulgaris en H. canadensis.
In aanwezigheid van berberine kunnen MRSA-bacteriën minder goed aan cellen hechten en deze binnendringen, blijkt uit een Zuid-Koreaans onderzoek. Ook versterkt berberine de bacteriedodende werking van antibiotica als ampicilline en oxacilline.4
In reageerbuisproeven bleek een ander bestanddeel dat uit Berberis-planten was geïsoleerd, namelijk 5’-MHC, de ‘multidrug-resistance’ (MDR)-pompen van bacteriën te remmen. MDR-pompen zijn transporteiwitten die de bacterie beschermen door antibiotica en andere giftige stoffen de bacteriecel uit te pompen. Bacteriën kunnen zo ongestoord cellen binnendringen en infecties veroorzaken. In aanwezigheid van 5’-MHC wordt er minder berberine uit de bacteriecellen gepompt, zodat die stof beter zijn werk kan doen. Ten slotte remt berberine ook de groei van Microcystis aeruginosa, een giftige cyanobacterie (blauwalg) in zoet water.5
Ik heb zowel zuurbes als Canadese geelwortel met succes gebruikt om bijvoorbeeld bacteriële longontstekingen en bloedvergiftiging (sepsis) te behandelen.

Fataal voor foute microben
Berberine heeft geen negatieve invloed op de normale bacteriën van onze darmflora. Dat is een voordeel ten opzichte van conventionele antibiotica als amoxicilline-clavulaanzuur en flucloxacilline, die een langdurige, verwoestende werking op onze darmflora kunnen hebben.
Precies om die reden ben ik berberine gaan gebruiken bij ‘dysbacteriose’ van de darmen: een verstoorde darmflora. Hierbij krijgen bepaalde slechte micro-organismen in de darmen de overhand en kunnen infecties en ziekten ontstaan. Voorbeelden hiervan zijn verschillende Candida-soorten (schimmelinfecties van de vagina en mond) en parasieten als Giardia lamblia (giardiase) en Entamoeba histolytica (amoebendysenterie).
Daarnaast werkt berberine ook tegen soms fatale longinfecties en hersenvliesontsteking (Cryptococcus neoformans), ringworm (Microsporum gypseum en Trichophyton mentagrophytes), parasitaire infectie van de huid en organen (leishmaniase) en zelfs tuberculose, veroorzaakt door Mycobacterium tuberculosis.6

Minder zuur werkt beter
Een interessante eigenschap van berberine is dat zijn antibacteriële werking krachtiger wordt naarmate de pH van een organisme hoger is.7 De pH van een vloeistof (ook die in mensen of dieren) geeft aan hoe zuur of basisch deze is. Een vloeistof met een pH-waarde van 7 is neutraal. Hoe lager de pH, hoe zuurder een vloeistof is; hoe hoger, hoe basischer.
Gemeten in een reageerbuis is de antibacteriële werking van berberine bij een pH van 8 ruim drie keer zo groot als bij een pH van 7, en één tot vier keer zo groot als bij een pH van 6. Dat doet vermoeden dat berberine beter werkt als patiënten een sterk basisch dieet volgen (met meer plantaardig voedsel en minder rood vlees en zuivel).

Versterker van de afweer
Verder blijkt berberine de bloedtoevoer naar de milt te verhogen, het belangrijkste orgaan van het afweersysteem.8 Mogelijk bevordert die toevoer de miltfunctie door de afscheiding van stoffen als tuftsine te verhogen. Die stoffen spelen een rol bij de vorming van antistoffen en stimuleren afweercellen om bacteriën op te nemen.9
Via zijn afweer stimulerende effecten kan berberine ook macrofagen activeren. Dat zijn de witte bloedcellen van het afweersysteem die lichaamsvreemde stoffen en ziekteverwekkers vernietigen. Verder heeft berberine mogelijk een kanker remmende werking; in laboratoriumonderzoek bleek het macrofagen te helpen de groei van tumorcellen te onderdrukken.10

Koortsremmer
Planten die berberine bevatten, worden overal ter wereld traditioneel gebruikt als koortswerende middelen. Berberine werkt soms wel drie keer zo krachtig als aspirine.11

Oogklachten
Waterige extracten van berberine bevattende planten worden wereldwijd door diverse volken toegepast bij allerlei oogproblemen, waaronder infecties. Zo blijkt berberine opvallend goed te werken bij de behandeling van trachoom. Dat is een ernstige oogaandoening, die veroorzaakt wordt door Chlamydia trachomatis, de bacterie die ook verantwoordelijk is voor de meest voorkomende seksueel overdraagbare aandoening (soa) in Nederland.12 Trachoom is volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in 42 landen een bekend volksgezondheidsprobleem, en is wereldwijd verantwoordelijk voor de blijvende blindheid of slechtziendheid van bijna twee miljoen mensen.13

Darminfecties en diarree
Jarenlange ervaring met het gebruik van berberinetincturen heeft me ervan overtuigd dat berberine effectief is tegen bijna alle veelvoorkomende maagdarminfecties.
Onderzoek bij patiënten heeft laten zien dat berberine aanzienlijk succes kan hebben bij de behandeling van acute infectieuze diarree, veroorzaakt door ziekteverwekkers zoals Escherichia coli, Salmonella typhimurium, Vibrio cholerae en Shigella dysenteriae.14
Uit laboratoriumonderzoek blijkt dat berberine zelfs Entamoeba histolytica kan bestrijden.15 Deze parasiet veroorzaakt amoebendysenterie, gekenmerkt door diarree, buikpijn en -krampen.
In een proefdieronderzoek bleek berberine ook uiterst effectief tegen diarree als gevolg van enterotoxinen: giftige eiwitten geproduceerd door ziekteverwekkende darmbacteriën als E. coli en V. cholerae. De reactie van konijnendarmen op deze gifstoffen verminderde door berberine met ongeveer 70 procent.16
Reizigers naar gebieden met een slechte waterkwaliteit kunnen een week voor de reis beginnen met berberine bevattende kruiden of tincturen en dat blijven doen tot tien dagen na terugkomst. Deze aanpak werkt over het algemeen goed om reizigersdiarree te voorkomen.

Galblaas en lever
Bij een galblaasontsteking (cholecystitis) kan soms een galafvoergang geblokkeerd raken, wat galkoliek en pijnaanvallen veroorzaakt. Vaak komt dat door galstenen.
In onderzoek is aangetoond dat berberine de afscheiding kan stimuleren van gal en bilirubine (een afbraakproduct van rode bloedcellen).17 Dit kan een gunstig effect hebben, want het belangrijkste bestanddeel van galstenen is cholesterol en dat verlaat het lichaam vrijwel uitsluitend via de gal. Hoe meer gal er wordt afgescheiden, hoe minder kans er dus is op galstenen.
Berberine kan ook heilzaam zijn voor mensen met een slecht werkende lever, zoals patiënten met levercirrose (littekenvorming in de lever). Berberine remt een enzym dat door bacteriën in de dikke darm wordt aangemaakt en houdt daarmee de hoeveelheid tyramine (een afbraakproduct van het aminozuur tyrosine) in het bloed laag.18 Tyramine, dat de bloeddruk helpt te regelen, is vermoedelijk ook verantwoordelijk voor hepatische encefalopathie. Deze hersenaandoening ontwikkelt zich wanneer een slecht werkende lever onvoldoende gifstoffen uit het bloed haalt. Dat kan weer leiden tot persoonlijkheidsveranderingen, cognitieve problemen en zelfs coma.
Een ophoping van tyramine en afgeleide stoffen kan ook zorgen voor een hoog hartminuutvolume: de hoeveelheid bloed die het hart per minuut de bloedvaten in pompt. Een gevolg kan zijn dat de nieren en hersenen slechter gaan functioneren.

Waarschuwing
Er gelden slechts twee beperkingen voor dit wonderkruid: gebruik geen berberine als u zwanger bent of borstvoeding geeft. En gebruik berberine nooit samen met azitromycine of claritromycine, want deze antibiotica hebben een negatieve wisselwerking met berberine.
Laat u zich, zeker bij ernstige aandoeningen, altijd begeleiden door een bevoegd kruidengenezer of natuurgenezer.

[Streamers:]
Binnen drie weken was mijn antibioticaresistente infectie verdwenen
Ook versterkt berberine de bacteriedodende werking van antibiotica
Berberine heeft geen negatieve invloed op de normale darmflora
Conventionele antibiotica hebben een verwoestende werking op onze darmflora
Berberine is effectief tegen bijna alle veelvoorkomende maagdarminfecties
Gebruik geen berberine als u zwanger bent of borstvoeding geeft

[Literatuur:]
1 Comp Med Res, 1987; 2: 135-40; Comp Med Res, 1990, 4: 1-7
2 Br J Exp Pathol, 1929; 10: 226-36
3 http://research.omicsgroup.org/index.php/Berberine
4 J Med Food, 2005; 8: 454-61
5 Proc Natl Acad Sci U S A, 2000; 97: 1433-7; Water Sci Technol, 2010; 61: 763-9
6 J Nat Prod, 2010; 3: 64-75
7 Roberts MF, red. Alkaloids: biochemistry, ecology, and medicinal applications. New York, NY: Springer US, 1998
8 Khare CP, red. Indian herbal remedies: rational western therapy, Ayurvedic and other traditional usage, botany. Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 2004
9 Immunol Invest, 1991; 20: 499-506
10 Int J Immunopharmacol, 1984; 6: 587-92; Duke JA. Handbook of medicinal herbs. Boca Raton, FL: CRC Press, 1985; 78, 238-9, 287-8
11 Indian J Physiol Pharmacol, 1978; 22: 9-23
12 Am Fam Physician, 2012; 86: 1127-32; Indian J Med Res, 1982; 76 Suppl: 83-8; Indian J Ophthalmol, 1982; 30: 69-75
13 www.who.int/mediacentre/factsheets/fs382/en/
14 Br Med J (Clin Res Ed), 1985; 291: 1601-5; Indian Pediatr, 1970; 7: 496-501
15 Nature, 1967; 215: 527-8
16 Infect Immun, 1982; 35: 471-5
17 Comp Med East West, 1977; 5: 161-8
18 Acta Med Okayama, 1982; 36: 277-81

[kader:] Overal een kruid tegen gewassen
Van berberine is al lange tijd bekend dat het selectief werkt tegen een scala aan bacteriën, schimmels en eencelligen, zoals:
Staphylococcus-soorten (stafylokokken)
Streptococcus-soorten (streptokokken)
Chlamydia-soorten
Corynebacterium diphtheriae
Escherichia coli
Salmonella typhimurium
Vibrio cholerae
Streptococcus pneumoniae (pneumokok)
Pseudomonas-soorten
Shigella dysenteriae
Trichomonas vaginalis
Neisseria gonorrhoeae (gonokok)
Neisseria meningitidis (meningokok)
Klebsiella-soorten
Treponema pallidum

[kader:] Berberine bij diabetes
Berberine heeft allerlei zeer gunstige effecten, waarvan een het verlagen van de bloedsuikerspiegel is.
Het eerste geneesmiddel dat artsen vaak bij diabetes type 2 voorschrijven is metformine, vooral als er sprake is van (ernstig) overgewicht, en bij suikerpatiënten met een normale nierfunctie.
In een klein onderzoek bij 36 patiënten bij wie onlangs diabetes type 2 was vastgesteld, werd metformine vergeleken met berberine. De patiënten slikten gedurende drie maanden berberine of metformine, in dezelfde doses van driemaal daags 500 mg. Berberine bleek de bloedsuikerspiegel even sterk te verlagen als metformine. Ook gaf berberine een daling van de nuchtere bloedsuikerwaarde, die ’s ochtends voor het ontbijt wordt gemeten, van 10,63 mmol/l naar 6,85 mmol/l (bij mensen zonder diabetes is deze meestal lager dan 5,55 mmol/l).
Berberine had een groter effect op de vetstofwisseling dan metformine: het verlaagde de hoeveelheid triglyceriden en totaal cholesterol veel sterker dan metformine.1
Hetzelfde onderzoeksteam deed een tweede onderzoek bij 48 volwassenen met diabetes type 2, van wie de ziekte ondanks de behandeling slecht onder controle te houden was. Deze patiënten kregen drie maanden lang dezelfde dosering berberine bovenop hun diabetesbehandeling. In slechts zeven dagen daalde de nuchtere bloedsuikerwaarde van 9,6 mmol/l naar 7,8 mmol/l. De postprandiale bloedsuikerwaarde, die na de maaltijd wordt gemeten, daalde van 14,8 mmol/l naar 11,7 mmol/l.
In de week daarop zakten beide bloedsuikerwaarden nog verder, tot onder de uitgangswaarden waarmee de patiënten aan het onderzoek waren begonnen. Die waarden wisten de patiënten vervolgens te handhaven. Ten slotte gingen ook de nuchtere bloedwaarden voor insuline met 28 procent naar beneden en zakten het totaal cholesterol en ‘low density’-lipoproteïne(LDL)-cholesterol aanmerkelijk.1

[Literatuur:]
1 Metabolism, 2008; 57: 712-7

[kader:] Succesverhalen uit eigen praktijk
In mijn jarenlange praktijk als kruidengenezer zijn Berberis vulgaris (zuurbes) en Hydrastis canadensis (Canadese geelwortel) waardevolle kruiden gebleken.

Diabetes type 2
In 1992, toen ik nog niet zo lang met B. vulgaris werkte, kwam er een patiënt bij me die vlak daarvoor de diagnose prikkelbaredarmsyndroom (PDS) had gekregen. Ze had ook diabetes type 2, maar vroeg of ik mij speciaal wilde richten op haar darmprobleem. Uit diagnostische tests was gebleken dat ze last had van darmgisting. Hierbij bevinden zich bepaalde ongewenste bacteriën en gisten in het bovenste deel van de darmen, die het voedsel vergisten in plaats van verteren.
Ik schreef deze patiënt tweemaal daags 1 eetlepel (15 ml) Berberis-tinctuur voor, samen met een ondersteunend dieet dat was gericht op het herstel van haar darmen, aangevuld met probiotica.
Met deze aanpak waren haar darmproblemen na ongeveer acht weken opgelost. Maar tot mijn verbazing was haar diabetes ook verdwenen. Zelfs een halfjaar nadat ze was gestopt met het kruidenmiddel, was haar diabetes nog steeds niet terug.

Mucocutane leishmaniase
Een militair die vlak bij Kabul in Afghanistan gelegerd was geweest, kwam bij me met zweren op zijn huid, in zijn mond en zijn neus. Hij had mucocutane leishmaniase, een ziekte die wordt overgedragen door de beet van bepaalde soorten zandvliegjes, en hij reageerde niet op de gebruikelijke behandeling.
Ik schreef hem viermaal daags 15 ml tinctuur van H. canadensis in water voor. Na ongeveer drie maanden waren al zijn zweren genezen. Bovendien bleek uit zowel bloed- als parasietentests dat de infectie volledig was verdwenen.

Amyloïdose
Amyloïdose is de verzamelnaam voor een groep ziekten waarbij bepaalde afwijkende eiwitten neerslaan in de zenuwen, weefsels of organen. Deze eiwitten slaan neer in de vorm van amyloïdvezels. Als dit amyloïd direct onder de huid neerslaat, heet de ziekte cutane amyloïdose.
De geneeskunde heeft weinig remedies tegen deze aandoening, waarvan over het algemeen wordt gedacht dat ze het gevolg is van een chronische ontstekingsziekte, zoals dikkedarmontsteking (colitis ulcerosa). Precies voor deze aandoening kwam een 42-jarige vrouw bij mij op consult. Tijdens dat consult ontdekte ik dat ze ook aan het huidprobleem leed.
Ik zette haar op een dieet met een Berberis-tinctuur en probiotica voor haar colitis. Na negen weken voelde ze zich beduidend beter: haar ontlasting was weer normaal en bevatte geen bloed meer. Maar tot verrassing van iedereen was ook haar huid zichtbaar verbeterd.
Pas jaren later bleek uit onderzoek dat berberine, naast al zijn andere gunstige effecten, ook de aanmaak van bepaalde soorten amyloïd kan remmen.1 De ontstoken darmen van de patiënt bleken de aanstichter te zijn van haar amyloïdose. Toen haar colitis was genezen, was ook haar huidaandoening voorgoed verdwenen.

[Literatuur: ]
1 BMC Neurosci, 2011; 12: 125

[kader:] Gaiers recept
In de meeste gevallen is een tinctuur van Berberis vulgaris (1 op 5, 25 procent alcohol) of Hydrastis canadensis (1 op 10, 60 procent alcohol) werkzaam in een dosering van tweemaal daags 15 ml (1 eetlepel) in water (of ananassap om de bittere smaak te maskeren), of bij ernstige gevallen driemaal daags, ongeacht de aandoening.
Bij een infectie met meticillineresistente Staphylococcus aureus (MRSA) – en elke andere antibioticaresistente superbacterie – kan het nodig zijn de kruiden viermaal daags in te nemen (zoals ik deed; zie hoofdartikel).
De kruidenmiddelen moeten ongeveer drie weken lang worden ingenomen. Ik adviseer om de twee tincturen af te wisselen, om het ontwikkelen van gewenning te voorkomen.
Volgens de Europese wetgeving mogen deze kruiden op dit moment alleen voorgeschreven worden door een bevoegd kruidengenezer of natuurgenezer.

[Voetnoot]
Dr. Harald Gaier is homeopaat en kruidengenezer.